Μάθημα XXXVIII

Valerius Maximus, 1, 5, 4 (Διασκευή)

Η μοίρα της Καικιλίας

Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι οι τυχαίες κουβέντες μπορούσαν να αποδειχτούν σημαδιακές (βλ. και την εισ. στο μάθ. XII). Ενδεικτικό είναι το περιεχόμενο του κειμένου που ακολουθεί. Η Καικιλία θέλησε να προκαλέσει την εμφάνιση ενός οιωνού, για να πληροφορηθεί κάτι σχετικό με το μελλοντικό άντρα της κόρης της αδελφής της, που βρισκόταν σε ηλικία γάμου. Στη διάρκεια της ολονυκτίας μέσα στο ναό η κοπέλα κουράστηκε από την ορθοστασία και ζήτησε από τη θεία της «να της παραχωρήσει τη θέση της για να καθήσει». Η Καικιλία της «παραχώρησε ευχαρίστως τη θέση της». Αργότερα η Καικιλία πέθανε και το κορίτσι «πήρε τη θέση της» και στη ζωή, αφού έγινε γυναίκα του Μετέλλου.

1.5.4 At Caecilia Metelli, dum sororis filiae, adultae aetatis uirgini, more prisco nocte concubia nuptiale petit omen, ipsa fecit: nam cum in sacello quodam eius rei gratia aliquamdiu persedisset nec [aliqua] ulla uox proposito congruens esset audita, fessa longa standi mora puella rogauit materteram ut sibi paulisper locum residendi adcommodaret. cui illa 'ego uero' inquit 'libenter tibi mea sede cedo'. quod dictum ab indulgentia profectum ad certi ominis processit euentum, quoniam Metellus non ita multo post mortua Caecilia uirginem, de qua loquor, in matrimonium duxit.

Caecilia, uxor Metelli, dum* more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen. Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat expectabatque dum* aliqua vox congruens proposito audiretur. Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. Tum Caecilia puellae dixit: «ego libenter tibi mea sede cedo». Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit. Nam mortua est Caecilia, quam Metellus, dum* vixit, multum amavit; postea is puellam in matrimonium duxit.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, peto-petivi (& petii)-petitum-petere
• 3, facio-feci-factum-facere (προστ. fac)
• 2, persedeo-persedi-persessum-persedere
• 1, ex(s)pecto
• 3, congruo-congrui-/-congruere, μτχ. μέλλ.: congruiturus
• 4, audio-audivi (-ii)-auditum-audire
• 1, sto-steti-statum-stare
• 3, fatiscor-fessus sum-fatisci, αποθετικό
• 1, rogo
• 3, cedo-cessi-cessum-cedere
• 3, dico-dixi-dictum-dicere (προστακτική dic)
• 3, morior-mortuus sum-mori, αποθετικό, μτχ. μέλλ. moriturus
• 3, vivo-vixi-victum-vivere
• 3, duco-duxi-ductum-ducere (β' εν. προστ. ενστ.: duc, dic, fac, fer, conduc, cοnfice και duce)

