Lectio XXI (21)

Μετάφραση

Maurus Servius Honoratus, In Vergilii Aeneidos libros commentarius, VI, 825 (Με ελάχιστες αλλαγές)

Brenno duce Galli apud Alliam fluvium deletis legionibus everterunt urbem Romam absque Capitolio, pro quo inmensam pecuniam acceperunt. tunc Camillus absens dictator est factus, cum diu esset apud Ardeam in exilio propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, et Gallos iam abeuntes secutus est: quibus interemptis aurum omne recepit et signa. quod cum illic appendisset, civitati nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. post hoc tamen factum rediit in exilium, unde rogatus reversus est.

Brenno duce Galli, apud Alliam flumen delētis legiōnibus Rōmanōrum, evertērunt urbem Romam praeter Capitōlium, pro quo immensam pecuniam accepērunt. Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Vēientānam praedam non aequo iure divīsam, absens dictātor est factus; is Gallos iam abeuntes secūtus est: quibus interemptis aurum omne recēpit. Quod illic appensum civitāti nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensātum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogātus reversus est.

Αρχικοί χρόνοι Ρημάτων

• 2, deleo-delevi-deletum-delere
• 3, everto-everti-eversum-evertere
• 3, accipio-accepi-acceptum-accipere
• sum-fui-/-esse, μτχ. μελλ.: futurus
• 3, divido-divisi-divisum-dividere
• absum-afui-/-abesse, απουσιάζω (μετοχή ενεστώτα: absens)
• 3, fio-factus sum-fieri, γίνομαι, 16, (παθητικό του facio) (βλ. γραμματική σελ. 91-92. [παθητικό: interfio & interficior])
• 4, abeo-abivi (-ii)-abitum-abire
• 3, sequor-secutus sum-sequi, ακολουθώ (αποθετικό)
• 3, interimo-interemi-interemptum-interimere
• 3, recipio-recepi-receptum-recipere
• 3, appendo-appendi-appensum-appendere
• 1, do-dedi-datum-dare
• 3, dico-dixi-dictum-dicere (προστακτική dic)
• 3, appendo-appendi-appensum-appendere
• 1, penso
• 4, redeo-redii-reditum-redire
• 1, rogo
• 3, revertor-reversus sum-reverti, αποθετικό (& ημιαποθετικό με παρακείμενο reverti)

Σημαντικές συντακτικές παρατηρήσεις

• Brenno duce: ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη με «υποκείμενο» το Brenno και «κατηγορηματικό προσδιορισμό» το duce [ενέχει κάποια έννοια χρόνου (ή ακόμα και τρόπου/συνοδείας)]
• flumen: παράθεση στο Alliam
• deletis legionibus: ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη· το deletis είναι χρονική μετοχή με υποκείμενο το legionibus
• Romanorum: γενική κτητική στο legionibus
• Romam: επεξήγηση στο urbem
• praeter Capitolium: εμπρόθετος προσδιορισμός στο ρήμα everterunt που δηλώνει εξαίρεση
• pro quo... acceperunt: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo, εκφέρεται οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό/αντικειμενικό, χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν, και είναι προσδιοριστική στο Capitolium.
• pro quo: εμπρόθετος προσδιορισμός στο ρήμα acceperunt που δηλώνει αντάλλαγμα, ανταμοιβή
• qui... divisam: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, υπερσυντελίκου (fuerat), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν, και συντακτικά είναι προσδιοριστική στο Camillus.
• in exilio: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εντοπισμό σε κατάσταση στο ρήμα fuerat (τίθεται σε θέση κατηγορουμένου στο υποκείμενο qui του ρήματος fuerat)
• propter praedam: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο fuerat [propter divisionem (distributionem) Veientanae praedae]
• Veientanam: επιθετικός προσδιορισμός στο praedam
• divisam: επιθετική μετοχή...
• iure: αφαιρετική οργανική ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τρόπο στη μετοχή divisam
• absens: εναντιωματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος με υποκείμενο το Camillus
• abeuntes: χρονική μετοχή συνημμένη στο Gallos με υποκείμενο το Gallos
• iam: επιρρηματικός προσδιορισμός στη μετοχή abeuntes που δηλώνει χρόνο
• quibus interemptis: ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη· το interemptis είναι χρονική μετοχή με υποκείμενο το quibus
• illic: επιρρηματικός προσδιορισμός στη μετοχή appensum που δηλώνει τόπο
• appensum: αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο quod με υποκείμενο το quod (quia aurum appendit illic)
• quod... pensatum est: Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με οριστική (pensatum est), γιατί η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή, χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν, και είναι επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στην κύρια πρόταση.
• post factum: εμπρόθετος προσδιορισμός στο ρήμα rediit που δηλώνει χρόνο
• unde... reversus est: Δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική τοπική πρόταση, προσδιοριστική στο εμπρόθετο in exilium. Εισάγεται με το αναφορικό τοπικό επίρρημα unde, εκφέρεται με οριστική και εκφράζει πραγματικό γεγονός, χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν (βλ. γραμμ. σελ. 49 για το unde: αναφορικό τοπικό επίρρημα)
• unde: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει την από τόπο κίνηση στο ρήμα reversus est
• rogatus: χρονική μετοχή (ή αιτιολογική), συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος με υποκείμενο το Camillus

