Αρχαίος κόσμος, με γνώση και κέφι

Σοφία Νικολαΐδου, εφ. Τα Νέα, 2/7/2005

Mια πρωτοπόρα πρόταση στη Mέση Eκπαίδευση

H ΓΛΩΣΣA AΛΛAZEI AΛΛA ΔEN XAΛAEI. TI ΔEN KATAΛABE Ο AΣTEPIΞ; AYTA KAI AΛΛA ΠΟΛΛA ΣYZHTΟYNTAI ME EYΛHΠTΟ, ΠAIΓNIΩΔH, EΠIΣTHMΟNIKA EMΠEPIΣTATΩMENΟ TPΟΠΟ ΣTA ΔYΟ ΠPΩTA BIBΛIA ΠΟY EKΔΟΘHKAN ΣTΟ ΠΛAIΣIΟ TΟY ΠPΟΓPAMMATΟΣ «APXAIΟΓNΩΣIA KAI APXAIΟΓΛΩΣΣIA». YΠEYΘYNH ΓNΩΣH KAI AYΘENTIKH EYXAPIΣTHΣH: ΣEIΣMIKΟΣ ΣYNΔYAΣMΟΣ

Tο ερευνητικό και συγγραφικό πρόγραμμα «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία» (2001-2004) που συντόνισε ο Δ. N. Μαρωνίτης αντιμετωπίζει, νομίζω για πρώτη φορά, με τρόπο συστηματικό, εμπράγματο και αποτελεσματικό το μέγα πρόβλημα της διδασκαλίας του αρχαίου κόσμου. H διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, γραμματολογίας, ιστορίας, λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, επιχειρείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην καταπιέζεται η νεοελληνική γλώσσα και η νεοελληνική γραμματεία, αλλά να απελευθερώνονται από το αρχαιογλωσσικό βάρος και την επόμενη ιδεολογική ασφυξία.

Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου συγγραφικού προγράμματος αποφασίστηκε η έκδοση πέντε διδακτικών εγχειριδίων: ο Τάσος Χρηστίδης συνέταξε την «Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας». Ο Φάνης Κακριδής συνέθεσε την «Αρχαία ελληνική γραμματολογία». Ο Θεόδωρος Παπαγγελής ανέλαβε να παρουσιάσει τη «Ρώμη και τον κόσμο της». Ο Βασίλης Κάλφας και ο Γιώργος Ζωγραφίδης συνέγραψαν την «Αρχαία ελληνική φιλοσοφία». Ο Δ.N. Μαρωνίτης και ο Λάμπρος Πόλκας μελέτησαν και προέβαλαν την «Αρχαϊκή επική ποίηση».

Τα συγκεκριμένα εγχειρίδια συντάχθηκαν προγραμματικά ως διαταξικά βιβλία. Μπορούν - και κρίνεται ωφέλιμο - να χρησιμοποιηθούν ως σχολικά αναγνώσματα και στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου. Δεν προορίζονται να αποτελέσουν εξεταστέα ύλη. Δεν αγνοούν τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις και τις ικανότητες πρόσληψης των μαθητών. Στοχεύουν όχι μόνο στη γνώση, αλλά και στην αναγνωστική απόλαυση. Δηλαδή, αφορούν αναγνωστικά όχι μόνο δασκάλους και μαθητές, αλλά και τους απανταχού φιλαναγνώστες.

Ήδη έχουν εκδοθεί οι δύο πρώτοι τόμοι: «H ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας» του πρόωρα χαμένου A. - Φ. Χριστίδη και το βιβλίο «H Ρώμη και ο κόσμος της» του Θ. Παπαγγελή.

