Μάθημα XXIX

Macrobius, Saturnalia, 2, 3, 29-30 (Διασκευή)

29 Sublimis Actiaca victoria revertebatur. Occurrit ei inter gratulantes corvum tenens, quem instituerat haec dicere: Ave, Caesar victor imperator. Miratus Caesar officiosam avem viginti milibus nummum emit. Socius opificis, ad quem nihil ex illa liberalitate pervenerat, adfirmavit Caesari habere illum et alium corvum, quem ut adferre cogeretur rogavit. Adlatus verba quae didicerat expressit: Ave, victor imperator Antoni. Nihil exasperatus satis duxit iubere illum dividere donativum cum contubernali. 30 Salutatus similiter a psittaco emi eum iussit. Idem miratus in pica hanc quoque redemit. Exemplum sutorem pauperem sollicitavit ut corvum insititueret ad parem salutationem: qui impendio exhaustus saepe ad avem non respondentem dicere solebat: Opera et impensa periit. Aliquando tamen corvus coepit dicere dictatam salutationem. Hac audita dum transit Augustus, respondit: Satis domi salutatorum talium habeo. Superfuit corvo memoria, ut et illa quibus dominum querentem solebat audire subtexeret: Opera et impensa periit. Ad quod Caesar risit, emique avem iussit quanti nullam adhuc emerat.

Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret, homo quidam ei occurrit corvum tenens; eum instituerat haec dicere: «Ave, Caesar, victor imperator». Caesaris* multum interfuit corvum emere; itaque viginti milibus sestertium eum emit. Id exemplum sutorem quendam incitavit, ut corvum doceret parem salutationem. Diu operam frustra impendebat; quotiescumque avis non respondebat, sutor dicere solebat «Oleum et operam perdidi». Tandem corvus salutationem didicit et sutor, cupidus pecuniae*, eum Caesari attulit. Audita salutatione Caesar dixit: «Domi satis salutationum* talium audio». Tum venit corvo in mentem verborum* domini sui: «Oleum et operam perdidi». Ad haec verba Augustus risit emitque avem tanti*, quanti* nullam adhuc emerat.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

4, redeo-redii-reditum-redire (red+eo)

3, occurro-occurri (ή occucurri)-occursum-ere

2, teneo-tenui-tentum-tenere

3, instituo-institui-institutum-instituere

3, dico-dixi-dictum-dicere (προστακτική dic)

2, aveo-/-/-avere, ελλειπτικό

-interest-interfuit-/-interesse

3, emo-emi-emptum-emere

1, incito

2, doceo-docui-doctum-docere

3, impendo-impendi-impensum-impendere

2, respondeo-respondi-responsum-respondēre

2, soleo-solitus sum-solere, ημιαποθετικό

3, perdo-perdidi-perditum-perdere

3, disco-didici-/-discere

3, affero-attuli-allatum-afferre, (προστακτική affer/adfer)

