Μάθημα XXXVI
Valerius Maximus, 4, 3, 5 (Με ορισμένες αλλαγές)
4.3.5 M'. autem Curius, exactissima norma Romanae
frugalitatis idemque fortitudinis perfectissimum specimen, Samnitium legatis
agresti se in scamno adsidentem foco eque ligneo catillo cenantem++quales epulas
apparatus indicio est++spectandum praebuit: ille enim Samnitium diuitias
contempsit, Samnites eius paupertatem mirati sunt: nam cum ad eum magnum pondus
auri publice missum attulissent, benignis uerbis inuitatus ut eo uti uellet,
uultum risu soluit
Μια απόπειρα δωροδοκίας
Ο Μάνιος Κούριος Δεντάτος (Manius Curius Dentatus· βλ. την εισ. στο μάθ XXII) υπήρξε μια θρυλική φυσιογνωμία της ρωμαϊκής ιστορίας. Ολιγαρκής και αδιάφθορος έδωσε -όπως μας πληροφορεί το παρακάτω χωρίο- μια περήφανη απάντηση στους πρέσβεις των Σαμνιτών που προσπάθησαν να τον δωροδοκήσουν με χρυσάφι. Η εγκράτεια και η ολιγάρκεια διέκρινε γενικότερα -έτσι τουλάχιστον υποστήριζαν οι Ρωμαίοι- τους ήρωες των πρώτων αιώνων της Ρώμης. Στην αντίληψη των Ρωμαίων ιστορικών η ηθική παρακμή (βλ. τις εισ. στα μαθ. XI και XXX) συνδέθηκε κύρια με τα ελαττώματα της απληστίας (avaritia) και της τρυφής (luxuria).
- Όπως αναφέρει ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος, ο Manius Curius έλαβε ως παρατσούκλι το Dentatus, επειδή γεννήθηκε με δόντια! (cum dentibus nasci, sicut M. Curium, qui ob id Dentatus cognominatus est: Gaius or Caius Plinius Secundus, 7, 16, 68)
Manius Curius Dentatus maxima frugalitate utebatur, quo* facilius divitias contemnere posset. Die quodam Samnitium legati ad eum venerunt. Ille se in scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo cenantem eis spectandum* praebuit. Samnitium divitias contempsit et Samnites paupertatem eius mirati sunt. Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut* eo uteretur, vultum risu solvit et protinus dixit: «Supervacaneae, ne* dicam ineptae, legationis ministri, narrate Samnitibus Manium Curium malle locupletibus imperare quam ipsum fieri locupletem; et mementote me nec acie vinci nec pecunia corrumpi posse».
Αρχικοί χρόνοι ρημάτων
3, utor-usus sum-uti, χρησιμοποιώ, 36, αποθετικό
3, contemno-contempsi-contemptum-contemnere, περιφρονώ, 36
-possum-potui-/-posse, δύναμαι, μπορώ, 6
4, venio-veni-ventum-venire, έρχομαι, 14
3, assideo-assedi-assessum-assidere, κάθομαι, 36
1, ceno, δειπνώ, γευματίζω, 36
1, specto, κοιτάζω, προσέχω, 28
2, praebeo-praebui-praebitum-praebere, παρέχω, 36
1, miror-miratus sum-mirari, θαυμάζω, 36, αποθετικό
3, mitto-misi-missum-mittere, στέλνω, ρίχνω, 13
3, affero-attuli-allatum-afferre, φέρνω, 25 (προστακτική affer/adfer)
3, solvo-solvi-solutum-solvere, λύνω, χαλαρώνω, 36
3, dico-dixi-dictum-dicere, λέγω, 12 (προστακτική dic)
1, narro, αφηγούμαι, 1
3, malo-malui-/-malle, προτιμώ, 36
1, impero, διατάζω, 7
3, fio-factus sum-fieri, γίνομαι,
16, (παθητικό του facio)· βλ. γραμματική σελ. 91-92. [παθητικό: interfio & interficior]
3, memini-/-/-meminisse, θυμάμαι, 25, ελλειπτικό· βλ. γραμματική, σελ. 91-92
3, vinco-vici-victum-vincere, νικώ, 13
3, corrumpo-corrupi-corruptum-corrumpere, διαφθείρω, 36
Συντακτικές Παρατηρήσεις
- frugalitate: αντικείμενο του ρήματος utebatur
- quo...posset: Δευτερεύουσα τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο quo (ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιρρήματος), εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (posset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (utebatur) κι εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της κύριας πρότασης
- die: αφαιρετική τοπική που δηλώνει χρόνο (το πότε, χρονικό εντοπισμό: Η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε κάτι, η αιτιατική δηλώνει το πόσο χρόνο κράτησε κάτι)
- Samnitium: γενική υποκειμενική (Samnites legant) στο legati (ή κτητική)
- eis=Samnitibus: έμμεσο αντικείμενο στο praebuit
- se: αντικείμενο του ρήματος praebuit (ευθεία αυτοπάθεια)
- eis: έμμεσο Αρ
- assidentem/cenantem: κατηγορηματικές μετοχές, συνημμένες στο se. Εξαρτώνται από το γερουνδιακό spectandum, το οποίο προέρχεται από ρήμα αισθήσεως σημαντικό
- spectandum: αιτιατική γερουνδιακού που εκφράζει το σκοπό (μετά από ρήματα που σημαίνουν δίνω, παραδίδω, παρέχω=το απαρέμφατο του σκοπού της αρχαίας ελληνικής), κατηγορηματικός προσδιορισμός στο αντικείμενο se· βλ. γραμματική σελ. 171
- ex catillo: εμπρόθετος προσδιορισμός στο cenantem που δηλώνει τοπική προέλευση
- cum...attulissent: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός), εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (attulissent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (solvit: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν...
