Μάθημα XXXI
Λίβιος, 8, 6, 14-7, 22 (Διασκευή)
Αρχικοί χρόνοι ρημάτων
- 3, nascor-natus sum-nasci, αποθετικό, μτχ. μέλλ. nasciturus
- -praesum-praefui-/-praeesse (μετοχή ενεστώτα: praesens)
- 4, abeo-abivi (-ii)-abitum-abire, ab+eo
- 3, edīco-edixi-edictum-edicere
- 2, abstineo-abstinui-abstentum-abstinere
- 1, praeterequito
- 3, lacesso-lacessivi-lacessitum-lacessere
- 3, congredior-congressus sum-congredi, αποθετικό
- 3, cerno-crevi-cretum-cernere, μτχ. πρκ. conspectus (συνήθως, από το conspicio) [Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου (cretus) απαντά μόνο μία φορά στην κλασική λατινική: “cineris bene creti,” Pall. 12, 22, 3· είναι όμως συνηθέστερη στα σύνθετα του cerno· π.χ. “certā deinde sorte senatus consultum factum est,” Titus Livius, Ab urbe condita libri, 36, 2, 2]
- 3, antecello-/-/-antecellere
- 3, confido-confisus sum-confidere, ημιαποθετικό
- 1, pugno
- 2, permoveo-permovi-permotum-permovere
- 3, ruo-rui-rutum-ruere, μτχ. μέλλ. ruiturus
- 3, transfigo-transfixi-transfixum-transfigere
- 1, spolio
- 3, peto-petivi (& petii)-petitum-petere
- 3, revertor-reverti & reversus sum-reverti, αποθετικό & ημιαποθετικό
- 1, fugo
- 1, multo
Συντακτικές Παρατηρήσεις
- bello: απρόθετη αφαιρετική τοπική που δηλώνει χρόνο (χρονικό εντοπισμό, το πότε έγινε κάτι). Για να προσδιορίσουμε το «πότε» έγινε κάτι, χρησιμοποιούμε συνήθως απρόθετες αφαιρετκές, όταν πρόκειται για λέξεις που δηλώνουν χρόνο ή υποδιαίρεσή του (hieme, anno, mense Aprili κτλ.), γιορτές ή δημόσιες συνελεύσεις (Saturnalibus, comitiis) και ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία, δημόσιο αξίωμα ή κάποια άλλη χρονική περίσταση, εφόσον όμως συνοδεύονται από επιθετικό προσδιορισμό (π.χ. summa senectute, tertio consulato, bello Punico secundo)
- consul: παράθεση στο T. Manlius
- natus: επιθετική μετοχή...
- genere: αφαιρετική της καταγωγής στη μετοχή natus (η αφαιρετική αυτή απαντά συνήθως απρόθετη, όταν δηλώνει τους γονείς, τη γενιά ή την οικογένεια και εμπρόθετη με την ab (ex), όταν δηλώνει τον πρόγονο ή τους προγόνους (απώτερη καταγωγή: ab Iulo ortus, πβ. Μάθημα 10). Υπάρχουν όμως και αρκετές εξαιρέσεις και ιδιομορφίες)
- exercitui: αντικείμενο στο praefuit (λόγω της πρόθεσης prae)
- Romanorum: γενική κτητική στο exercitui
- cum...abiret: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός: ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους.), εκφέρεται με υποτακτική (είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική) παρατατικού (abiret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (edixit: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν
- aliquando: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα abiret
- castris: αφαιρετική που δηλώνει το σημείο της απομάκρυνσης (ή του χωρισμού) στο ρήμα abiret
- ut...abstinerent: Δευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση, αντικείμενο στο edixit. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική (πάντα, γιατί το περιεχόμενο των βουλητικών προτάσεων είναι απλώς επιθυμητό) παρατατικού (abstinerent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (edixit), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν...