H υπουργός Παιδείας Μαριέττα Γιαννάκου αύξησε τις ώρες διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο και στην A' Λυκείου, στέλνοντας τη μεταπολιτευτική μεταρρύθμιση περίπατο. H αρχαιογλωσσία ενισχύεται λοιπόν έναντι της αρχαιογνωσίας εις βάρος της νεογλωσσίας και της νεογνωσίας, όπως επισήμανε και ο Δ. N. Μαρωνίτης (19/6/05). Οι υπεύθυνοι του υπουργείου Παιδείας προφανώς αγνόησαν τα βιβλία του Χριστίδη και του Παπαγγελή που κυκλοφόρησε το Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη στο πλαίσιο του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας

Tο εγχειρίδιο του A. Χριστίδη, στη συγγραφή του οποίου συνεργάστηκε η Μαρία Θεοδωροπούλου, καλύπτει σχεδόν όλο το φάσμα της ελληνικής γλώσσας από τα προϊστορικά χρόνια ώς τις μέρες μας. Ο Τάσος Χριστίδης, χαρισματικός γλωσσολόγος, συλλαμβάνει με ολιστικό τρόπο το γλωσσικό φαινόμενο. Δεν εμμένει σε κατακερματισμένες πληροφορίες, παρ' όλο που τις παρέχει με ευσύνοπτο και εύληπτο τρόπο. Αποκαλύπτει τους μηχανισμούς που κινούν την ιστορία μιας γλώσσας. Το αφήγημά του παρουσιάζει με απλό - ποτέ με απλουστευτικό - τρόπο την ιστορική περιπέτεια της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. H νεοελληνική γλώσσα είναι πάντα παρούσα. Με το αφηγηματικό δόλωμα της αποκάλυψης των «μυστικών» της γλώσσας, ο Χριστίδης συζητεί τον επικοινωνιακό χαρακτήρα του γλωσσικού φαινομένου και την πορεία του μέσα στον ιστορικό χρόνο. Ασκήσεις, εικονογράφηση, δείγματα κειμένων και βιβλιογραφίες συμπληρώνουν την εξιστόρηση. Ο Χριστίδης θέτει σοβαρά γλωσσολογικά ζητήματα με επιστημονική νηφαλιότητα και αφηγηματική χάρη: πώς και γιατί η γλώσσα αλλάζει, όμως δεν «χαλάει». Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά της γλώσσας που περιγράφει τον κόσμο, από τη ζωική κραυγή που δηλώνει την αντίδραση σε κάποιο ερέθισμα. Κλείνοντας το βιβλίο, ο ανήλικος αλλά και ο ενήλικος αναγνώστης έχουν μελετήσει σημαντικά γλωσσολογικά θέματα, χωρίς το βάρος του ιδεολογήματος της περιούσιας γλώσσας.

Το βιβλίο του Θ. Παπαγγελή αποδεικνύεται μοναδικό για τα ελληνικά εκπαιδευτικά χρονικά. Πρόκειται για μια συστηματική εισαγωγή του μαθητή στον ρωμαϊκό κόσμο. Το συγκεκριμένο βιβλίο έρχεται να συμπληρώσει ένα σοβαρό κενό στην ελληνική σχολική παιδεία. Το τρίγωνο αρχαία Ελλάδα, Ρώμη, χριστιανικός κόσμος ορίζει τις βαθιές ρίζες του σύγχρονου δυτικού κόσμου. Ο αποκλεισμός της Ρώμης, της ιστορίας και της λογοτεχνίας της, από τη νεοελληνική παιδεία έχει βεβαίως μακρά ιστορία, με σοβαρό ιστορικό και ιδεολογικό ενδιαφέρον. Όμως δεν παύει να ενισχύει ισχυρές ιστορικές παρεξηγήσεις και να στερεί από τις εγκύκλιες σπουδές μας ένα σοβαρό γνωστικό αντικείμενο. H Ρώμη δε υπήρξε απλώς ο διαμεσολαβητής της ελληνικής αρχαιότητας στη δύση. Για περισσότερους από δέκα αιώνες όρισε τις τύχες της τότε γνωστής οικουμένης. Άφησε τεράστια πολιτική, πολιτισμική και γλωσσική κληρονομιά. H Ρώμη μπορεί να γίνει ένα «μάθημα» για την (παγκοσμιοποιημένη) πολιτική μας αυτογνωσία, καθώς διέγραψε τον κύκλο μιας πολιτικής και στρατιωτικής υπερδύναμης, όπως επισημαίνει ο εμπνευσμένος συγγραφέας του εγχειριδίου.