Σημαντικές γραμματικές παρατηρήσεις

• Veientanus-a-um, omnis-is-e, immensus-a-um: επίθετα χωρίς παραθετικά (πολύ σπάνια απαντά immensissimu)
• aequus-ior-issimus
• diu-diutius-diutissime
• pecunia-ae/pecuniae-arum: ίδια σημασία σε ενικό και πληθυντικό
• ius-iuris: Ουδέτερο, γενική πληθυντικού iurum & iurium, πληθ. κανονικά iura...
• civitas-civitatis (γεν. πληθ.: civitatum & civitatium)
• aurum: singularia tantum· βλ. γραμμ. σελ. 26
• post (+αιτιατική): πρόθεση/post (+αφαιρετική): επίρρημα (η αφαιρετική: του μέτρου ή της διαφοράς)

Ερμηνεία και γραμματική αναγνώριση

http://www.study4exams.gr

• Brenno: αφαιρετική ενικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Brennus -i = Βρέννος → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό

• duce: αφαιρετική ενικού, αρσενικό, γ' κλίση, του ουσιαστικού dux -cis = αρχηγός, στρατηγός
• Galli: ονομαστική πληθυντικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Gallus -i = ο Γαλάτης
• apud: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = κοντά, σε
• Αlliam: αιτιατική ενικού, αρσενικό, α' κλίση, του ουσιαστικού Allia -ae = Αλλίας → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό
• flumen: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, γ' κλίση, του ουσιαστικού flumen -inis = ποταμός
• deletis: αφαιρετική πληθυντικού, θηλυκό της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος deleo, delevi, deletum, delēre 2 = καταστρέφω
• legionibus: αφαιρετική πληθυντικού, θηλυκό, γ' κλίση, του ουσιαστικού legio -onis = λεγεώνα
• Romanorum: γενική πληθυντικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Romanus -i = Ρωμαίος
• everterunt: γ' πληθυντικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος everto, everti, eversum, evertĕre 3 = καταστρέφω ολοκληρωτικά
• urbem: αιτιατική ενικού, θηλυκό, γ' κλίση, του ουσιαστικού urbs -is = πόλη
• Romam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού Roma -ae = Ρώμη → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό praeter: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = εκτός από
• Capitolium: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού Capitolium -ii/i = Καπιτώλιο → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό
• pro: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = αντί
• quo: αφαιρετική ενικού, ουδετέρου γένους, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, η οποία, το οποίο
• immensam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, β' κλίση, του επιθέτου immensus, -a, -um = τεράστιος. → Το επίθετο δεν διαθέτει παραθετικά ως απόλυτη έννοια. Απαντάται σπανιότατα ο τύπος immensissimae, σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης.
• pecuniam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού pecunia -ae = χρήματα, αμοιβή → δε διαθέτει πληθυντικό (singulare tantum)
• acceperunt: γ' πληθυντικό ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος accipio, accepi, acceptum, accipĕre 3* = δέχομαι
• tum: χρονικό επίρρημα = τότε
• Camillus: ονομαστική ενικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Camillus -i = Κάμιλλος → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό
• qui: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, η οποία, το οποίο
• diu: χρονικό επίρρημα = για πολύ καιρό, για πολύ χρόνο, ήδη → Παραθετικά: diutius, diutissime
• Ardeam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού Αrdea -ae = Αρδέα → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό
• in: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = σε
• exilio: αφαιρετική ενικού, oυδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού exilium -ii/i = εξορία
• fuerat: γ' ενικό οριστικής υπερσυντελίκου του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω
• propter: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = εξαιτίας
• praedam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού praeda -ae = λεία
• Veientanam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, β' κλίση, του επιθέτου Veientanus, -a, -um = από τους Βηίους, ο σχετικός με τους Βηίους → δεν σχηματίζει παραθετικά
• non: αρνητικό μόριο = δεν
• aequo: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του επιθέτου aequus, -a, -um, = ίσος, δίκαιος → Παραθετικά: aequior, -ior, -ius, aequissimus/-a/-um)
