Μάθημα XXXIX
Σενέκας, ep., 85, 39-40
Ένα πρότυπο ιδανικού ανθρώπου
Ο «σοφός» (sapiens) -ο ιδανικός άνθρωπος για τους Στωικούς- αντιμετωπίζει με τη δύναμη της γνώσης τις συμφορές της ζωής. Προσαρμόζεται με ευκολία σε όλες τις καταστάσεις, ευχάριστες και δυσάρεστες, και ξέρει να τις χρησιμοποιεί. Η αντίληψη του για τη ζωή δεν είναι παθητική· ο φιλόσοφος δηλ. δεν κηρύσσει την αποχή από τις διάφορες δραστηριότητες. Γι' αυτό και η Στωική φιλοσοφία ρίζωσε στη Ρώμη, όπου -τουλάχιστον μέχρι το τέλος της δημοκρατίας- οι εκπρόσωποι της ανώτερης τάξης έβλεπαν ως κύριο τρόπο καταξίωσης της ύπαρξης τους την πολιτική και στρατιωτική δραστηριότητα. Μαζί με την πολιτειακή αλλαγή όμως, φάνηκαν και οι εγγενείς αδυναμίες αυτής της αντίληψης. Η «προσαρμοστικότητα» του Στωικού, η πίστη του σε ένα πρότυπο καλού άρχοντα και η τάση του να αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες οχυρωμένος πίσω από τις πεποιθήσεις του, δεν του επέτρεψαν να υιοθετήσει μια αποφασιστική, και κυρίως αποτελεσματική, στάση απέναντι στο νέο καθεστώς.
Sapientem nec paupertas nec dolor prohibit, nee eae res, quae imperitos avertunt et praecipites agunt. Tu ilium premi putas malis? Utitur! Non ex ebore tantum Phidias sciebat facere simulacra; ex aere quoque faciebat. Si* marmor illi obtulisses, si* viliorem materiam, fecisset tale, quale ex ilia fieri optimum posset. Eodem modo sapiens virtutem, si* licebit, in divitiis explicabit, si minus*, in paupertate; si* poterit, in patria, si minus*, in exilio; si* poterit, imperator, si minus*, miles; si* poterit, integer, si minus*, debilis. Quamcumque fortunam acceperit, aliquid ex ilia memorabile efficiet.
Συντακτικές Παρατηρήσεις
- praecipites: κατηγορούμενο στο αντικείμενο imperitos των ρημάτων averterunt et agunt
- malis: αφαιρετική του ποιητικού αιτίου (πρόκειται για άψυχο) από το παθητικής διάθεσης απαρέμφατο premi
- ex ebore: εμπρόθετη αφαιρετική που δηλώνει την ύλη και συνάπτεται με το απαρέμφατο facere· βλ. Λ.Λ., σελ. 186. Το ίδιο και τα ex aere, ex illa
- Si...obtulisses: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, εκφέρεται και στην υπόθεση και στην απόδοση με υποτακτική υπερσυντελίκου (obtulisses®fecisset)· πρόκειται δηλαδή για το β' είδος του υποθετικού λόγου που εκφράζει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (το απραγματοποίητο)
- illi=Phidiae
- si viliorem materiam (obtulisses): ό.π.
- quale...posset: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική με όρο αναφοράς το tale. Εκφέρεται με δυνητική υποτακτική (posset) και εκφράζει το δυνατόν στο παρελθόν
- si licebit explicare in...®explicabit in...: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, εκφέρεται και στην υπόθεση και στην απόδοση με οριστική μέλλοντα και εκφράζει υπόθεση ανοιχτή, δηλαδή χωρίς να δηλώνεται αν αληθεύει ή όχι. Ανάλογα και οι παρακάτω υποθετικοί λόγοι...
- si minus=si non poterit...
- imperator/miles/integer/debilis: κατηγορούμενα στο υποκείμενο sapiens των poterit explicare (θα μπορούσαμε να τα δεχτούμε κι ως επιρρηματικά κατηγορούμενα που δηλώνουν το χρόνο)
- Quamcumque fortunam acceperit: Δευτερεύουσα αναφορική υποθετική πρόταση, προσδιοριστική στο ex illa. Πρόκειται για υποθετικό λόγο του α' είδους που εκφράζει υπόθεση ανοιχτή, δηλαδή χωρίς να δηλώνεται αν αληθεύει ή όχι· βλ. Λ.Λ., σελ. 227-228
- Quamcumque: επιθετικός προσδιορισμός στο fortunam
- memorabile: κατηγορούμενο στο αντικείμενο aliquid του ρήματος efficiet (ή επιθετικός προσδιορισμός στο aliquid)
Γραμματικές Παρατηρήσεις
- sapiens: abl. sapiente (Το ουσιαστικό sapiens ήταν αρχικά μετοχή ενεστώτα του ρήματος sapio3. Kλίνεται όπως οι μετοχές που χρησιμοποιούνται ουσιαστικά). Όμοια και το adulescens.
- imperitus-a-um, praeceps-cipitis, memorabilis-is-e: επίθετα χωρίς παραθετικά
- materia-ae & materies-ei: singularia tantum
- vilis-is-e/-ior/-issimus, bonus/melior/optimus, parvus/minor/mininimus, integer-integra-integrum/integrior/integerrimus, debilis-is-e/-ior/-issimus
- aliquis-aliquis (ή aliqua ή aliquae)-aliquid: αόριστη ουσιαστική αντωνυμία. Η επιθετική: aliqui-aliqua-aliquod
- fortuna-ae=τύχη, fortunae-arum: αγαθά της τύχης
- 4, scio-scivi (& scii)-scitum-scire, γνωρίζω (προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα: β' scito, β' scitote)
- aes