Στο βιβλίο του ο Θεόδωρος Παπαγγελής ισορροπεί στην κόψη φιλολογίας και μυθοπλασίας. Στηριγμένος σε, πολλές φορές δυσεύρετες, πηγές αλλά και στα πιο πρόσφατα ευρήματα της ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας αφηγείται με σκανδαλιστικά παιγνιώδη και εύπεπτο τρόπο την ιστορική εξέλιξη και την πολιτισμική ιδιοπροσωπία της Ρώμης

Tο βιβλίο του Παπαγγελή αποτελεί ένα ιδιαιτέρως γοητευτικό ανάγνωσμα. Ισορροπεί στην κόψη φιλολογίας και μυθοπλασίας. Στηριγμένος απολαυστικά - και ωφέλιμα - σε, πολλές φορές δυσεύρετες, πηγές αλλά και στα πιο πρόσφατα ευρήματα της ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας, ο Παπαγγελής αφηγείται με σκανδαλιστικά παιγνιώδη τρόπο την ιστορική εξέλιξη και την πολιτισμική ιδιοπροσωπεία της Ρώμης. Ο (κυριολεκτικά) εξαιρετικός αυτός κλασικός φιλόλογος χρησιμοποιεί ανενδοίαστα την, ιδιαιτέρως αποτελεσματική παιδαγωγικά, μέθοδο της εξοικείωσης: Οι τίτλοι πολλών υποενοτήτων απαιτούν από δάσκαλο και μαθητή να ενεργοποιήσουν, μεταξύ άλλων, ελαφρολαϊκές και ρεμπέτικες μνήμες. Σε κάποια ενότητα ένας Ρωμαίος μονομάχος αναστενάζει «το τελευταίο βράδυ μου απόψε το περνάω». Το διάσημο πρόβλημα της Κλεοπάτρας και του Αντωνίου τιτλοφορείται με παρρησία «εσύ στο χώμα κι εγώ στη φυλακή».

Με το εγχειρίδιο του ο Τάσος Χριστίδης καλύπτει σχεδόν όλο το φάσμα της ελληνικής γλώσσας από τα προϊστορικά χρόνια ώς τις μέρες μας. Δεν εμμένει σε κατακερματισμένες πληροφορίες, παρ' όλο που τις παρέχει με ευσύνοπτο και εύληπτο τρόπο. Αποκαλύπτει δε τους μηχανισμούς που κινούν την ιστορία μιας γλώσσας

H μυθοπλασία διατρέχει το εγχειρίδιο με ποικίλες μορφές: άλλοτε ως διάλογος προσώπων της ρωμαϊκής καθημερινότητας ή γνωστών ιστορικών χαρακτήρων, άλλοτε ως συγγραφή απομνημονευμάτων, άλλοτε ως αφηγηματικό στιγμιότυπο με ανεκδοτολογική αιχμή, κάποτε ως δημοσκόπηση που γίνεται στη Ρώμη με τίτλο «Σας αρέσει η Ελλάδα, Μις;».

Τα δύο εγχειρίδια εισάγουν «καινά δαιμόνια» στα ελληνικά εκπαιδευτικά πράγματα και στη συσσωρευμένη σκωρία της αρχαιογνωστικής διδασκαλίας: ο αρχαίος κόσμος δεν παρουσιάζεται συσκοτισμένος από ιδεολογήματα και συναισθηματική ρητορεία. Το πληροφοριακό μέρος διατηρεί τη σοβαρή επιστημονική του εγκυρότητα και το βιβλιογραφικό του έρμα, όμως, για πρώτη φορά, η υπεύθυνη γνώση αντικρύζεται με την αυθεντική αναγνωστική ευχαρίστηση. Πραγματικά, σεισμικός συνδυασμός.

«H ΡΩΜΗ KAI O ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ»: ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΑΠΟ TO ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ

* Ο Αύγουστος και οι χίπις

* Πόσο πάει μια γκαρσονιέρα στο κέντρο;

* «Εγώ δεν είμαι ρατσιστής, αυτοί είναι Έλληνες!»

* Από εδώ το συμφέρον μου κι από εδώ το αίσθημά μου

* Τη Ρωμαιοσύνη μην την κλαις