• iure: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, γ' κλίση, του ουσιαστικού ius -iuris = δίκαιο
• divisam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος divido, divisi, divisum, dividĕre 3 = μοιράζω
• absens: ονομαστική ενικού, αρσενικό της μετοχής ενεστώτα του ρήματος absum, afui, -, abesse = είμαι απών, απουσιάζω
• dictator: ονομαστική ενικού, αρσενικό, γ' κλίση, του ουσιαστικού dictator -oris = δικτάτορας
• est factus: γ' ενικό, οριστικής παρακειμένου του ρήματος fio, factus sum, fieri = γίνομαι. Αποτελεί το παθητικό του facio, feci, factum, facĕre 3*
• is: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της οριστικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, -ή, -ό
• Gallos: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Gallus -i = ο Γαλάτης
• iam: χρονικό επίρρημα = ήδη, πια
• abeuntes: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, της μετοχής ενεστώτα του ρήματος abeo, abi(v)i, abitum, abire = φεύγω
• secutus est: γ' ενικό οριστικής παρακειμένου του ρήματος sequor, secutus sum, sequi αποθετικό 3 = ακολουθώ
• quibus: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο
• interemptis: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος interimo, interemi, interemptum, interimĕre 3 = σκοτώνω, εξολοθρεύω
• aurum: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού aurum -i = χρυσάφι → δε διαθέτει πληθυντικό (singulare tantum)
• omne: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, γ' κλίση, του επιθέτου οmnis, -is, -e, = όλος, -η, -ο → δεν σχηματίζει παραθετικά
• recepit: γ' ενικό, οριστικής ενεργητικού παρακειμένου, του ρήματος recipio, recepi, receptum, recipĕre 3* = παίρνω πίσω, επανακτώ
• quod: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο
• illic: τοπικό επίρρημα = εκεί
• appensum: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος appendo, appendi, appensum, appendĕre 3 = ζυγίζω
• civitati: δοτική ενικού, θηλυκό, γ' κλίση, του ουσιαστικού civitas -atis = πολιτεία → γενική πληθυντικού: civitatum/ civitatium
• nomen: αιτιατική ενικού, oυδέτερο, γ' κλίση, του ουσιαστικού nomen -inis = όνομα
• dedit: γ' ενικό, οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος do, dedi, datum, dare 1 = δίνω (τα σύνθετα του do με μονοσύλλαβη πρόθεση είναι 3ης συζυγίας, πχ. perdo, perdidi, perditum, perdĕre 3)
• nam: αιτιολογικός σύνδεσμος = γιατί, δηλαδή
• Pisaurum: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού Pisaurum -i = Πίσαυρο → ως κύριο όνομα δεν έχει πληθυντικό
• dicitur: γ' ενικό, οριστικής παθητικού ενεστώτα του ρήματος dico, dixi, dictum, dicĕre 3 = λέγω → β' ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic
• quod: αιτιολογικός σύνδεσμος = επειδή
• pensatum est: γ' ενικό οριστικής παθητικού παρακειμένου του ρήματος penso, pensavi, pensatum, pensāre 1 = ζυγίζω
• post: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = μετά
• factum: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού factum -i = πράξη
• hoc: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, της δεικτικής αντωνυμίας hic, haec, hoc = αυτός, -ή, -ό
• rediit: γ' ενικό, οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος redeo, redii, reditum, redire = επιστρέφω
• in: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = σε
• exilium: αιτιατική ενικού, oυδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού exilium -ii/i = εξορία
• unde : τοπικό αναφορικό επίρρημα = απ' όπου
• tamen: αντιθετικός σύνδεσμος = όμως
• rogatus: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος rogo, rogavi, rogatum, rogāre 1 = παρακαλώ, ζητώ
• reversus est: γ' ενικό, οριστικής παρακειμένου του ρήματος revertor, reversus sum, reverti αποθετικό 3 ή revertor, reverti, reverti ημιαποθετικό 3 = επιστρέφω → στο κείμενό μας ο τύπος ανήκει στο αποθετικό

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

Ουσιαστικά

A΄ κλίση

• Αllia -ae: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)
• Roma -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)
• pecunia –ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)
• Ardea -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)
• praeda -ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