4, audio-audivi (-ii)-auditum-audire

4, venio-veni-ventum-venire

2, rideo-risi-risum-ridere

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• cum...rediret: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός), εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (rediret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (occurrit: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν
• Romam: απρόθετη αιτιατική ονόματος πόλης που δηλώνει κίνηση προς τόπο...
• tenens: τροπική μετοχή...
• victor: παράθεση στο Caesar (κλητική)
• imperator: επιθετικός προσδιορισμός στο victor· το ρόλο του επιθέτου είναι δυνατό να έχουν κι άλλα μέρη του λόγου, όπως για παράδειγμα προσηγορικά ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία, επάγγελμα, εθνικότητα, αξίωμα, τάξη, ιδιότητα...
• Caesaris: γενική που δηλώνει το ενδιαφερόμενο πρόσωπο στο ρήμα interfuit
• emere: υποκείμενο στο ρήμα interfuit
• multum: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού...
• milibus: αφαιρετική της συγκεκριμένης αξίας στο emit. Η γενική με ρήματα που σημαίνουν εκτιμώ, υπολογίζω κτλ., ή αγοράζω, πουλάω κτλ. και με το sum δηλώνει την αφηρημένη αξία (υλική ή ηθική), ενώ η συγκεκριμένη εκφέρεται με αφαιρετική (π.χ. avem viginti milibus sestertium emit)
• sestertium: γενική διαιρετική στο viginti milibus
• ut...salutationem: Δευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση, αντικείμενο στο incitavit. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική (πάντα, γιατί το περιεχόμενο των βουλητικών προτάσεων είναι απλώς επιθυμητό) παρατατικού (doceret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (incitavit: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν...
• quotiescumque...respondebat: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό επαναληπτικό σύνδεσμο quotiescumque, εκφέρεται με οριστική παρατατικού (respondebat) και εκφράζει αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. Για την επανάληψη στο παρόν & στο μέλλον χρησιμοποιείται ο cum + οριστική αρκτικού χρόνου
• cupidus: ουσιαστικοποιημένο ως παράθεση στο sutor (ή επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου...)
• pecuniae: γενική ως συμπλήρωμα επιθέτου (αντικειμενική) στο cupidus
• audita salutatione: ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη· το audita είναι χρονική μετοχή με υποκείμενο το salutatione
• domi: γενική που δηλώνει στάση σε τόπο στο audio· χρησιμοποιείται απρόθετα, όπως τα ονόματα πόλεων ή μικρών νησιών
• salutationum: γενική διαιρετική στο satis
• satis: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού...
• satis salutationum talium: σε θέση αντικειμένου στο audio
• corvo: δοτική προσωπική (=το λογικό υποκείμενο του ρήματος)...
• in mentem: εμπρόθετος που δηλώνει τόπο (μεταφορικά) ή είσοδο σε μια κατάσταση...
• verborum: αντικείμενο στην περίφραση venit in mentem corvo
• domini: γενική υποκειμενική στο verborum
• ad verba: εμπρόθετος που δηλώνει χρόνο ή αιτία ή αναφορά...
• tanti, quanti: γενική της αξίας. Η γενική με ρήματα που σημαίνουν εκτιμώ, υπολογίζω κτλ., ή αγοράζω, πουλάω κτλ. και με το sum δηλώνει την αφηρημένη αξία (υλική ή ηθική), ενώ η συγκεκριμένη εκφέρεται με αφαιρετική (π.χ. anem viginti milibus sestertium emit)
• quanti...emerat: δευτερεύουσα απλή παραβολική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quanti, εκφέρεται με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δυο πράξεις που θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα· επέχει τη συντακτική θέση του β' όρου σύγκρισης (α' όρος η κύρια πρόταση) (ή αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο tanti)

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• Actiacus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
• multum/plus/plurimum, diu/diutius/diutissime, satis/satius/-
• par-par-par(γεν:-is, αφ. pari & pare-σπανίως)/(magis par)/parissumus-a-um
• cupidus/-ior/-issimus (P. G. W. Glare, Oxford Latin Dictionary, Oxford 1968)
• quidam-quaedam-quoddam: αόριστη επιθετική αντωνυμία. H ουσιαστική: quidam-quaedam-quiddam· προσοχή: quendam, quorundam...
• viginti: άκλιτο, δηλ. ίδιο σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού. mille: άκλιτο (& πληθυντ.: milia-milium-milibus-milia-milibus, όπως το tria)
• sestertius: γεν. πληθυντ.: sestertium & σπάνια sestertiorum
• avis: θηλυκό· αφαιρετική avi & ave (Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary)
• mens-mentis: Θηλυκό γ' κλίσης
• ŏlĕum-i: ουδέτερο, χωρίς πληθυντικό
• opera-ae, εργασία, κόπος, operae-arum=εργάτες, βλ. γραμμ. σελ. 26
• pecunia-ae/pecuniae-arum: ίδια σημασία σε ενικό και πληθυντικό
• nullus-a-um: αντωνυμικό επίθετο ή αόριστη επιθετική αντωνυμία

Ασκήσεις

• Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret: Να συμπτυχθεί σε μετοχή: post victoriam Actiacam Romam redienti
• sutor, cupidus pecuniae, eum Caesari attulit: Παθητικήσύνταξη: Is allatus est Caesari a sutore, cupido pecuniae
• audita salutatione: Ανάλυση: Cum Caesar audivisset salutationem [Υποτακτική υπερσυντελίκου, δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης (dixit: οριστική ιστορικού παρακειμένου)]...

Ερωτήσεις Πανελληνίων

• id exemplum sutorem quendam incitavit: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Μονάδες 5 (2009 Ο)
• Domi satis salutationum talium audio: να μετατραπεί ο ευθύς λόγος σε πλάγιο με εξάρτηση από τη φράση Caesar dixit. Μονάδες 4 (2009 ΕΗ)
• audita salutatione: να μετατραπεί η χρονική μετοχή σε δευτερεύουσα πρόταση η οποία να εισάγεται με τον ιστορικό-διηγηματικό cum. Μονάδες 3 (2009 ΕΗ)
• domi: να αναγνωριστεί συντακτικά ο τύπος (μονάδα 1) και να τον μετατρέψετε έτσι, ώστε να δηλώνει την κίνηση σε τόπο (μονάδες 2). Μονάδες 3 (2009 ΕΗ)
• «Oleum et operam perdidi»: Να μεταφέρετε την πρόταση στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση από τη φράση: Sutor solebat dicere... Μονάδες 2 (2005 ΕΗ)
• sutor, cupidus pecuniae, eum Caesari attulit: Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Μονάδες 4 (2005 ΕΗ)