- pugna: αφαιρετική που δηλώνει το σημείο της απομάκρυνσης (ή του χωρισμού) στο ρήμα abstinerent
- post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα
- paulo: αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς στο επίρρημα post
- a duce: εμπρόθετη (γιατί πρόκειται για πρόσωπο) αφαιρετική του ποιητικού αιτίου (είναι παθητικής διάθεσης)
- hostium: γενική αντικειμενική στο duce (ducit hostes)
- verbis: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα lacessitus est
- proelio: δοτική ως αντικείμενο στο ρήμα
- Congrediamur: κύρια καταφατική πρόταση επιθυμίας (προτρεπτική υποτακτική)
- ut...cernantur: Δευτερεύουσαεπιρρηματική τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut (καταφατική), εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (cernantur), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (congrendiamur)· είναι επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης (Congrediamur)
- eventu: αφαιρετική που δηλώνει το σημείο εκκίνησης για εκτίμηση ή κρίση στο ρήμα cernatur
- proelii: γενική υποκειμενική στο eventu
- quanto...antecellat: Δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας, υποκείμενο στο cernantur. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quanto, εκφέρεται με υποτακτική (γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης) ενεστώτα (antecellat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (cernantur), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης
- quanto: αφαιρετική που δηλώνει το μέτρο ή τη διαφορά στο ρήμα antecellat
- Romano: (δοτική) αντικείμενο στο ρήμα antecellat
- virtute: αφαιρετική οργανική που δηλώνει την αναφορά στο ρήμα antecellat
- confisus, permotus: αιτιολογικές μετοχές, συνημμένες στο adulescens, υποκείμενο του ρήματος ruit
- viribus: αφαιρετική οργανική του μέσου από τη μετοχή confisus
- suis: έμμεση (πλάγια) αυτοπάθεια, γιατί βρίσκεται σε μετοχική ενότητα (σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο είναι άμεση)
- cupiditate: αφαιρετική οργανική που δηλώνει το εσωτερικό αίτιο (που εκφράζει ψυχική αντίδραση)
- pugnandi: γενική γερουνδίου ως συμπλήρωμα στο cupiditate (γενική αντικειμενική)
- iniussu: αφαιρετική οργανική που δηλώνει το εσωτερικό αίτιο· αναφέρεται στο ruit
- consulis: γενική ως συμπλήρωμα ονόματος (υποκειμενική) στο iniussu
- in certamen: εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου (μεταφορικά) ή του σκοπού...
- fortior: επιρρηματικό κατηγορούμενο που δηλώνει τρόπο...
- hasta: αφαιρετική του οργάνου στο transfixit
- armis: αφαιρετική του χωρισμού στο spoliavit
- fuga: αφαιρετική οργανική του τ(ρ)όπου στο petiverunt
- cum ... revertissent: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός), εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (revertissent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (multavit), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με την κύρια πρόταση...
- opera: αφαιρετική οργανική του μέσου στο fugati sunt· για να δηλωθεί το όργανο ή το μέσο, όταν πρόκειται για πρόσωπο, χρησιμοποιείται ή η πρόθεση per+αιτιατική ή οι αφαιρετικές opera, beneficio, auxilio + γενική του προσώπου (υποκειμενική). Αλλιώς λοιπόν θα μπορούσε να ειπωθεί: per quem (=adulescentem)
- morte: αφαιρετική οργανική της ποινής στο multavit
Γραμματικές Παρατηρήσεις
- fīlĭus-ĭī-i: κλητική fili
- castra-ōrum=στρατόπεδο (pluralia tantum). Στον ενικό χρησιμοποιείται castrum-i ή castellum-i=το κάστρο· (γραμμ. σελ. 27: ετερόσημο)
- ădŭlescens: abl. adulescente (Το ουσιαστικό adulescens ήταν αρχικά μετοχή ενεστώτα του ρήματος adolesco. Kλίνεται όπως οι μετοχές που χρησιμοποιούνται ουσιαστικά). Όμοια και το sapiens.
- vis-vim-vi, vires-virium-viribus-vires-vires-viribus.
