Lectio XXIV

Marcus Tullius Cicero, De Oratore, 2, 276 (Με ορισμένες αλλαγές)

Ο ποιητής Έννιος ζωγραφισμένος από το Ραφαήλ

To κείμενο που ακολουθεί είναι ένα έξυπνο ανέκδοτο που αναφέρεται στο Ρωμαίο νομομαθή Κορνήλιο το Νασικά (Cornēlius Scipio Nasīca) και στον ποιητή Έννιο (Quintus Ennius: 239-169 π.Χ.)

"ego vero" inquam "a porta Esquilina video villam tuam;" ut illud Nasicae, qui cum ad poetam Ennium venisset eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset domi non esse, Nasica sensit illam domini iussu dixisse et illum intus esse; paucis post diebus cum ad Nasicam venisset Ennius et eum ad ianuam quaereret, exclamat Nasica domi non esse, tum Ennius "quid? ego non cognosco vocem" inquit "tuam?" Hic Nasica "homo es impudens: ego cum te quaererem ancillae tuae credidi te domi non esse, tu mihi non credis ipsi?"

Cum P. Cornelius Nasīca ad Ennium poētam venisset eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasīca sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. Accipe nunc quid postea Nasīca fecerit. Paucis post diēbus cum Ennius ad Nasīcam venisset et eum a ianuā quaereret, exclamāvit Nasīca se domi non esse, etsi domi erat. Tum Ennius indignatus quod Nasīca tam aperte mentiebātur: «Quid?» inquit «Ego non cognosco vocem tuam?» Visne scire quid Nasīca responderit? «Homo es impudens. Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?»

Μετάφραση

Όταν ο Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς είχε πάει στον Έννιο τον ποιητή και (όταν) σ’ αυτόν που (ο οποίος) από την πόρτα ζητούσε τον Έννιο, η υπηρέτρια είχε πει ότι αυτός δεν ήταν στο σπίτι, ο Νασικάς κατάλαβε ότι εκείνη είχε πει αυτό με διαταγή του αφεντικού (της) και ότι εκείνος ήταν μέσα. Μάθε τώρα τι έκανε αργότερα ο Νασικάς. Μετά από λίγες μέρες, όταν ο Έννιος είχε έρθει στον Νασικά και τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε δυνατά ότι δεν ήταν στο σπίτι, αν και ήταν στο σπίτι. Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος επειδή ο Νασικάς τόσο φανερά ψευδόταν είπε: «Τι λοιπόν; Εγώ δεν αναγνωρίζω τη φωνή σου;» Μήπως θέλεις να μάθεις τι (του) απάντησε ο Νασικάς; «Είσαι αναιδής άνθρωπος. Εγώ όταν σε ζητούσα, πίστεψα την υπηρέτριά σου ότι εσύ δεν ήσουν στο σπίτι. Εσύ δεν πιστεύεις εμένα τον ίδιο;»

Αρχικοί χρόνοι

4, venio-veni-ventum-venire
3, quaero-quaesivi-quaesitum-quaerere
-sum-fui-/-esse, μτχ. μελλ.: futurus
3, dico-dixi-dictum-dicere, (προστακτική dic)
4, sentio-sensi-sensum-sentire
3, accipio-accepi-acceptum-accipere
3, facio-feci-factum-facere, κάνω· προστακτική fac
1, exclamo
1, indignor-indignatus sum-indignari, αποθετικό
4, mentior-mentitus sum-mentiri, αποθετικό
3, inquam-(inquii)-/-/, ελλειπτικό· βλ. γραμματική σελ. 92
3, cognosco-cognovi-cognitum-cognoscere
3, volo-volui-/-velle
4, scio-sci(v)i-scitum-scire, προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα: β' scito, β' scitote
2, respondeo-respondi-responsum-respondēre
3, credo-credidi-creditum-credere

