Μάθημα XXXII

Ένας πανηγυρικός της λογοτεχνίας

Cicero, Pro Archia poeta, 14 (Διασκευή)

Ο Αρχίας (Aulus Licinius Archia) ήταν Έλληνας ποιητής από την Αντιόχεια. Απέκτησε τη ρωμαϊκή υπηκοότητα, αλλά ο Γράτιος προσέβαλε τη σχετική απόφαση για τεχνικούς -στην ουσία για πολιτικούς- λόγους. Τον ποιητή υπερασπίστηκε με επιτυχία ο Κικέρωνας το 62 π.Χ. Ο λόγος του αυτός είναι ένας από τους πιο λαμπρούς πανηγυρικούς της λογοτεχνίας που γράφτηκαν στην αρχαιότητα. Στο απόσπασμα που ακολουθεί η οπτική γωνία του ρήτορα είναι κύρια ρωμαϊκή: τα λογοτεχνικά κείμενα μας διασώζουν την υποδειγματική συμπεριφορά (exempla) των μεγάλων ανδρών, για να μπορούν να τη μιμούνται οι νεότεροι.

[14] Nam nisi multorum praeceptis multisque litteris mihi ab adulescentia suasissem, nihil esse in vita magno opere expetendum nisi laudem atque honestatem, in ea autem persequenda omnis cruciatus corporis, omnia pericula mortis atque exsili parvi esse ducenda, numquam me pro salute vestra in tot ac tantas dimicationes atque in hos profligatorum hominum cotidianos impetus obiecissem. Sed pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas: quae iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet. Quam multas nobis imagines--non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum--fortissimorum virorum expressas scriptores et Graeci et Latini reliquerunt? Quas ego mihi semper in administranda re publica proponens animum et mentem meam ipsa cognitatione hominum excellentium conformabam.

Pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas; quae iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet. Quam multas imagines fortissimorum virorum -non solum ad intuendum*, verum etiam ad imitandum*- scriptores et Graeci et Latini nobis reliquerunt! Quas ego, cupidus bene gerendi* et administrandi* rem publicam, semper mihi proponebam. Colendo* et cogitando* homines excellentes animum et mentem meam conformabam. Sic enim -laudem et honestatem solum expetendo*, omnes cruciatus corporis et omnia pericula mortis parvi esse ducendo*- me pro salute vestra in tot ac tantas dimicationes obicere potui.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

-sum-fui-/-esse, μτχ. μελλ.: futurus
2, iaceo-iacui-[iacitum]-iacere, μτχ. μέλλ. iaciturus
3, accedo-accessi-accessum-accedere
2, intueor-intuitus sum-intueri, αποθετικό
1, imitor-imitatus sum-imitari, αποθετικό
3, relinquo-reliqui-relictum-relinquere
3, gero-gessi-gestum-gerere
1, administro
3, propono-proposui-propositum-proponere
3, colo-colui-cultum-colere
1, cogito
1, conformo
3, expeto-expetivi(& expetii)-expetitum-ere
3, duco-duxi-ductum-ducere (β' εν. προστ. ενστ.: duc, dic, fac, fer, conduc, cοnfice και duce)
3, obicio-obieci-obiectum-obicere
-possum-potui-/-posse