- auri: γενική του περιεχομένου ή διαιρετική στο pondus
- missum: επιθετική μετοχή, συνημμένη στο pondus, αντικείμενο του ρήματος attulissent
- ut...uteretur: Δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut (καταφατική), εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (uteretur), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (attulissent)...
- risu: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα solvit
- protinus: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα dixit
- ne dicam: Δευτερεύουσα (παρενθετική) τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ne (αρνητική), εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (dicam), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (narrate)
- ministri: κλητική προσφώνηση
- ineptae: επιθετικός προσδιορισμός στο legationes (προληπτικά)
- legationis: γενική αντικειμενική ή κτητική στο ministri
- (vos): υποκείμενο στο narrate (ενν.)
- Samnitibus, malle: αντικείμενα (έμμεσο & άμεσο) στο narrate
- malle imperare quam fieri: α' & β' όρος της σύγκρισης, αντικείμενα στο malle
- acie: αφαιρετική οργανική. Όμοιες είναι και οι αφαιρετικές proelio, bello με ρήματα που σημαίνουν «νικώ» (vinco, supero)
- pecunia: αφαιρετική οργανική που δηλώνει το μέσο στο corrumpi
Γραμματικές Παρατηρήσεις
- magnus/maior/maximus (magnopere ή magno opere-magis-maxime)
- frugalitas (& paupertas): singularia tantum
- facile-facilius-facillime (difficiliter ή dificile)
- divitiae-arum: pluralia tantum
- Samnites-Samnitium...
- quidam-quaedam-quoddam: αόριστη επιθετική αντωνυμία. H ουσιαστική: quidam-quaedam-quiddam· προσοχή: quendam, quorundam...
- focus-i, catillus-i: αρσενικά
- ligneus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
- aurum: singularia tantum· βλ. γραμμ. σελ. 26
- publice: επίρρημα χωρίς παραθετικά
- supervacaneus: κανονικά χωρίς παραθετικά· (θα μπορούσαμε να σχηματίσουμε περιφραστικά: magis-/maxime-, όπως το vacuus-a-um, γραμματική σελ. 38, απ' όπου προέρχεται το supervacaneus)
- ineptus-a-um/ior-issimus, locuples-ior-issimus (λειτουργεί και ως ουσιαστικοποιημένο χωρίς παραθετικά)
- ipse=ταυτότητα, idem=επανάληψη
- acies-ei· πληθυντικός: acies, acies, acies
- pecunia-ae/pecuniae-arum: ίδια σημασία σε ενικό και πληθυντικό
Ασκήσεις
- spectandum
- cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent: allato pondere ad eum magno
Ερωτήσεις Πανελληνίων
- «cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent»: να αναγνωρίσετε το είδος της παραπάνω πρότασης (μονάδα 1), να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής (μονάδες 2), την έγκλιση και τον χρόνο εκφοράς της (μονάδες 2). (2010EH)
- «ut eo uteretur»: να αποδώσετε τον προσδιορισμό του σκοπού με τους άλλους τρόπους. (Μονάδες 4) (2010EH)
- ut eo uteretur: να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης (μονάδα 1), να δικαιολογήσετε την έγκλιση (μονάδες 2) και τον χρόνο του ρήματος (μονάδες 2). Μονάδες 5 (2009Ο)
- narrate: να μετατρέψετε την προτροπή σε απαγόρευση και με τους δύο τρόπους. Μονάδες 4 (2009 Ο)
- Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo uteretur, vultum risu solvit et protinus dixit: Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του παραπάνω αποσπάσματος και να αιτιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο εκφοράς τους. Μονάδες 12 (2006Ε)
- Να μεταφέρετε στο τετράδιό σας τις λέξεις της Στήλης Α και δίπλα στην καθεμιά το συντακτικό χαρακτηρισμό που της αντιστοιχεί από τη Στήλη Β με βάση το κείμενο. Τρία στοιχεία της Στήλης Β περισσεύουν. Μονάδες 15 (2003 Ο)
Στήλη Α
Στήλη Β
fores γενική κτητική sanctum εμπρόθετος προσδιορισμός χρόνου Scipionis υποκείμενο ante vestibulum γενική διαιρετική paupertatem επιθετικός προσδιορισμός εμπρόθετος προσδιορισμός τόπου αντικείμενο κατηγορηματικός προσδιορισμός