Συντακτικές Παρατηρήσεις

Cum... venisset: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός: ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους.), εκφέρεται με υποτακτική (είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική) υπερσυντελίκου (venisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (sensit: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήματ ης κύριας πρότασης
Cum... dixisset: ό.π.
poetam: παράθεση στο Ennium
ei: δοτική ως έμμεσο αντικείμενο στο dixisset
non esse: άμεσο αντικείμενο στο dixisset
ab ostio: εμπρόθετος προσδιορισμός στη μετοχή quaerenti που δηλώνει τοπική αφετηρία
quaerenti: επιθετική μετοχή συνημμένη στο ei, με υποκείμενο το ei
domi: απρόθετη γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο στο non esse
iussu: αφαιρετική οργανική που δηλώνει το εσωτερικό αίτιο· αναφέρεται στο dixisse
intus: επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου (στάση) στο esse
quid... fecerit: Δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας, αντικείμενο στο accipe. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid, εκφέρεται με υποτακτική (γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης) παρακειμένου (fecerit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (accipe), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης
post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο exclamavit
diebus: αφαιρετική οργανική του ποσού (του μέτρου ή της διαφοράς) στο post
Cum...venisset: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός: ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους.), εκφέρεται με υποτακτική (είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική) υπερσυντελίκου (venisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (exclamavit: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν
et (cum)... quaereret: ό.π.
se: Υποκείμενο του απαρεμφάτου non esse (σε αιτιατική, αν και έχουμε ταυτοπροσωπία: λατινισμός) ~~και έμμεση αυτοπάθεια (καθότι βρίσκκεται σε απαρεμφατική ενότητα)~~
etsi domi erat: Δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi, εκφέρεται με οριστική παρατατικού (erat) και εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης (στην κύρια πρόταση υπάρχει το tamen)
indignatus: αιτιολογική μετοχή...
quod... mentiebatur: Δευτερεύουσα ουσιαστική αιτιολογική πρόταση, αντικείμενο στη μετοχή indignatus. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με οριστική παρατατικού (mentiebatur), γιατί η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή
aperte: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα mentiebatur
quid (dicis)?: Ευθεία ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας, καταφατική, ελλειπτική ως προς το ρήμα
Ego... tuam?: Ευθεία ερωτηματική πρόταση ολικής αγνοίας, αποφατική, χωρίς ευδιάκριτο μόριο εισαγωγής (για έμφαση)
Visne scire?: Ευθεία ερωτηματική πρόταση ολικής αγνοίας, εισάγεται με το ne, επειδή αγνοούμε το περιεχόμενο της απάντησης
quid Nasica responderit?: Δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας, αντικείμενο στο scire. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid, εκφέρεται με υποτακτική (γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης) παρακειμένου (responderit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (vis scire), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης
impudens: επιθετικός προσδιορισμός στο homo
Cum... quarerem: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός: ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους.), εκφέρεται με υποτακτική (είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική) παρατατικού (quaererem), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (credidi: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν

Γραμματικές Παρατηρήσεις

iussu, 4η κλίσης, αφαιρετική του ελλειπτικού στις υπόλοιπες πτώσεις iussus-us
paucus/-ior/-issimus, impudens-impudentior-impudentissimus
post (+αιτιατική): πρόθεση/post (+αφαιρετική): επίρρημα· η αφαιρετική= του μέτρου ή της διαφοράς

