Μάθημα XXXV

Σενέκας, Cons. Helv., 12, 4-6 (Διασκευή)

Ο φιλόσοφος μπροστά στα δεινά της εξορίας

Ο Λούκιος Ανναίος Σενέκας (Lucius Annaeus Seneca) υπήρξε ίσως η πιο πολυσύνθετη φυσιογνωμία του λεγόμενου «αργυρού αιώνα» (1ος μ.Χ.) της ρωμαϊκής λογοτεχνίας. Από την πολυτάραχη ζωή του αναφέρουμε την εξορία του, την αποτυχημένη προσπάθεια διαπαιδαγώγησης του μελλοντικού αυτοκράτορα Νέρωνα και την αυτοκτονία του το 65 μ.Χ., μετά από διαταγή του πρώην μαθητή του. Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από ένα παρηγορητικό κείμενο (consolatio), που ο Σενέκας απευθύνει στη μητέρα του Ελβία από την εξορία, για να της απαλύνει τον πόνο του χωρισμού. Ως Στωικός φιλόσοφος (βλ. την εισ. στο μάθ. XXXIX) ο Σενέκας υποστηρίζει πως οι ταλαιπωρίες της εξορίας δεν μπορούν να αγγίξουν τον σοφό. Αναφερόμενος ειδικότερα στη φτώχεια, αντλεί παραδείγματα (βλ. την εισ. στο μάθ. XXXII) από τη ρωμαϊκή ιστορία, για να δείξει πως η φτώχεια υπήρξε ο μόνιμος σύντροφος των μεγάλων ανδρών.

Unum fuisse Homero servum, tres Platoni, nullum Zenoni tradunt. Nemo vero eos miseretur, quod* infeliciter vixerint. Menenius Agrippa, qui inter patres ac plebem publicae gratiae sequester fuit, aere collato funeratus est. Atilius Regulus, cum Poenos in Africa funderet, ad senatum scripsit mercenarium suum discessisse et ab eo desertum esse rus; id senatui publice curari placuit, quoniam* Regulus aberat. Scipionis filiae ex aerario dotem acceperunt, quia* nihil illis reliquerat pater. Aequum mehercule erat populum Romanum tributum Scipioni conferre, cum* a Carthagine semper tributum ipse exigeret. Ο felices viros puellarum, quibus populus Romanus loco soceri fuit!

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• Unus fuit Homero servus...
• Homero/Platoni/Zenoni: δοτικές προσωπικές κτητικές στο fuisse
• quod...vixerint: Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με υποτακτική (γιατί η αιτιολογία είναι υποθετική ή υποκειμενική, εκφράζει δηλ. την άποψη του υποκειμένου της κύριας πρότασης) παρακειμένου (vixerint), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (miseretur: προτρεπτική υποτακτική χρόνου παρατατικού), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρόν
• qui...fuit: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο Menenius Agrippa. Εκφέρεται με οριστική και εκφράζει πραγματικό γεγονός
• gratiae: γενική αντικειμενική στο sequester
• aere collato: αφαιρετική απόλυτη, χρονική μετοχή, με υποκείμενο το aere. Ανάλυση: cum aes collatum esset
• cum...funderet: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός), εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (funderet), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (scripsit: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν
• ab eo: ποιητικό αίτιο (εμπρόθετο, γιατί πρόκειται για έμψυχο) στο παθητικό απαρέμφατο desertum esse.
• Ενεργητική σύνταξη: scripsit eum deseruisse rus
• Ευθύς Λόγος: mercenarius meus discessit et ab eo desertum est rus (is deseruit rus)
• curari: τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο στο απρόσωπο placuit
• id=rus: υποκείμενο (σε αιτιατική) στο απαρέμφατο curari (ετεροπροσωπία)
• senatui: δοτική προσωπική από το απρόσωπο placuit
• quoniam...aberat: Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτολογικό σύνδεσμο quoniam και εκφέρεται με οριστική παρατατικού, γιατί η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή
• quia...pater: Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτολογικό σύνδεσμο quia και εκφέρεται με οριστική υπερσυντελίκου, γιατί η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή
• illis=filiae
• cum...exigeret: Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με υποτακτική (Ο λόγος που έχουμε την υποτακτική είναι επειδή συνήθως η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής, λογικής διεργασίας) παρατατικού (exigeret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (aequum erat... cofererre), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν
• viros: επιφωνηματική χρήση της αιτιατικής. Προήλθε από την πρόταση: videre viros felices puellarum· βλ. γραμματική, σελ. 152
• quibus...fuit: Δευτερεύουσα αναφορική αιτιολογική πρόταση, προσδιοριστική στο viros. Εισάγεται με την αναφορρική αντωνυμία quibus, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει πραγματικό γεγονός (& αντικειμενική αιτιολογία)
• quibus: δοτική προσωπική κτητική στο fuit
• loco soceri (=socer): σε θέση κατηγορουμένου στο populus μέσω του συνδετικού fuit
• loco: αφαιρετική τοπική στο ρήμα fuit
• soceri: γενική κτητική στο loco

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• sequester-is (ή & δευτερόκλιτο:-er-i), dos-dotis (dotium)
• nullus-a-um: αντωνυμικό επίθετο ή αόριστη επιθετική αντωνυμία
• infeliciter/-ius/-issime
• publicus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
• gratia: singularia tantum
• aes-aeris: Ο πληθυντικός aera-aerum σημαίνει χάλκινα σκεύη
• aequus-a-um/-ior/-issimus, felix-felicior/-issimus
• ipse=ταυτότητα, idem=επανάληψη
• locus-i/loca-orum (ετερογενές: τόποι) ή loci-orum (=χωρία βιβλίου)
• Hercules

Herculis (-i)

Herculi

Herculem (-en)

Hercule (Hercle)

Hercule

• Plato (-n)

Platonis

Platoni

Platona (-em)

Plato (-n)

Platone

• Zeno (-n)

Zenonis

Zenoni

Zenona (-em)

Zeno (-n)

Zenone

• Patro (-n)

Patronis

Patroni

Patrona (-em)

Patro (-n)

Patrone