Μάθημα XLIII

Titus Livius, 2, 40, 5-9 (Με ελάχιστες αλλαγές)

Η οργή της μάνας

Γύρω στο 493 π.Χ. ο αριστοκράτης Γναίος Μάρκιος Κοριολανός (Gnaeus Marcius Coriolanus) εξαγρίωσε τους πληβείους που λιμοκτονούσαν, απαιτώντας την από μέρους τους πλήρη υποταγή στην εξουσία των πατρικίων αν ήθελαν να τους διανεμηθεί στάρι. Στη συνέχεια αυτοεξορίστηκε στη χώρα των Βόλσκων, για να επιστρέψει επικεφαλής του στρατού τους εναντίον της Ρώμης· μόνο η παρέμβαση της μάνας του Βετουρίας (Veturia) στάθηκε ικανή να τον πείσει να αποχωρήσει. Στην ιστορία του Κοριολανού -που αποτέλεσε και το θέμα μιας σαιξπηρικής τραγωδίας- μύθος και ιστορική πραγματικότητα συγχέονται αξεδιάλυτα. Στην παρουσίασή της από το Ρωμαίο ιστορικό Τίτο Λίβιο κυριαρχεί το έντονο δραματικό στοιχείο, όπως φαίνεται και από το λόγο της μάνας που ακολουθεί. Επίσης, στην προσπάθεια του να φωτίσει τα γεγονότα του απώτερου παρελθόντος μέσα από τη σύγχρονη του πραγματικότητα των εμφύλιων συγκρούσεων (βλ. την εισ. στο μάθ. XXXVII), ο ιστορικός βλέπει ως πυρήνα της ιστορίας την αποκατάσταση της ομόνοιας στο εσωτερικό της Ρώμης (που σπαράσσεται από τις συγκρούσεις των πληβείων με τους πατρικίους) μπροστά στον εξωτερικό κίνδυνο.

Coriolanus prope ut amens consternatus ab sede sua cum ferret matri obuiae complexum, mulier in iram ex precibus uersa 'sine, priusquam complexum accipio, sciam' inquit, 'ad hostem an ad filium uenerim, captiua materne in castris tuis sim. [6] in hoc me longa uita et infelix senecta traxit ut exsulem te deinde hostem uiderem? potuisti populari hanc terram quae te genuit atque aluit? [7] non tibi, quamuis+ infesto animo et minaci perueneras+, ingredienti fines ira cecidit? non, cum in conspectu Roma fuit, succurrit: intra illa moenia domus ac penates mei sunt, mater coniunx liberique? [8] ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur; nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem. sed ego mihi miserius nihil iam pati nec tibi turpius quam possum, [9] nec ut sum miserrima, diu futura sum: de his uideris, quos, si pergis, aut immatura mors aut longa seruitus manet.'

Num* ad hostem veni et captiva in castris tuis sum? In hoc me longa vita et infelix senecta traxit, ut primum exsulem deinde hostem te viderem? Qui* potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit? Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit? Quamvis infesto et minaci animo perveneras, cur*, cum in conspectu Roma fuit, tibi non succurrit: «intra illa moenia domus ac penates mei sunt, mater coniunx liberique»? Ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur; nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem. Ego nihil iam pati possum nec diu miserrima futura sum: at contra hos, si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

4, venio-veni-ventum-venire, έρχομαι
3, traho-traxi-tractum-trahere, τραβώ
2, video-vidi-visum-videre, βλέπω
-possum-potui-/-posse, δύναμαι, μπορώ
1, populor-populatus sum-populari, λεηλατώ, αποθετικό
3, gigno-genui-genitum-gignere, γεννώ
3, alo-alui-alitum (& altum)-alere, εκτρέφω
3, ingredior-ingressus sum-ingredi, εισβάλλω, αποθετικό
3, cado-cecidi-casum-cadere, πέφτω
3, succurrit-succurrit-succursum-succurrere, μου 'ρχεται στο μυαλό, γ' πρόσωπο
3, pario-peperi-partum-parere, γεννώ, κερδίζω, μτχ. μέλλ. pariturus
1, oppugno, πολιορκώ
2, habeo-habui-habitum-habere, έχω, θεωρώ
3, morior-mortuus sum-mori, πεθαίνω, αποθετικό, μτχ. μέλλ. moriturus
3, patior-passus sum-pati, ανέχομαι, αποθετικό
3, pergo-perrexi-perrectum-pergere, κατευθύνομαι
2, maneo-mansi-mansum-manere, (περι)μένω