Ερμηνεία και γραμματική αναγνώριση λέξεων

cum: (= όταν) χρονικός σύνδεσμος. Εδώ πρόκειται για τον ιστορικό ή διηγηματικό cum (cum historicum ή narrativum), ο οποίος συντάσσεται με υποτακτική παρατατικού (για πράξη σύγχρονη) ή με υποτακτική υπερσυντελίκου (για πράξη προτερόχρονη).
P.: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους (Publius -ii και i) = Πόπλιος. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό.
Cornelius: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους Cornelius -ii/i, = Κορνήλιος. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό. Σχηματίζει τη γενική του ενικού σε –ii, αλλά και με συναίρεση σε –i, όπως όλα τα υπερδισύλλαβα ουσιαστικά β΄ κλίσης που λήγουν σε –ius και -ium. Επιπλέον, σχηματίζει την κλητική ενικού σε –i, με συναίρεση του –ie σε –i, ως υπερδισύλλαβο κύριο όνομα που λήγει σε –ius. (Βλ. και Τζάρτζανος Αχ., Λατινική γραμματική, ΟΕΔΒ, σελ. 15). Στην παλαιότερη λατινική γλώσσα τα υπερδισύλλαβα ουσιαστικά της β' κλίσης σε -ius & -ium συναιρούσαν την κατάληξη-ii της γενικής ενικού σε -i. Στους μετακλασσικούς χρόνους, όμως, ο συνηρημένος τύπος της γενικής ενικού σε -i χρησιμοποιούνταν μόνο από εκείνους που ήθελαν να αρχαϊζουν (βλ. και Σκάσσης Ερρ., Ιστορική Γραμματική της Λατινικής Γλώσσας, σελσ 100-101, παρ.52.3."
Νasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους Nasica -ae = Νασικάς. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό.
ad: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική για να δηλώσει την κίνηση/κατεύθυνση σε τόπο = σε, προς.
Ennium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους Ennius -ii/-i = Έννιος. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό. Σχηματίζει τη γενική και κλητική του ενικού αριθμού όπως το ουσιαστικό Cornelius.
poetam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους, poeta -ae = ποιητής.
venisset: γ΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 4ης συζυγίας venio, veni, ventum, venῑre 4 = έρχομαι, φθάνω.
ei: δοτική ενικού, αρσενικού γένους της οριστικής ως επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, αυτή, αυτό.
-que: είναι εγκλιτική λέξη και χρησιμεύει ως συμπλεκτικός σύνδεσμος = και.
ab (ή a ή abs): πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική. Η πρόθεση ab χρησιμοποιείται αν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή h, η πρόθεση a τίθεται πριν από σύμφωνο (πλην του h) και h και η abs πριν από την αντωνυμία te = από
ostio: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, oυδετέρου γένους ostium -ii/-i = πόρτα. Το ουσιαστικό ως υπερδισύλλαβο της β΄ κλίσης που λήγει σε –ium σχηματίζει τη γενική του ενικού σε -ii και μετά από συναίρεση σε-i.
quaerenti: δοτική ενικού, αρσενικού γένους της μετοχής Ενεστώτα quaerens -ntis, του ρήματος quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre 3ης συζυγίας = ζητώ.
Εnnium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους Ennius -ii/-i = Έννιος. (βλ. και προηγουμένως).
ancilla: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, θηλυκού γένους, ancilla -ae = υπηρέτρια.
dixisset: γ΄ ενικό υποτακτικής υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας dico, dixi, dictum, dicĕre 3 = λέω. (β΄ πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα: dic)
eum: αιτιατική ενικού, αρσενικού γένους της οριστικής ως επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, αυτή, αυτό. (βλ. και προηγουμένως)
