Ιστορία μου, αμαρτία μου

Έφη Φαλίδα, εφ. Τα Νέα, 3/8/2004

Με λίγα λόγια και θλιβερά νούμερα, οι Έλληνες μαθητές δεν γνωρίζουν και δεν μαθαίνουν Ιστορία. Φταίει η αποσπασματικότητα των βιβλίων, λένε οι ιστορικοί

H ελληνική Ιστορία υποφέρει στα θρανία. Κάθε χρόνο «αρρωσταίνει» στις εξετάσεις των μαθητών του Λυκείου. Οι οποίοι, όπως λένε και τα ποσοστά βαθμολογίας του υπουργείου Παιδείας, τα τελευταία τέσσερα χρόνια περισσότεροι από τους μισούς μαθητές της B' και της Γ' Λυκείου γράφουν κάτω από τη βάση στις προαγωγικές και τις εισαγωγικές εξετάσεις. Αλλά και στα διαγωνίσματα τριμήνου στις άλλες τάξεις του Γυμνασίου, οι επιδόσεις των μαθητών στην Ιστορία είναι απογοητευτικές.

Φταίει το σχολικό σύστημα διδασκαλίας της Ιστορίας. Που υποχρεώνει τους φιλολόγους να διδάσκουν το μάθημα χωρίς να είναι καταρτισμένοι με τα νέα επιστημονικά δεδομένα. Φταίνε τα βιβλία με τον αποσπασματικό και δυσνόητο τρόπο γραφής τους. Αυτή ήταν η εκτίμηση από την πρόσφατη ημερίδα για τη διδασκαλία της Ιστορίας και τον ρόλο του ιστορικού εκπαιδευτικού, που διοργάνωσε το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών. Και έτσι, η ιστορική γνώση πέφτει θύμα της βαθμοθηρίας και της λογικής των εισαγωγικών εξετάσεων σε ένα πανεπιστημιακό τμήμα.

Το πρόβλημα των ανιστόρητων μαθητών προχωράει μέχρι και στα φοιτητικά έδρανα του Πανεπιστημίου, ανάμεσα σε όσους φοιτητές καταφέρουν να εισαχθούν σε κάποια θεωρητική σχολή. «Οι απόφοιτοι του Λυκείου σήμερα, μοιάζουν να μην έχουν σχηματίσει μία σαφή αντίληψη της ροής του ιστορικού χρόνου και της ιστορικής συνέχειας. Εντούτοις, πολλοί από τους σημερινούς αποφοίτους έχουν από τη μεριά τους φτωχότατες πραγματολογικές γνώσεις (δηλ. γνώση των ιστορικών γεγονότων) και από την άλλη σύγχυση ως προς τις ίδιες τις ιστορικές εποχές.

Υπάρχουν περιπτώσεις που σε γραπτά διαγωνίσματα βλέπουμε αδυναμία τοποθέτησης μεγάλων ιστορικών σταθμών μέσα σε συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, σύγχυση ιστορικών γεγονότων με άλλα, (για παράδειγμα τους Περσικούς Πολέμους με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο) ή ακόμη και πλήρη διαστρέβλωση των μεγάλων ιστορικών γεγονότων (π.χ. "το 1453 με τη βοήθεια της Θεοτόκου οι Οθωμανοί δεν κατάφεραν να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη"). Γενικά, η ροή Αρχαιότητα-Μεσαίωνας/Βυζάντιο-Νεώτερα Χρόνια με τις αντίστοιχες υποδιαιρέσεις και η συγχρονία των ιστορικών εποχών σε Ελλάδα και Ευρώπη δεν είναι κάτι που εμφανίζεται ως εμπεδωμένη γνώση σε πάρα πολλούς από τους νεοεισερχόμενους φοιτητές», εκτιμά ο πρύτανης του Ιονίου Πανεπιστημίου, κ. Δημήτρης Τσουγκαράκης, ιστορικός και ερευνητής βυζαντινών σπουδών της Ακαδημίας Αθηνών.

«Τα βιβλία της Ιστορίας στη Μέση Εκπαίδευση αντανακλούν, λίγο πολύ, την αντίληψη που διαμορφώνει ολόκληρη η κοινωνία. Και μάλιστα όχι μόνο στην Ελλάδα, γιατί το πρόβλημα της Ιστορίας και της γλώσσας είναι οπωσδήποτε πρόβλημα που εμφανίζεται σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες», διαπιστώνει ο πρύτανης του Ιονίου Πανεπιστημίου και πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας. Και αναφέρεται στην αποκλειστική απασχόληση της κοινωνίας με το παρόν και στην καλλιεργούμενη αδιαφορία για το ιστορικό παρελθόν. «Σας θυμίζω ότι πρόσφατα το ΑΣΕΠ αποφάσισε να καταργήσει την Ιστορία από τα εξεταζόμενα μαθήματα στον διαγωνισμό πρόσληψης διοικητικών υπαλλήλων, με το απίστευτο επιχείρημα ότι στο μάθημα αυτό παρουσίαζαν οι υποψήφιοι υψηλά ποσοστά αποτυχίας».