Συντακτικές Παρατηρήσεις

omnes, omnia: επιθετικοί προσδιορισμοί στα libri, quae [Όχι κατηγορηματικοί, γιατί εννοείται «όλα τα βιβλία, όλα αυτά» κι όχι «ολόκληρα τα βιβλία, ολόκληρα αυτά».]
exemplorum: γενική ως συμπλήρωμα του επιθέτου pleni-plenae-plena, γενική αντικειμενική
quae...omnia: κύρια πρόταση (η αντωνυμία quae βρίσκεται στην αρχή ημιπεριόδου και ισοδυναμεί με δεικτική), απόδοση του υποθετικού λόγου nisi...accederet.
in tenebris: εμπρόθετος προσδιορισμός της κατάστασης στο ρήμα iacerent
nisi...accederet: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο nisi, εκφέρεται και στην υπόθεση και στην απόδοση με υποτακτική παρατατικού· πρόκειται δηλαδή για το είδος του υποθετικού λόγου που εκφράζει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα· ως επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης στην κύρια πρόταση
litterarum: γενική υποκειμενική (ή κτητική) στο lumen
quam...reliquerunt: κύρια επιφωνηματική πρόταση
quam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού (επιτείνει το επίθετο multas)
ad intuendum/imitandum: εμπρόθετες αιτιατικές του γερουνδίου, συνδέονται επιδοτικά και δηλώνουν σκοπό στο ρήμα reliquerunt
Graeci et Latini: επιθετικοί προσδιορισμοί στο scriptores (ή παραθέσεις, ως ουσιαστικοποιημένα)
non solum/verum etiam: σύνδεσμοι που συνδέουν τους δύο όρους αντιθετικά (επιδοτικά: ο β' θεωρείται σπουδαιότερος)
nobis: δοτική ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα reliquerunt
quas...proponebam: κύρια πρόταση (η αντωνυμία quas βρίσκεται στην αρχή περιόδου και ισοδυναμεί με δεικτική)
cupidus: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου, αναφέρεται στο ego, υποκείμενο του ρήματος proponebam, και προσδιορίζει επιρρηματικά το ρήμα
gerendi et administrandi: γενικές γερουνδίου, ως συμπλήρωμα του επιθέτου cupidus (αντικειμενικές)
rem publicam: αντικείμενο των γερουνδίων gerendi et administrandi
mihi: δοτική ως έμμεσο αντικείμενο στο proponebam
collendo et cogitando: αφαιρετικές του γερουνδίου που δηλώνουν τρόπο στο ρήμα conformabam
homines: αντικείμενο στα γερούνδια
expectendo/ducendo: αφαιρετικές του γερουνδίου που δηλώνουν τρόπο και επεξηγούν το τροπικό επίρρημα sic
cruciatus/pericula: αιτιατικές πληθυντικού, υποκείμενα στο esse (ετεροπροσωπία)
corporis: γενική αντικειμενική στο cruciatus
mortis: γενική επεξηγηματική στο pericula
parvi (ουδ.): γενική της αξίας στο esse. Η γενική με ρήματα που σημαίνουν εκτιμώ, υπολογίζω κτλ., ή αγοράζω, πουλάω κτλ. και με το sum δηλώνει την αφηρημένη αξία (υλική ή ηθική), ενώ η συγκεκριμένη εκφέρεται με αφαιρετική (π.χ. anem viginti milibus sestertium emit)
me: αντικείμενο στο απαρέμφατο obicere
pro salute: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει υπεράσπιση ή χάρη στο potui obicere
in dimicationes: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει είσοδο σε κατάσταση στο obicere

Γραμματικές Παρατηρήσεις

lĭber, -rī: βιβλίο (αρσενικό) / lībĕrī-lībĕr(ōr)um: τέκνα (αρσενικό) / līber, -ĕra, -ĕrum: ελεύθερος (επίθετο)/-ior/-rrimus
littera-ae=γράμμα του αλφαβήτου, litterae-arum=λογοτεχνία, επιστολή, συγγράμματα
tenebrae-arum: pluralia tantum· vĕtustas, salus: singularia tantum (αν και απαντά και τύπος του πληθυντικού: “quae familiarnm vetustatibus aut pecuniis ponderantur,” Cic. Rep. 1, 31, 47
sapiens: abl. sapiente (Το ουσιαστικό sapiens ήταν αρχικά μετοχή ενεστώτα του ρήματος sapio³. Kλίνεται όπως οι μετοχές που χρησιμοποιούνται ουσιαστικά). Όμοια και το adulescens.
excellens: abl. excellenti· επίθετο από μετοχή του excello. Κλίνεται όπως τα επίθετα: excellens/-ior/-issimus
Graeci et Latini: επίθετα χωρίς παραθετικά
bonus-a-um: melior-ius/optimus-a-um (bene-melius-optime)
ănĭmus , i: αρσενικό· mens-mentis: θηλυκό
fortis/-ior/-issimus, cupidus/-ior/-issimus, plenus/-ior/-issimus (vox grandior et plenior, Cic. Brut. 84, 289 | exercitus plenissimus praedā, Liv. 41, 28)
multi-plures (plurium)-plurimi, parvus-minor-minimus
mĕus, -a, -um: κλητική αρσενικού mi & meus (o mi Aeschine, o mi germane! Ter. Ad. 2, 4, 4), θηλυκού mĕa & mi (“mi soror,” App. M. 5· mi domina,” Hier. Ep. 22, 1: “mi catella,” id. ib. 2: “mi virgo,” id. ib. 17)· αλλά και ο πληθυντικός έχει κλητική: “mi homines, mi spectatores,” Plaut. Cist. 4, 2, 8)

Ασκήσεις Πανελληνίων

quae iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet: να μετατρέψετε τον υποθετικό λόγο έτσι ώστε να εκφράζει υπόθεση δυνατή ή πιθανή (2011Ο)
Στην παρακάτω πρόταση να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική: imagines scriptores reliquerunt. (μονάδες 3) (2010 EE)
administrandi rem publicam: να γίνει η γερουνδιακή έλξη και να διευκρινίσετε αν η έλξη είναι υποχρεωτική ή όχι. Μονάδες 6 (2008)
quas ego mihi proponebam: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Μονάδες 3 (2008)
scriptores multas imagines nobis reliquerunt: Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Μονάδες 5 (2006 E)
quae iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet: Να μετατρέψετε τον υποθετικό λόγο έτσι, ώστε να εκφράζει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα στο παρελθόν.Μονάδες 5 (2002)