domi: εδώ χρησιμοποιείται ως επίρρημα = στο σπίτι. Πρόκειται για υπόλειμμα της παλιάς τοπικής πτώσης που ταυτίζεται με τη γενική του ενικού του ουσιαστικού domus -us, θηλυκού γένους, της 4ης κλίσης = σπίτι και λειτουργεί ως επίρρημα για να δηλώσει τη στάση σε τόπο. Το ουσιαστικό domus σχηματίζει ορισμένους τύπους και με τις καταλήξεις της β΄ κλίσης: τη γενική του ενικού domi που, όμως, λειτουργεί ως επίρρημα, την αφαιρετική του ενικού domo, τη γενική του πληθυντικού domorum, την αιτιατική του πληθυντικού domos.
non: αρνητικό μόριο = όχι, δεν.
esse: απαρέμφατο ενεστώτα του ανώμαλου ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.
Nasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους Nasica -ae = Νασικάς. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό.
sensit: γ΄ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 4ης συζυγίας sentio, sensi, sensum, sentῑre 4= αισθάνομαι, αντιλαμβάνομαι.
illam: αιτιατική ενικού, θηλυκού γένους της δεικτικής αντωνυμίας ille, illa, illud = εκείνος, εκείνη, εκείνο.
domini: γενική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους dominus -i = κύριος, αφεντικό.
iussu: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού δ΄ κλίσης, αρσενικού γένους iussus -us = διαταγή, εντολή.
id: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους της οριστικής ως επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, αυτή, αυτό.
dixisse: απαρέμφατο παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας dico, dixi, dictum, dicĕre 3 = λέω. Στο β ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic.
et: συμπλεκτικός σύνδεσμος = και.
illum: αιτιατική ενικού, αρσενικού γένους της δεικτικής αντωνυμίας ille, illa, illud = εκείνος, εκείνη, εκείνο.
intus: τοπικό επίρρημα = μέσα, εντός.
esse: απαρέμφατο ενεστώτα του ανώμαλου ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω. (βλ. προηγουμένως)
accipe: β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας accipio, accepi, acceptum, accipĕre* 3 = δέχομαι, λαμβάνω, μαθαίνω. Πρόκειται για ένα από τα 15 ρήματα που λήγουν σε –io, αλλά ανήκουν στην 3η συζυγία.
nunc: χρονικό επίρρημα = τώρα.
quid: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους της ουσιαστικής ερωτηματικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, ποια, ποιο.
postea: χρονικό επίρρημα = μετά, αργότερα, έπειτα.
Nasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους Nasica -ae = Νασικάς. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό. (βλ. προηγουμένως)
fecerit: γ΄ ενικό υποτακτικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας facio, feci, factum, facĕre 3= κάνω. To β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα είναι fac. Επίσης, είναι ένα από τα 15 ρήματα που λήγουν σε –io, αλλά ανήκουν στην 3η συζυγία.
paucis: αφαιρετική πληθυντικού αρσενικού γένους, θετικού βαθμού του δευτερόκλιτου επιθέτου paucus, -a, -um = λίγος, -η, -ο. Θετικός: (στον ενικό αριθμό) paucus, -a, -um, συγκριτικός: paucior, -ior, -ius, υπερθετικός: paucissimus, -a, -um. Θετικός (στον πληθυντικό αριθμό): pauci, -ae, -a, συγκριτικός: pauciores, -iores, -iora, υπερθετικός: paucissimi, -ae, -a. Οι πληθυντικοί τύποι του συγκριτικού και υπερθετικού είναι πιο εύχρηστοι.
post: χρονικό επίρρημα = μετά, αργότερα.
diebus: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού της ε΄ κλίσης, αρσενικού γένους dies, diei = ημέρα. Για το γένος του ουσιαστικού dies ισχύουν τα εξής: To συγκεκριμένο ουσιαστικό στον πληθυντικό είναι πάντα αρσενικού γένους. Στον ενικό είναι άλλοτε αρσενικό, άλλοτε θηλυκό. Θηλυκό είναι στις εξής περιπτώσεις: i. όταν σημαίνει «χρονολογία επιστολής», ii. όταν σημαίνει χρονική διάρκεια, iii. στη νομική έννοια «dies certa» = «τακτή μέρα» (με σπάνιες εξαιρέσεις), iv. στους ποιητές για λόγους μετρικούς. Βλ. και Σκάσσης Ερρ., Ιστορική Γραμματική της Λατινικής Γλώσσας, σελ. 106, 107, παρ. 55.