Το μάθημα της Ιστορίας στο Λύκειο έχασε τη συνέχειά του και έγινε αποσπασματικό. H φετινή ύλη στην Ιστορία κατεύθυνσης της Γ' Λυκείου κάλυψε την περίοδο 1830-1936 μέσα από τις θεματικές ενότητες Οικονομία, Πολιτική Οργάνωση, Προσφυγικό Ζήτημα, Κρητικό. «Με τη λογική του "κόψε-ράψε" η Ιστορία διδάσκεται θεματικά. Δημιουργείται όμως μία ασυνέχεια και τα παιδιά προσπαθούν να διαβάσουν ένα μάθημα που δεν έχει σύνδεση με τα προηγούμενα, σαν να παρακολουθούσαν ένα σίριαλ που έχουν χάσει τα μεσαία επεισόδια. Και σαν καγκουρό πηδάνε από τη μία χρονική περίοδο στην άλλη χωρίς να έχουν την αίσθηση της χρονικής ακολουθίας», σημειώνει η Βασιλεία Τζαλιγοπούλου, καθηγήτρια Ιστορίας σε ιδιωτικό φροντιστήριο μέσης εκπαίδευσης, με ειδίκευση στα μαθήματα κατεύθυνσης.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ «Χρειαζόμαστε νέο καράβι»

Όταν περισσότεροι από τους μισούς υποψηφίους για τα AEI και TEI αποτυγχάνουν τα τελευταία χρόνια στο μάθημα της Ιστορίας, μολονότι εξετάζονται σε συγκεκριμένη εξεταστέα ύλη το πολύ 120 σελίδων και από συγκεκριμένο βιβλίο, τότε κάτι πολύ σοβαρό πρέπει να συμβαίνει στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Γιατί το γεγονός δεν εξηγείται μόνον από τον τρόπο διδασκαλίας και το είδος της προσφερόμενης ιστορικής γνώσης: οι μαθητές συμπεριφέρονται απέναντι σ' αυτό το μάθημα με αδιαφορία· πολλοί αισθάνονται ακόμη και απέχθεια. Ούτε εξηγείται μόνον με τις ιδεολογικές χρήσεις της Ιστορίας από τις εξουσίες, που δεν επιτρέπουν την προσφορά συγκροτημένης, πραγματικής ιστορικής γνώσης.

H εξήγηση πρέπει να αναζητηθεί και πέρα από το σύνολο του εκπαιδευτικού μας συστήματος (όλων των βαθμίδων) που ασθενεί βαριά· πρέπει να αναζητηθεί κυρίως, στο σύστημα επιλογής για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και γενικότερα στο σύστημα εξετάσεων: αυτό το καράβι έχει από χρόνια προσαράξει· και η ρυμούλκησή του δεν χρησιμεύει, γιατί τόσα χρόνια προσαραγμένο κοντεύει να σαπίσει. Χρειαζόμαστε καινούργιο καράβι.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ «Προσφέρεται ακατανόητη ιστορική ύλη»

Το σημερινό σχολείο έχει χάσει και τα ελάχιστα ψήγματα μορφωτικής λειτουργίας που του είχαν απομείνει. Το πρόγραμμά του υπερφορτώνεται με ολοένα και περισσότερες ανούσιες και ασύνδετες μεταξύ τους λεπτομέρειες, που καταβροχθίζουν άσκοπα όχι μόνο τον ελεύθερο χρόνο του μαθητή, αλλά και εκείνον που χρειάζεται για να σκεφθεί, να αφομοιώσει, να προβληματιστεί.

Τα βιβλία και οι όροι διδασκαλίας της Ιστορίας φανερώνουν, ίσως, περισσότερο από καθετί άλλο, τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι υπεύθυνοι του ΥΠΕΠΘ την εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς πριμοδοτούν μια επιδερμική συσσώρευση ενός όγκου ασύνδετων μεταξύ τους γνώσεων. Προσφέρεται στους μαθητές ασυνεχής και ακατανόητη ιστορική ύλη, η οποία προέρχεται από πρόχειρη συρραφή κεφαλαίων από βιβλία που είχαν συγγραφεί παλιότερα για διαφορετικές διδακτικές περιστάσεις, χωρίς ειρμό και λογική, με αποτέλεσμα να επέρχεται σύγχυση. Τα βιβλία είναι πυκνογραφημένα, δυσνόητα, σε βαθμό που η μελέτη του μαθήματος της Ιστορίας απωθεί τους μαθητές από την πληρέστερη γνώση της. Όμως, εξυπηρετούνται οι εξεταστικοί μηχανισμοί. Είναι αναμενόμενο λοιπόν το αποτέλεσμα, να "πληρώσει" η Ιστορία ένα σημαντικό μέρος του κόστους των εννέα μαθημάτων, εξεταζόμενων πανελλαδικώς, κατά πανομοιότυπο τρόπο.

Όλα τα παραπάνω εκχερσώνουν από τον μαθητή κάθε αγάπη στην ουσία της ιστορικής γνώσης. Αν σκεφτούμε ότι η άγνοια του παρελθόντος υπονομεύει κάθε δυνατότητα δράσης στο παρόν, τότε πρέπει να αναρωτηθούμε όχι για τις επιδόσεις των μαθητών, αλλά για το αν η ιστορική τους γνώση αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη της κριτικής τους συνείδησης και πρακτικής.

«H Απέλλα ήταν αμπέλι»! Παιδιά του Γυμνασίου γράφουν ανορθόγραφα - «μαργαριτάρια» συνέλεξε συνάδελφος της ιστορικού Βασιλείας Τζαλιγοπούλου - στην ερώτηση για την Τυραννίδα: «Συνέποιες της τιρανίδας ήταν όπως να φεύγουν κάτοικοι και να γίνονται κλέφτες στα βουνά» (sic). Ή εξηγούν στο σχετικό ερώτημα για τη σπαρτιατική κοινωνία: «Οι είλωτες ήταν ψηλοί, ξανθοί και προπαντός ευγενικοί». Επίσης, κατά την κρίση τους, «H Απέλλα ήταν ένα αμπέλι που ονομάστηκε απέλλα». Ενώ: «Ο Άρειος Πάγος είναι στον Ατλαντικό Ωκεανό. Ο άρειος πάγος πηάνει (sic) πολύ πάγο, γιατί δεν κάνει ποτέ ζέστη και είναι όλο χειμόνας».