Μάθημα XL

Valerius Maximus, 3, 8, 5 (Διασκευή)

Ακλόνητη αποφασιστικότητα μπροστά στις απειλές του δικτάτορα

Ο Σύλλας (Lucius Cornelius Sulla) κυβέρνησε τη Ρώμη ως δικτάτορας από το 82 μέχρι το 79 π.Χ. Εξόντωσε με προγραφές χιλιάδες αντιπάλους του. Από το παρακάτω κείμενο πληροφορούμαστε ότι, όταν κατέλαβε τη Ρώμη, προσπάθησε να κηρύξει, με απόφαση της Συγκλήτου, «εχθρό του κράτους» (hostis po-puli Romani) τον κυριότερο αντίπαλο του, τον Γάιο Μάριο (Gaius Marius). Πρόκειται για μια μέθοδο που χρησιμοποίησαν και άλλοι στα ταραγμένα χρόνια των τελευταίων δεκαετιών της δημοκρατίας, προκειμένου να πετύχουν την απομόνωση και την εξόντωση των πολιτικών τους αντιπάλων. Στα σχέδια του δικτάτορα πρόβαλε όμως σθεναρή αντίσταση, παρά τη μεγάλη του ηλικία, ο νομομαθής και Συγκλητικός Κόιντος Μούκιος Σκαιόλας ο οιωνοσκόπος (Quintus Mucius Scaevola augur).

3.8.5 Ceterum ut neminem ei praetulerim, ita Q. Scaeuolam augurem merito conparauerim. dispulsis prostratisque inimicorum partibus Sulla occupata urbe senatum armatus coegerat ac summa cupiditate ferebatur ut C. Marius quam celerrime hostis iudicaretur. cuius uoluntati nullo obuiam ire audente solus Scaeuola de hac re interrogatus sententiam dicere noluit. quin etiam truculentius sibi instanti Sullae 'licet' inquit 'mihi agmina militum, quibus curiam circumsedisti, ostentes, licet mortem identidem miniteris, numquam tamen efficies ut propter exiguum senilemque sanguinem meum Marium, a quo urbs et Italia conseruata est, hostem iudicem'.

Sulla, occupata urbe, senatum armatus coegerat ut C. Marius quam celerrime hostis iudicaretur. Cuius voluntati nemo obviam ire audebat; solus Quintus Mucius Scaevola augur de hac re interrogatus sententiam dicere noluit. Quin etiam cum Sulla minitans ei instaret, dixit is Sullae: «Licet* mihi ostendas agmina militum, quibus curiam circumsedisti; licet* mortem miniteris, numquam tamen ego hostem iudicabo Marium. Etsi* senex et corpore infirmo sum, semper tamen meminero urbem Romam et Italiam a Mario conservatam esse.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

1, occupo, καταλαμβάνω

3, cogo-coegi-coactum-cogere, συγκαλώ

1, iudico, κρίνω

4, eo-ivi-itum-ire, πηγαίνω

2, audeo-ausus sum-audere, τολμώ, ημιαποθετικό

1, interrogo, ρωτώ

3, dico-dixi-dictum-dicere, λέγω, (προστακτική dic)