- arma-ōrum: pluralia tantum. βλ. γραμμ. σελ. 26
(η γενική πληθυντικού και armūm) - opera-ae=κόπος, operae-arum=εργάτες
- mors-mortis: θηλυκό
- nobilis*-is-e/-ior/-issimus (nobiliter-nobilius-nobilissime)
- omnis-is-e, singularis-is-e: επίθετο χωρίς παραθετικά
- fortis/-ior/-issimus (fortiter-fortius-fortissime)
- inussu, 4η κλίσης, αφαιρετική του ελλειπτικού στις υπόλοιπες πτώσεις inussus-us
- paulus: χωρίς παραθετικά (/minor/minimus· επίρρ. non multum ή paulum/minus/minime)
- post (+αιτιατική): πρόθεση/post (+αφαιρετική): επίρρημα (η αφαιρετική: του μέτρου ή της διαφοράς)
Ασκήσεις
- cum aliquando castris abiret: Σύμπτυξη σε μετοχή: abiens castris
- ut omnes pugna abstinerent: Πλάγιος λόγος σε ευθύ: (Vos) omnes pugna obstinete
- a duce hostium his verbis proelio lacessitus est: Σε ενεργητική σύνταξη: dux hostium his verbis proelio (eum) lacessivit
- pugnandi hostem: προαιρετική γερουνδιακή έλξη: pugnandi hostis
- et fortior hoste, hasta eum transfixit et armis spoliavit: Τροπή σε παθητική φωνή: is, (ab adulescente) fortiore hoste, hasta transfixus est et armis spoliatus est
- Cum in castra revertissent: σύμπτυξη σε μετοχή: in castra reversus
Ασκήσεις Πανελληνίων
- Να μετατρέψετε: i)τη μετοχή στη φράση «T. Manlius consul natus…» σε ισοδύναμη δευτερεύουσα πρόταση (μονάδες 2). ii)τη δευτερεύουσα πρόταση «Is cum aliquando castris abiret» σε μετοχή (μονάδες 2).
- «et fortior hoste, hasta eum transfixit»: να εντοπίσετε τον β΄ όρο σύγκρισης (μονάδα 1) και να αποδώσετε τη σύγκριση με τον άλλο τρόπο (μονάδες 2). (Μονάδες 3)(2011EH)
- «filius a duce hostium his verbis proelio lacessitus est»: να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική. (Μονάδες 6) Μονάδες 15(2011EH)
- «quanto miles Latinus Romano virtute antecellat»: να μετατρέψετε την πλάγια ερωτηματική πρόταση σε ευθεία. (Μονάδες 2)(2011EH)
- «adulescens, cupiditate pugnandi permotus, iniussu consulis in certamen ruit»: να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο με εξάρτηση από τη φράση «Sallustius tradit». (Μονάδες 3)(2011EH)
- «ut omnes pugna abstinerent»: να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης (μονάδα 1), τη συντακτική της λειτουργία (μονάδα 1) και να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής της (μονάδα 1), την έγκλιση (μονάδα 1) και τον χρόνο εκφοράς της (μονάδες 2). (2011EH)
- Statim hostes fuga salutem petiverunt: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. (μονάδες 6) (2010 O)
- cum aliquando castris abiret • ut singularis proelii eventu cernatur. Να αναγνωρίσετε το είδος των παραπάνω προτάσεων (μονάδες 2), τον τρόπο εισαγωγής τους (μονάδες 2) και να αιτιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο εκφοράς τους (μονάδες 4). Μονάδες 8 (2009Ε)
- (adulescens) fortior hoste: Να διατυπώσετε με διαφορετικό τρόπο τον β' όρο σύγκρισης. Μονάδες 3 (2005 ΕΕ)
- Sed consul, cum in castra revertisset, adulescentem, cuius opera hostes fugati erant, morte multavit. Να χωρίσετε το παραπάνω τμήμα του κειμένου σε προτάσεις, να αναγνωρίσετε το είδος τους και να αιτιολογήσετε την εκφορά τους (έγκλιση, χρόνος). Μονάδες 9 (2005 ΕΕ)
- Να γράψετε τις προτάσεις των αποσπασμάτων που εισάγονται με το ut, να αναγνωρίσετε το είδος τους και να αιτιολογήσετε την εκφορά τους (χρόνο και έγκλιση). (Μονάδες 9) (2004 ΕΗ)