cum: χρονικός σύνδεσμος. Πρόκειται για την ιστορικό ή διηγηματικό cum. (Βλ. προηγούμενη σημείωση)
Εnnius: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης Ennius -ii/-i (βλ. προηγουμένως).
ad: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική για να δηλώσει την κίνηση κατεύθυνση σε τόπο = σε, προς.
Nasicam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης Nasica -ae (βλ. προηγουμένως)
venisset: γ΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 4ης συζυγίας venio, veni, ventum, venire = έρχομαι, φθάνω. (βλ. και προηγουμένως)
et: συμπλεκτικός σύνδεσμος = και.
eum: αιτιατική ενικού αρσενικού γένους της οριστικής ως επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός -ή -ό.
a: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = από.
ianua: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, θηλυκού γένους ianua -ae = πόρτα.
quaereret: γ΄ ενικό υποτακτικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre 3 = ζητώ.
exclamavit: γ΄ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 1ης συζυγίας exclamo, exclamavi, exclamatum, exclamāre 1 = φωνάζω δυνατά, αναφωνώ.
Nasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης Nasica -ae. (βλ. προηγουμένως)
se: αιτιατική ενικού, αρσενικού γένους της προσωπικής αντωνυμίας γ΄ προσώπου = τον εαυτό του. (τα άλλα δύο πρόσωπα = α΄ πρόσωπο: ego, β΄ πρόσωπο: tu) Στα λατινικά η προσωπική αντωνυμία γ΄προσώπου «se» χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η αυτοπάθεια, γι’αυτό ονομάζεται και αυτοπαθής ή αντανακλώμενη αντωνυμία (pronomen reflexivum ή reciprocum). H συγκεκριμένη αντωνυμία δεν έχει ονομαστική παρά μόνο απαντά στις πλάγιες πτώσεις. Για να μη δηλωθεί η αυτοπάθεια, αντί της προσωπικής αντωνυμίας γ’ προσώπου «se» χρησιμοποιούνται οι τύποι της αντωνυμίας is,ea,id.
domi: εδώ χρησιμοποιείται ως επίρρημα = στο σπίτι. Πρόκειται για υπόλειμμα της παλιάς τοπικής πτώσης που ταυτίζεται με τη γενική του ενικού του ουσιαστικού domus -us, θηλυκού γένους, της 4ης κλίσης = σπίτι και λειτουργεί ως επίρρημα για να δηλώσει τη στάση σε τόπο. (βλ. προηγουμένως)
non: αρνητικό μόριο = όχι, δεν.
esse: απαρέμφατο ενεστώτα του ανωμάλου ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.
etsi: εναντιωματικός σύνδεσμος = αν και, παρόλο που.
domi: βλ προηγουμένως.
erat: γ΄ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού του ανωμάλου ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.
tum: χρονικό επίρρημα = τότε.
Ennius: ονομαστική ενικού, του ουσιαστικού β΄ κλίσης αρσενικού γένους Ennius -ii/i (βλ. προηγουμένως)
indignatus: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους της μετοχής παρακειμένου indignatus, -a, -um του αποθετικού ρήματος της α΄ συζυγίας indignor, indignatus sum, indignāri 1 = αγανακτώ.
quod: εδώ αιτιολογικός σύνδεσμος = γιατί, διότι.
Nasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους, Nasica -ae = Νασικάς (ως κύριο όνομα κατά βάση δεν έχει πληθυντικό)
tam: ποσοτικό επίρρημα = τόσο
aperte: τροπικό επίρρημα = ανοικτά, φανερά. Τα παραθετικά του επιρρήματος είναι τα εξής: Θετικός βαθμός: aperte, συγκριτικός βαθμός: apertius, υπερθετικός βαθμός: apertissime.
mentiebatur: γ΄ ενικό οριστικής παρατατικού του αποθετικού ρήματος της 4ης συζυγίας mentior, mentitus sum, mentῑri = ψεύδομαι.
quid: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους της ουσιαστικής ερωτηματικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, ποια, ποιο.
inquit: γ΄ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ελλειπτικού ρήματος inquam = λέω. Το συγκεκριμένο ρήμα αντιστοιχεί εν μέρει με το ρήμα ἒφη (φημί) της αρχαίας ελληνικής.