Συντακτικές Παρατηρήσεις

Num...veni: Κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση, ρητορική, εισάγεται με το num και εκφέρεται με οριστική παρακειμένου. Πρόκειται για ερώτηση ολικής αγνοίας και περιμένουμε αρνητική απάντηση (num).
ut...viderem: Δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση (στην κύρια πρόταση υπάρχει η δεικτική αντωνυμία hoc). Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική [αυτό συμβαίνει, γιατί το αποτέλεσμα στα λατινικά πάντα θεωρείται μια υποκειμενική κατάσταση] παρατατικού (viderem), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (traxit: ιστορικός παρακείμενος)· δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν (ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων) και λειτουργεί ως επιρρημματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στην κύρια πρόταση
exsulem/hostem: κατηγορούμενα του αντικειμένου te του ρήματος viderem
primum/deindem: επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου...
Qui...terram: Ευθεία ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα qui και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό...
quae te genuit/aluit: Δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις, προσδιοριστικές στο terram. Εισάγονται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρονται με οριστική και εκφράζουν πραγματικό γεγονός...
Non...cecidi: Ευθεία ερώτηση ολικής αγνοίας. Εκφέρεται χωρίς να προηγείται κανένα μόριο, γιατί θέλουμε να δώσουμε έμφαση...
ingredienti: χρονική μετοχή, συνημμένη στο tibi (δοτική προσωπική ηθική στο cecidit) που είναι υποκείμενό της
fines: αντικείμενο της μετοχής ingredienti
patriae: γενική κτητική ή διαιρετική στο fines
Quamvis... perveneras: Δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο quamvis [προτιμάται συνήθως μπροστά από επίθετα και επιρρήματα], εκφέρεται με οριστική (κατ' αναλογία προς το quamquam· η χρήση του quamvis+οριστική είναι ποιητική και μετακλασική) υπερσυντελίκου (perveneras). Εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης και συντακτικά είναι επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στην κύρια πρόταση
animo: αφαιρετική οργανική του τρόπου...
infesto: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο animo (προσωρινή ιδιότητα)
cur...succurrit: Ευθεία ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα cur και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό...
«intra ... liberique»: ο ευθύς λόγος σε θέση υποκειμένου στο succurrit
tibi: δοτική προσωπική στο ρήμα succurrit (ουσιαστικά είναι το λογικό υποκείμενο) (ή αντικείμενο)
Cur: επιρρημματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα succurrit
cum...fuit: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον (απλό) χρονικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (fuit) (γιατί εκφράζει μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου...
in conspectu: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εντοπισμό σε κατάσταση...
mei: επιθετικός προσδιορισμός...
nisi peperissem: Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο nisi (εκφράζει άρνηση), εκφέρεται στην υπόθεση με υποτακτική υπερσυντελίκου (αναφέρεται στο παρελθόν) και στην απόδοση με υποτακτική παρατατικού (αναφέρεται στο παρόν)· πρόκειται δηλαδή για το β' είδος του υποθετικού λόγου που εκφράζει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (το απραγματοποίητο)· ως επιρρηματικός προσδιορισμός της ππροϋπόθεσης στην κύρια πρόταση.
nisi filium haberem: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο nisi (εκφράζει άρνηση), εκφέρεται στην υπόθεση με υποτακτική παρατατικού (αναφέρεται στο παρόν) και στην απόδοση με υποτακτική παρατατικού essem (αναφέρεται στο παρόν-μέλλον)· πρόκειται δηλαδή για το β' είδος του υποθετικού λόγου που εκφράζει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (το απραγματοποίητο)...
libera: κατηγορούμενο του υποκειμένου ego του ρήματος essem
mortua: χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο ego του ρήματος essem, με υποκείμενό της το ego
futura sum: ενεστώτας ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας
contra: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου...
si pergis: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, εκφέρεται και στην υπόθεση και στην απόδοση (manet) με οριστική (ενεστώτα) και εκφράζει υπόθεση ανοιχτή, δηλαδή χωρίς να δηλώνεται αν αληθεύει ή όχι...