• Βrennus –i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)
• Gallus –i: αρσενικό
• Romanus –i: αρσενικό
• factum –i: ουδέτερο
• exilium -ii/-i: ουδέτερο
• Capitolium –ii/-i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)
• Camillus –i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)
• Pisaurum –i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)
• aurum -i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)

Γ΄ κλίση

• dux –cis: αρσενικό
• flumen –inis: ουδέτερο
• legio –onis: θηλυκό
• urbs –is: θηλυκό
• ius, γεν. iuris: ουδέτερο
• dictator –oris: αρσενικό
• civitas –atis: θηλυκό (γενική πληθυντικού: civitatum και civitatium)
• nomen –inis: ουδέτερο

Επίθετα

Β΄ κλίση

• immensus, -a, -um
• Veientanus, -a, -um → δε σχηματίζει παραθετικά
• aequus, -a, -um (Συγκριτικός: aequior - aequior - aequius, Υπερθετικός: aequissimus, -a, -um)

Αντωνυμίες

• qui, quae, quod (αναφορική)
• is, ea, id (οριστική)
• hic, haec, hoc (δεικτική)

Ρήματα

1η Συζυγία

• do, dedi, datum, dare
• penso, pensavi, pensatum, pensāre
• rogo, rogavi, rogatum, rogāre

2η Συζυγία

• deleo, delevi, deletum, delēre

3η Συζυγία

• everto, everti, eversum, evertĕre
• accipio, accepi, acceptum, accipĕre 3* (ανήκει στα 15 της γ΄συζυγίας σε –io)
• divido, divisi, divisum, dividĕre
• sequor, secutus sum, secutum, sequi (αποθ.)
• interimo, interemi, interemptum, interimĕre
• recipio, recepi, receptum, recipĕre 3* (ανήκει στα 15 της γ΄συζυγίας σε –io)
• appendo, appendi, appensum, appendĕre
• dico, dixi, dictum, dicĕre (β' ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic)
• revertor, reversus sum, reverti (αποθ.) και revertor, reverti, reverti (ηµιαποθ.) → (στο κείµενο είναι αποθετικό)

Ανώμαλα ρήματα

• sum, fui, -, esse
• absum, afui, -, abesse
• fio, factus sum, fiĕri
• abeo, abi(v)i, abitum, abīre
• redeo, redii, reditum, redīre

Επιρρήματα

• tum
• diu (Συγκριτικός: diutius, Υπερθετικός: diutissime)
• tam
• unde

Προθέσεις

• apud (+ αιτιατική)
• praeter (+ αιτιατική)
• pro (+ αφαιρετική)

Σύνδεσμοι

• quod (υποτακτικός - αιτιολογικός)
• tamen (αντιθετικός)

Ασκήσεις

• Brenno duce: cum Brenus dux esset ή cum Brennus dux erat
• deletis legionibus: Cum Galli legiones delevissent ή postquam/ ubi/ ut Galli legiones deleverunt
• divisam: quae non aequo iure divisa est ή divisa erat
• absens: etsi aberat
• abeuntes: cum abirent ή dum abeunt (δηλώνει μια συνεχιζόμενη πράξη στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης)
• quibus interemptis: cum Camillus eos interemisset / quos cum Camillus interemisset ή postquam/ ubi/ ut Camillus eos interemit / quos postquam/ ubi/ ut Camillus interemit
• appensum: quod id illic appensum est ή appensum erat (αντικειμενική αιτιολογία) [Το πρωτότυπο κείμενο έχει: quod cum illic appendisset!]
• rogatus: cum rogatus esset ή postquam/ ubi/ ut rogatus est/ rogatus erat ή quod (αιτιολογικός) rogatus est/ rogatus erat

Πλήρης συντακτική ανάλυση

http://www.study4exams.gr

Ερωτήσεις Πανελληνίων

• Camillus aurum recepit: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Μονάδες 3 (2009 ΕΕ)
• qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam: να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των όρων της παραπάνω πρότασης. Μονάδες 10 (2009 ΕΕ)
• Quod illic appensum ... dedit: Να μετατρέψετε την ενεργητική σε παθητική σύνταξη. Μονάδες 5 (2009 ΕΗ)
• is Gallos secutus est: Nα μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο, αφού τον εξαρτήσετε από το: Servius dicit... Μονάδες 3 (2009 ΕΗ)
• Brenno duce: Να χαρακτηρίσετε το παραπάνω συντακτικό φαινόμενο. Μονάδες 3 (2004 Ο)
• Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam: Να αναλύσετε τη μετοχική φράση deletis legionibus στην αντίστοιχή της δευτερεύουσα πρόταση (cum ιστορικός/διηγηματικός + ρήμα). Μονάδες 4 (2004 ΕΕ)