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• uxor: παράθεση στο Caecilia
• dum...sororis: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (petit), γιατί η η πράξη ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, και εκφράζει μια συνεχιζόμενη πράξη, στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη (σύγχρονο) σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης
• more: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα petit
• filiae: δοτική προσωπική χαριστική στο petit
• omen: αντικείμενο στο fecit (σε αιτιατική)
• quodam: (γένους ουδετέρου) επιθετικός προσδιορισμός στο sacello (γένους ουδετέρου) κι όχι βέβαια στο nocte, που είναι γένους θηλυκού!
• nocte: αφαιρετική του χρόνου (χρονικός εντοπισμός). Η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε κάτι, η αιτιατική δηλώνει το πόσο χρόνο κράτησε κάτι
• dum...audiretur: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum, εκφέρεται με υποτακτική (η πράξη περιγράφεται ως προσδοκία & επιδίωξη) παρατατικού, γιατί εκφράζει κάτι το υστερόχρονο...
• congruens: επιθετική μετοχή, ως επιθετικός προσδιορισμός στο vox
• proposito: αντικείμενο στη μετοχή congruens
• fessa: αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο puella του ρήματος rogavit, με υποκείμενο το puella (αν την πάρουμε ουσιαστικοποιημένη -ως ουσιαστικό-: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο puella)
• mora: αφαιρετική της αιτίας (κανονικά δηλώνει το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο) στη μετοχή fessa. Ρήματα ή επίθετα που δηλώνουν σωματική ή ψυχική ταλαιπωρία, αρρώστια και κόπωση (laboro, aeger, fessus) συντάσσονται με αφαιρετική της αιτίας, απλή ή εμπρόθετη (με την ex, ab, de· π.χ. de via fessus, Lectio 18)
• standi: γενική γερουνδίου ως συμπλήρωμα του ουσιαστικού mora (γενική αντικειμενική)
• ut...cederet: Δευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση, αντικείμενο στο rogavit. Εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική [πάντα, γιατί το περιεχόμενο των βουλητικών προτάσεων είναι απλώς επιθυμητό] παρατατικού (cederet), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (rogavit), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν...
• sibi: δοτική προσωπική χαριστική στο cederet (έμμεση αυτοπάθεια)
• loco/sede: αφαιρετική που δηλώνει σημείο της απομάκρυνσης και του χωρισμού στο απομάκρυνσης σημαντικό ρήμα cedo (ή αντικείμενο)
• post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα
• paulo: αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς στο επίρρημα post
• quam Metellus multum amavit: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο Caecilia. Εκφέρεται με οριστική και εκφράζει πραγματικό γεγονός
• dum vixit: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (vixit) και εκφράζει κάτι το σύγχρονο (παράλληλη διάρκεια)...
• in matrimonium: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει είσοδο σε μια κατάσταση και αναφέρεται στο ρήμα duxit

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• mos-moris (αρσ., γ' κλίση): συνήθεια, έθιμο/mores-um=ήθη, θεσμοί
• priscus*(-ior-issimus), longus-ior-issimus
• nuptialis-is-e: επίθετο χωρίς παραθετικά
• filia-ae: δοτ. & αφ. πληθ.: filiis & filiabus (όταν είναι ανάγκη να γίνει διάκριση από το αρσενικό: Cato ap. Prisc. p. 733 P.; Liv. 24, 26, 2· γραμμ. σελ. 12-13)· γεν. εν. και filiāi
• sacellum-i: ουδ. β' κλίσης
• quidam-quaedam-quoddam: αόριστη επιθετική αντωνυμία. H ουσιαστική: quidam-quaedam-quiddam· προσοχή: quendam, quorundam...
• aliqui-aliqua-aliquod: αόριστη επιθετική αντωνυμία. Η ουσιαστική: aliquis-aliquis (ή aliqua ή aliquae)-aliquid
• congruens: ως επίθετο θα μπορούσε να έχει παραθετικά: conguentior-ior-ius, congruentissimus-a-um ή περιφραστικά (magis-, maxime-)· επίρρημα: congrŭenter
• longus/-ior/-issimus
• locus-i/loca-orum (ετερογενές: τόποι) ή loci-orum (=χωρία βιβλίου)
• ipse=ταυτότητα/idem=επανάληψη
• mĕus, -a, -um: κλητική αρσενικού mi & meus (o mi Aeschine, o mi germane! Ter. Ad. 2, 4, 4), θηλυκού mĕa & mi (“mi soror,” App. M. 5· mi domina,” Hier. Ep. 22, 1: “mi catella,” id. ib. 2: “mi virgo,” id. ib. 17)· αλλά και ο πληθυντικός έχει κλητική: “mi homines, mi spectatores,” Plaut. Cist. 4, 2, 8)
• sedes (iuvenis, canis): γενική πληθυντικού: sedum (iuvenum, canum· γραμμ. σελ. 21) [στον Λίβιο, Ab Urbe Condita, 5, 42 απαντά και sedium)
• paulus: χωρίς παραθετικά (/minor/minimus· επίρρ. non multum ή paulum/minus/minime)
• mora-ae: singularia tantum
• libenter/libentius/libentissime [libens/libentior/libentissimus], multum-plus-plurimum

Ασκήσεις

• Χρονικές σε μετοχές
• Ευθύς λόγος: Matertera, mihi paulisper loco cede
• Ego..cedo: Ευθύς

Ερωτήσεις Πανελληνίων

• ego tibi mea sede cedo: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Μονάδες 5 (2008 Ο)
• Puella rogavit materteram: Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Μονάδες 3 (2005 Ο)