Γραμματικές Παρατηρήσεις

captivus-a-um, immaturus-a-um: επίθετα χωρίς παραθετικά
castra-ōrum=στρατόπεδο (pluralia tantum). Στον ενικό χρησιμοποιείται castrum-i ή castellum-i=το κάστρο· (γραμμ. σελ. 27: ετερόσημο)
longus/-ior/-issimus, infelix/-ior/-issimus ( infēlīcĭter -infelicius -infelicissime), infestus/-ior/-issimus, minax/minacior/minacissimus, liber-libera-liberum/liberior/liberrimus, miser-misera-miserum/miserior/miserrimus
(vita), senecta, servitus (-tutis): singularia tantum κανονικά
ira-ae: Α παντά και πληθυντικός irae (Liv. 21, 25, 2)...
(prae)-prius-primum: επίρρημα
finis-is, 3, Α, τέλος, σύνορο, fines-ium=σύνορα, χώρα
moenia-ium: pluralia tantum (ουδ. γ' κλίσης)
penates-(i)um, liberi-orum: pluralia tantum
mĕus, -a, -um: κλητική αρσενικού mi & meus (o mi Aeschine, o mi germane! Ter. Ad. 2, 4, 4), θηλυκού mĕa & mi (“mi soror,” App. M. 5· mi domina,” Hier. Ep. 22, 1: “mi catella,” id. ib. 2: “mi virgo,” id. ib. 17)· αλλά και ο πληθυντικός έχει κλητική: “mi homines, mi spectatores,” Plaut. Cist. 4, 2, 8)
mater-tris, 3, Θ, μητέρα (γεν.πληθ.: matrum· πβ. patrum, fratrum, γραμμ. σελ. 21)
filius-ĭī: κλητική fili
nihil: αόριστη ουσιαστική αντωνυμία (nihil, nullius rei, nulli rei, nihil, -, nulla re· χωρίς πληθυντκό· γραμματική, σελ. 48. Υπάρχει και τύπος nil. Ο Θεοφάνης Κακριδής στη Γραμματική του, σελ. 54, έχει και τον πληθυντικό: nullae res, nullarum rerum, nullis rebus, nullas res, -, nullis rebus)
diu-diutius-diutissime

Ασκήσεις

ΕυθύςΠλάγιος λόγος: Num ad hostem veniHunc mater interrogat num (ipsa) ad hostem venerit et captiva in castris illius sit / Hunc mater interrogat veneritne (ipsa) ad hostem et sitne captiva in castris illius

Ερωτήσεις Πανελληνίων

Qui potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit ?: να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο με εξάρτηση από το «Mater interrogat (filium)» (2011Ο)
In hoc me longa vita et infelix senecta traxit: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική (2011Ο)
Nα αναγνωρίσετε το είδος της παρακάτω πρότασης (μονάδα 1), να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής της (μονάδα 1), την έγκλιση (μονάδες 2) και τον χρόνο εκφοράς της (μονάδες 3): ut primum exsulem deinde hostem te viderem. (μονάδες 7) (2010 EE)
Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των όρων των δύο παρακάτω προτάσεων: num captiva in castris tuis sum? intra moenia penates mei sunt. (μονάδες 8) (2010 EE)
at contra hos, si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet: να γράψετε την υπόθεση και την απόδοση του υποθετικού λόγου (μονάδες 2) και να τον αναγνωρίσετε (μονάδες 2)· να τον μετατρέψετε σε υποθετικό λόγο που να δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού για το παρελθόν (μονάδες 4). Μονάδες 8 (2009 ΕΗ)
Num ad hostem veni [...]?: Να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης και να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής της. Μονάδες 4 (2006 ΕΗ)
Qui potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit?: Να μεταφέρετε την περίοδο στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση από τη φράση: Mater filium interrogavit ... Μονάδες 5 (2006 ΕΗ)