3, nolo-nolui-/-nolle, δε θέλω, αρνούμαι,

1, minitor-minitatus sum-minitari, απειλώ, αποθετικό

1, insto-institi-/-instare, ασκώ πίεση, μτχ. μέλλ. instaturus

3, ostendo-ostendi-ostentum(& ostensum)-ere, δείχνω

2, circumsedeo-circumsedi-circumsessum-ere, περικυκλώνω

3, memini-/-/-meminisse· βλ. γραμματική, σελ. 91-92

1, conservo, σώζω

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• occupata urbe: ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη, χρονική μετοχή, με υποκείμενο το urbe
• armatus: επιρρηματικό κατηγορούμενο που προσδιορίζει επιθετικά το υποκείμενο Sulla και δηλώνει τον τρόπο στο ρήμα coegerat
• ut...iudicaretur: Δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut (καταφατική), εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (iudicaretur), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (coegerat)...
• quam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού (επιτείνει τη σημασία του επιρρήματος) στο celerrime
• hostis: κατηγορούμενο στο υποκείμενο C. Marius του ρήματος iudicaretur
• voluntati: αντικείμενο της περίφρασης obviam ire (ή δοτ. αντ. στο obviam)
• solus: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο Quintus Mucius Scaevola
• augur: παράθεση στο Quintus Mucius Scaevola
• interrogatus*: χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο Scaevola του ρήματος noluit
• cum...instaret: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός: ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους.), εκφέρεται με υποτακτική (είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική) παρατατικού (instaret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (dixit: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης
• minitans: τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο Sulla του ρήματος instaret
• Licet...militum: Δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης/παραχώρησης στο ρήμα της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο licet, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (ostendas), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου [(iudicabo: οριστική μέλλοντα) εκφράζοντας έτσι το σύγχρονο στο παρόν] και εκφράζει μια υποθετική κατάσταση που, κι αν δεχτούμε ότι αληθεύει, δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης...
• militum: γενική διαιρετική (ή του περιεχομένου) στο agmina
• quibus curiam circumsedisti: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο agmina militum. Εκφέρεται με οριστική και εκφράζει πραγματικό γεγονός...
• quibus: αφαιρετική οργανική του μέσου στο circumsedisti
• licet mortem miniteris: Δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση, ό.π.
• mortem: αντικείμενο στο ρήμα miniteris
• numquam: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα iudicabo
• hostem: κατηγορούμενο στο αντικείμενο Marium του ρήματος iudicabo
• etsi...sum: Δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (sum) και εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης (στην κύρια πρόταση υπάρχει το tamen)...
• corpore: αφαιρετική κατηγορηματική της ιδιότητας στο υποκείμενο ego του ρήματος sum· συνδέεται με το κατηγορούμενο senex συμπλεκτικά με το et
• Romam: επεξήγηση στο urbem

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• armatus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
• celer-celeris-celere/celerior/celerrimus· γενική πληθυντικού: celerium (βλ. γραμματική, σελ. 31) & celerum (βλ. Λατινικά Β', σελ. 78)/celeriter-celerius-celerrime
• nemo: αόριστη ουσιαστική αντωνυμία· βλ. γραμματική σελ. 47. [nemo-nullīus-nemini-neminem-/-nullo· nulli-nullorum-nullis-nullos-/-nullis]
• solus (solius-soli...)-a-um: αντωνυμικό επίθετο
• senex/senior/-(maximus nātū) [senex, senis , seni , senem, senex, sene· senes, senum, senibus, senes, senes, senibus]
• infirmus/-ior/-issimus
• quin (<qui=ερωτηματικό μόριο +-ne=εγκλιτικό ερωτηματικό μόριο): ως σύνδεσμος που εισάγει δευτερεύουσες προτάσεις ακολουθεί πάντοτε μετά από κύρια αρνητική πρόταση. Μαζί με το etiam (quin etiam≈quin immo) εισάγει κύριες προτάσεις.

Ασκήσεις

• occupata urbe: ανάλυση: Cum Sulla occupavisset urbem [Στα αρχαία ελληνικά: Ο Σύλλας καταλαβών την πόλιν...]
• interrogatus: ανάλυση: cum Scaevola interrogatus esset ή postquam Scaevola interrogatus est ή cum illi interrogavissent Scaevolam ή...
• cum Sulla minitans ei instaret: (Is dixit Sullae) instanti ei (minitanti)
• numquam tamen ego hostem iudicabo Marium: Marius iudicabitur hostis a me

Ερωτήσεις πανελληνίων

• licet mortem miniteris: να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης, τον συντακτικό ρόλο, τον τρόπο εισαγωγής και να αιτιολογήσετε την έγκλιση και τον χρόνο εκφοράς. Μονάδες 5 (2008)
• Solus Scaevola augur de hac re interrogatus sententiam dicere noluit: να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο, αφού τον εξαρτήσετε από το: Cicero dixit... Μονάδες 6 (2008)