ego: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους εδώ, της προσωπικής αντωνυμίας α΄ προσώπου ego = εγώ.
non: αρνητικό μόριο = όχι, δεν.
cognosco: α΄ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας cognosco, cognovi, cognitum, cognoscĕre 3 = γνωρίζω, αναγνωρίζω, μαθαίνω.
vocem: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, θηλυκού γένους vox, vocis = φωνή.
tuam: αιτιατική ενικού, θηλυκού γένους της κτητικής αντωνυμίας β΄ προσώπου (για έναν κτήτορα) tuus, tua, tuum = δικός σου, δική σου, δικό σου.
vis: β΄ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ανώμαλου ρήματος volo, volui, -, velle = θέλω.
-ne: ερωτηματικό μόριο, εγκλιτική λέξη = μήπως. Βρίσκεται πάντοτε προσαρτημένο στη λέξη που βρίσκεται στην αρχή της ερωτηματικής πρότασης και στην οποία αναφέρεται η ερώτηση.
scire: απαρέμφατο ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος της 4ης συζυγίας scio, scivi (scii), scitum, scire 4 = γνωρίζω, ξέρω. (προστακτική ενεστώτα: scito, scitote).
quid: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους της ουσιαστικής ερωτηματικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, ποια, ποιο.
Nasica: ονομαστική ενικού, του ουσιαστικού α΄ κλίσης αρσενικού γένους Nasica -ae = ο Νασικάς.
responderit: γ΄ ενικό υποτακτικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 2ης συζυγίας respondeo, respondi, responsum, respondēre 2 = απαντώ, αποκρίνομαι.
homo: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης homo -inis = άνθρωπος. Είναι αρσενικού και θηλυκού γένους, που, όμως, εδώ λειτουργεί ως αρσενικό.
es: β΄ ενικό οριστικής ενεστώτα του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.
impudens: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους του επιθέτου της γ΄ κλίσης impudens [γενική πτώση impudentis] (αρσενικό), impudens (θηλυκό) impudens (ουδέτερο) = αναιδής. Πρόκειται για επίθετο τριγενές και μονοκατάληκτο. Οι τρεις βαθμοί του επιθέτου είναι: θετικός: impudens, συγκριτικός: impudentior -ior -ius, υπερθετικός: impudentissimus -a -um.
ego: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους εδώ, της προσωπικής αντωνυμίας α΄ προσώπου ego = εγώ. (βλ. και προηγουμένως)
cum: (= όταν) χρονικός σύνδεσμος. Εδώ πρόκειται για τον ιστορικό ή διηγηματικό cum (βλ. και προηγουμένως)
te: αιτιατική ενικού, αρσενικού εδώ γένους της προσωπικής αντωνυμίας β΄ προσώπου tu = εσύ.
quaererem: α΄ ενικό υποτακτικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre 3 = ζητώ.
ancillae: δοτική ενικού του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους, ancilla -ae = υπηρέτρια.
tuae: δοτική ενικού, θηλυκού γένους της κτητικής αντωνυμίας (για έναν κτήτορα) tuus, tua, tuum = δικός σου, δική σου, δικό σου.
credidi: α΄ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας credo, credidi, creditum, credĕre 3 = πιστεύω.
te: αιτιατική ενικού, αρσενικού εδώ γένους της προσωπικής αντωνυμίας β΄ προσώπου tu = εσύ. (βλ. και προηγουμένως)
domi: εδώ χρησιμοποιείται ως επίρρημα = στο σπίτι. (βλ. και προηγουμένως)
non esse: απρφ ενεστώτα (εδώ με την άρνηση non) του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.
tu: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους εδώ, της προσωπικής αντωνυμίας β΄ προσώπου tu = εσύ.
mihi: δοτική ενικού, αρσενικού γένους εδώ, της προσωπικής αντωνυμίας α΄ προσώπου ego = εγώ.
ipsi: δοτική ενικού, αρσενικού γένους της οριστικής αντωνυμίας ipse, ipsa, ipsum = αυτός ο ίδιος, αυτή η ίδια, αυτό το ίδιο
non credis: β΄ ενικό οριστικής ενεστώτα (εδώ με την άρνηση non) ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας credo, credidi, creditum, credĕre 3 = πιστεύω.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

