Σε τι χρησιμεύουν τέτοια λατινικά;

Κωνσταντίνα Π. Σιαχάμη, εφ. Το Βήμα, 4/9/2005

Ο σκοπός των κλασικών έργων δύσκολο να ταυτιστεί με τον σχολαστικισμό και την προσήλωση στους τύπους. Το χρέος τους είναι πιο άμεσο. Ένα ακαριαίο κυμάτισμα στο αίσθημα και τη σκέψη

Πολλές φορές κάνω πικρές σκέψεις άμα παρατηρώ τους μαθητές να σηκώνουν άγονα φορτία γνώσης, πολύ περισσότερο όταν η εισαγωγή τους σε κάποια πανεπιστημιακή σχολή σχεδόν επιβάλλει αυτό το φορτίο. Και παραδέχομαι πως δύσκολα αποφεύγω τον θυμό μ' αυτή την ακατάλυτη επιμονή στην αποσπασμένη, ευτελή γνώση από εκείνη την ευρύτερη, που ευαισθητοποιεί, καλλιεργεί και τοποθετεί τον μαθητή μέσα στα χρονικά της ανθρώπινης ιστορίας, της ανθρώπινης σκέψης. Όπου στο τέλος τίθεμαι αλληλέγγυα στο πλευρό του όταν απορεί «σε τι χρησιμεύουν τα λατινικά». Και ξέρω πως αξιώνω μια ισχυρή επιχειρηματολογία από μέρους όσων διαφωνούν εφόσον παραλλάξω το ερώτημα: «σε τι χρησιμεύουν τέτοια λατινικά;».

Συχνά λέω στους μαθητές πως τα κείμενα είναι μια περιπέτεια, ένα ταξίδι και οι λέξεις τα «καράβια» που θα μεταφέρουν τον αναγνώστη σ' αυτό. Όπως με τους Λυρικούς, τον Σοφοκλή, τον Θουκυδίδη, τον Αριστοτέλη ακινητώντας τον χρόνο όσο είναι δυνατό, ταξιδεύουμε σε περιοχές ιδιαίτερες της ανθρώπινης νόησης, όπου ο λόγος, ποίηση, ιστορία ή φιλοσοφία, κινείται μέσα μας, συγκινεί, και άμα σταθεί ευνοϊκή η εκπαιδευτική πράξη, μπορεί και να πετύχει την επικοινωνία με το αιώνιο των κλασικών έργων. Ένα είναι βέβαιο: πως δίνουμε σ' αυτά τα έργα την ευκαιρία να λάμψουν.

Το μάθημα των λατινικών είναι μια άλλη υπόθεση. Δάσκαλοι και μαθητές δοσμένοι σε μια εξαντλητική ανάλυση συντακτικού και γραμματικής, ανακυκλώνουν τουλάχιστον για δύο δεκαετίες το πιο υποβαθμισμένο μάθημα στις σχολικές αίθουσες, αυτό των λατινικών. H αποθέωση των τύπων· τύπων ονοματικών, τύπων ρηματικών. Μόνο. Μια βίαιη απόσπαση του λόγου από τα νοήματα. Λόγος εν τέλει μισός, αποσπασμένος, μελαγχολικός, που έχει κοπεί αναίτια και ανόητα από το ταξίδι του (πέρα από ένα εισαγωγικό σημείωμα που δίχως άλλο δανείζεται το ίδιο μουσειακό κοστούμι).

Δεν νομίζω να διαφωνούμε πως ο Αριστοτέλης μόνο με συντακτική και γραμματική προσέγγιση θα γινόταν ένα ωραιότατο σκοτεινό πηγάδι για κάθε τυχερό Μεσαίωνα. Στα κείμενα των λατινικών επιφυλάσσεται μια παραπλήσια ανυπαρξία. Αποσπάσματα χωρίς «μύθο», χωρίς συνοχή ούτε φαντασία ούτε συναίσθημα με μόνους τρόπους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες επιφέρουν πλήξη και συσκότιση. Και το καταφέρνουν καλά και για τον μαθητή και για τον δάσκαλο.

Δυσκολεύομαι να πιστέψω πως ο λόγος του Κικέρωνα ή η ποίηση του Οράτιου άμα αποφασιστεί να διδαχτεί, δεν μπορεί να συγκινήσει. Ο μαθητής ούτε γνωρίζει ούτε σταθμεύει στην ομορφιά των νοημάτων. Του αρνούνται να δοκιμάσει μια γνήσια ποιητική στιγμή, να εμβαθύνει, να ονειροπολήσει. Ούτε θεωρώ ακατόρθωτο να βρεθούν τρόποι ώστε να προηγηθεί η σχετική εκμάθηση της λατινικής και έπειτα αντιπροσωπευτικά της έργα να επιτελέσουν τον σκοπό τους. Ο σκοπός των κλασικών έργων δύσκολο να ταυτιστεί με τον σχολαστικισμό και την προσήλωση στους τύπους. Το χρέος τους είναι πιο άμεσο. Ένα ακαριαίο κυμάτισμα στο αίσθημα και τη σκέψη.

Αν μιλώ έτσι, δεν είναι, σας διαβεβαιώ, από ανάγκη να υπερασπιστώ το μάθημα των λατινικών, μα από ένα αίσθημα ορθού απέναντι στα κείμενα και την προοπτική τους. Κι από την βεβαιότητα πως τους οφείλεται μια ολοκληρωμένη ένταξη στην υπηρεσία του αγαθού πλάι στα κείμενα των αρχαίων χωρίς διάκριση.

Με θλίβει να τα αδικούμε από άγνοια, από αδιαφορία είτε από μεροληψία. Σαν να σημαίνει ότι η ευαισθησία μας απέχει πολύ από την αλήθεια. Και ότι μόνοι μας προκαλούμε τον ζωντανό παλμό των κλασικών έργων να σιγήσει. Και για έναν ακόμη λόγο· από σεβασμό απέναντι στην εκπαιδευτική πράξη. Τη φρεσκάδα των νοημάτων, τη γοητεία της γνώσης στο σύνολό της, τον δάσκαλο που δεν του πρέπει να στεγνώσει, αυτά υπερασπίζομαι.