Ουσιαστικά

A΄ κλίση

Nasica -ae: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό)
poeta -ae: αρσενικό (μπορεί να είναι και θηλυκού γένους, όταν πρόκειται για γυναίκα ποιήτρια)
ancilla -ae: θηλυκό
ianua-ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

Cornelius -ii/-i: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό. Κλητική ενικού σε -i)
Ennius -ii/-i: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό. Κλητική ενικού σε -i)
dominus -i: αρσενικό
ostium -ii/-i: ουδέτερο

Γ΄ κλίση

vox, vocis: θηλυκό
homo -inis: αρσενικό

Δ΄ κλίση

iussus -us: αρσενικό
domus -us: θηλυκό

Ε΄ κλίση

dies, diei: αρσενικό

Επίθετα

Β΄ κλίση

paucus, -a, -um (συγκριτικός: paucior, paucior, paucius. Υπερθετικός: paucissimus, paucissima, paucissimum)

Γ΄ κλίση

impudens -entis (συγκριτικός: impudentior, impudentior, impudentius. Υπερθετικός: impudentissimus, impudentissima, impudentissimum). Το επίθετο είναι τριγενές και μονοκατάληκτο.

Μετοχές

Χρόνου Ενεστώτα

quaerens -entis

Χρόνου Παρακειμένου

indignatus -a -um

Αντωνυμίες

is, ea, id (οριστική)
ille, illa, illud (δεικτική)
quis, quis, quid (ερωτηματική ουσιαστική)
tuus, tua, tuum (κτητική)
ipse, ipsa, ipsum (οριστική)
ego (προσωπική, α΄ προσώπου)
tu (προσωπική, β΄ προσώπου)

Ρήματα

1η Συζυγία

indignor, indignatus sum, indignāri (αποθετικό)
exclamo, exclamavi, exclamatum, exclamāre

2η Συζυγία

respondeo, respondi, responsum, respondēre

3η Συζυγία

quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre
dico, dixi, dictum, dicĕre (β’ ενικό προτακτικής ενεστώτα dic)
accipio, accepi, acceptum, accipĕre 3* (ανήκει στα 15 ρήματα της 3ης συζυγίας σε –io)
cognosco, cognovi, cognitum, cognoscĕre
facio, feci, factum, facĕre 3* (ανήκει στα 15 ρήματα της 3ης συζυγίας σε –io. Το β΄ενικό προστακτικής ενεστώτα: fac)
credo, credidi, creditum, credĕre

4η Συζυγία

venio, veni, ventum, venῑre
sentio, sensi, sensum, sentῑre
mentior, mentitus sum, mentῑri (αποθετικό)
scio, scivi, scitum, scire (β’ ενικό και β’ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα είναι scito και scitote αντίστοιχα)

Ανώμαλα, ελλειπτικά ρήματα

sum, fui, -, esse (ανώμαλο)
inquam (της 3ης συζυγίας ελλειπτικό)
volo, volui, -, velle (της 3ης συζυγίας ανώμαλο)

Επιρρήματα

domi (δηλώνει στάση σε τόπο)
nunc
tum
post
tam
aperte (συγκριτικός: apertius, υπερθετικός: apertissime)
intus
postea

Προθέσεις

ad (+ αιτιατική)
ab/ a (+ αφαιρετική)

Σύνδεσμοι

cum ( υποτακτικός, χρονικός. Πρόκειται εδώ συγκεκριμένα για τον ιστορικό/ διηγηματικό cum)
-que (παρατακτικός, συμπλεκτικός)
etsi (υποτακτικός, εναντιωματικός)
et (παρατακτικός, συμπλεκτικός)
quod (υποτακτικός, αιτιολογικός)

Ασκήσεις

Cum Ennius ad Nasīcam venisset: Να συμπτυχθεί σε πρόταση: Ennio vento ad Nasicam
quid postea Nasīca fecerit: Ευθεία ερώτηση: Quid postea Nasīca fecerit (απορηματική υποτακτική)?
Paucis post diebus≈Post paucos dies
etsi domi erat: praesentem
indignatus: quia indignatus erat
cum te quaererem: quaerens te
“Ηomo es impudens” (Nasica respondit): Nasica respondit illum esse hominem impudentem
“Τu mihi ipsi non credis?” (Nasica interrogat): Nasica interrogat num ille sibi ipsi non credat
Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse: Illa domini iussu id dixit et ille intus est/erat
Visne scire quid Nasica responderit: Quid Nasica respondit?

Ερωτήσεις Πανελληνίων

exclamavit Nasica se domi non esse: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ. Μονάδες 5 (2006 ΕΕ)
Cum Ennius ad Nasicam venisset: Να αναγνωρίσετε την παραπάνω δευτερεύουσα πρόταση του κειμένου και να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς της. Μονάδες 5 (2003 ΕΗ)
Ego non cognosco vocem tuam? Να μετατρέψετε τη σύνταξη σε παθητική. Μονάδες 4 (2003 ΕΗ)
Homo es impudens: Να επαναδιατυπώσετε την πρόταση, αφού την εξαρτήσετε από τη φράση Nasica dixit. Μονάδες 10 (2003 ΕΗ)