Μάθημα XLVI

Marcus Tullius Cicero, De Finibus, 3, 64 (Με ελάχιστες αλλαγές)

Το γενικό συμφέρον μπαίνει πριν από το ατομικό

Στην αρχή του παρακάτω αποσπάσματος από το έργο του «De Finibus» o Κικέρωνας αναπτύσσει τη φιλοσοφική θεωρία —που ήταν ιδιαίτερα προσφιλής στους Στωικούς— ότι το σύμπαν, αποτελεί ένα είδος πολιτείας κοινής για τους θεούς και τους ανθρώπους, και συμπεραίνει πως υποχρέωση του κάθε ατόμου είναι να τοποθετεί το καλό του συνόλου πάνω από την ατομική του ωφέλεια. Την υποχρέωση αυτή την εξειδικεύει στη συνέχεια αναφερόμενος στην τήρηση των νόμων, που αποσκοπούν στη γενική ευημερία, και στην αυτοθυσία για τη διαφύλαξη της ακεραιότητας της πατρίδας (βλ. και τις εισ. στα μαθ. VI και ΧΧII).

[64] mundum autem censent regi numine deorum, eumque esse quasi communem urbem et civitatem hominum et deorum, et unum quemque nostrum eius mundi esse partem; ex quo illud natura consequi, ut communem utilitatem nostrae anteponamus. ut enim leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt, sic vir bonus et sapiens et legibus parens et civilis officii non ignarus utilitati omnium plus quam unius alicuius aut suae consulit. nec magis est vituperandus proditor patriae quam communis utilitatis aut salutis desertor propter suam utilitatem aut salutem. ex quo fit, ut laudandus is sit, qui mortem oppetat pro re publica, quod deceat cariorem nobis esse patriam quam nosmet ipsos.

Philosophi mundum censent regi numine deorum; eum esse putant quasi communem urbem et civitatem hominum et deorum, et unum quemque nostrum eius mundi esse partem; ex quo illud natura consequitur, ut* communem utilitatem nostrae anteponamus. Ut enim leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt, sic vir bonus et sapiens et legibus parens consulit utilitati omnium plus quam unius alicuius aut suae. Nec magis vituperandus est proditor patriae quam proditor communis utilitatis, aut communis salutis desertor propter suam utilitatem et salutem. Ex quo fit, ut* laudandus is sit, qui pro re publica cadat, quod decet cariorem nobis esse patriam quam nosmet ipsos.

Αρχικοί χρόνοι

2, censeo-censui-censum-censēre, πιστεύω

3, rego-rexi-rectum-regĕre, κυβερνώ

1, puto, νομίζω, θεωρώ

3, consequor-consecutus sum-consequi, πετυχαίνω, αποθετικό

3, antepono-anteposui-antepositum-anteponĕre, προκρίνω

2, pareo-parui-paritum-parēre, υπακούω

3, consulo-consului-consultum-consulĕre, φροντίζω

1, vitupero, επικρίνω

3, fio-factus sum-fieri, γίνομαι, 16, (παθητικό του facio)· βλ. γραμματική σελ. 91-92. [παθητικό: interfio & interficior]

1, laudo, επαινώ

3, cado-cecidi-casum-cadĕre, πέφτω

2, decet-decuit-/-decēre, αρμόζει (απρόσωπο)

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• numine: αφαιρετική του ποιητικού αιτίου στο παθητικής διάθεσης απαρέμφατο regi (απρόθετο, γιατί είναι άψυχο)
• deorum: γενική υποκειμενική στο numine
• quasi urbem et civitatem: κατηγορούμενα στο eum. Θα μπορούσαμε να εννοήσουμε ολόκληρη υποθετική παραβολική πρόταση: quasi mundus sit communis urbs et civitas hominum et deorum...
• communem: επιθετικός προσδιορισμός στα urbem et civitatem
• hominum/deorum: γενικές κτητικές στα urbem et civitatem
• nostrum: γενική διαιρετική στο unumquemque. Οι τύποι nostrum & vestrum της προσωπικής αντωνυμίας χρησιμοποιούνται συνήθως ως γενικές διαιρετικές, ενώ οι τύποι nostri & vestri ως γενικές αντικειμενικές.
• mundi: γενική διαιρετική στο partem
• eius: επιθετικός προσδιορισμός στο mundi
• ex quo: εμπρόθετος προσδιορισμός στο ρήμα consequitur που δηλώνει την προέλευση (ή την αιτία)
• naturā: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα consequitur
• ut...anteponamus: Δευτερεύουσα ουσιαστική συμπερασματική πρόταση, επεξήγηση στο υποκείμενο illud του ρήματος consequitur. Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut (γιατί είναι καταφατική), εκφέρεται με υποτακτική [αυτό συμβαίνει, γιατί το αποτέλεσμα στα λατινικά πάντα θεωρείται μια υποκειμενική κατάσταση] ενεστώτα (anteponamus), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (consequitur) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν...
• nostrae (ενν. utilitati): έμμεσο αντικείμενο σε δοτική του ρήματος anteponamus
• ut...anteponunt: δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική πρόταση (στην κύρια πρόταση υπάρχει το sic). Εισάγεται με το σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δυο πράξεις που θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα και χρησιμεύει συντακτικά ως β' όρος σύγκρισης...
• omnium/singulorum: γενικές αντικειμενικές (ή κτητικές) στα salutem/saluti αντίστοιχα
• consulit utilitati omnium plus quam utilitati unius alicuius aut suae utilitati: utilitati quam utilitati aut utilitati=α' όρος και β' όροι της σύγκρισης αντίστοιχα
• legibus: αντικείμενο (σε δοτική) στο parens
• utilitati: δοτική προσωπική χαριστική στο consulit
• omnium/unius alicuius: γενικές αντικειμενικές (ή κτητικές) στα utilitati
• suae: επιθετικός προσδιορισμός σε δοτική στο εννοούμενο utilitati (άμεση/ευθεία αυτοπάθεια)
• patriae/utilitatis/salutis: γενικές ως συμπλήρωμα των ουσιαστικών proditor/proditor/desertor (γενικές αντικειμενικές)
• propter utilitatem et salutem: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου...
• suam: επιθετικός προσδιορισμός στο utilitatem (άμεση αυτοπάθεια)
• ex quo: ό.π.
• ut...sit: Δευτερεύουσα ουσιαστική συμπερασματική πρόταση, υποκείμενο του ρήματος fit. Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut (γιατί είναι καταφατική), εκφέρεται με υποτακτική [αυτό συμβαίνει, γιατί το αποτέλεσμα στα λατινικά πάντα θεωρείται μια υποκειμενική κατάσταση] ενεστώτα παθητικής περιφραστικής συζυγίας (laudandus sit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (fit) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν...
• qui...cadat: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο is. Εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (cadat) αντί οριστικής, λόγω έλξης με την προηγούμενη υποτακτική sit, και εκφράζει πραγματικό γεγονός. Η υποτακτική είναι χρόνου ενεστώτα και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν...
• pro re publica: εμπρόθετος προσδιορισμός στο ρήμα cadat που δηλώνει υπεράσπιση (χάρη)
• quod...ipsos: Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα, γιατί η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή...
• nobis: δοτική ως συμπλήρωμα του επιθέτου cariorem (δοτική αντικειμενική)
• quam nosmet: β' όρος σύγκρισης από το συγκριτικό cariorem με α' όρο το patriam (quam+ομοιόπτωτα)
• ipsos: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο nosmet

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• communis-is-e/-ior/-issimus, carus-a-um/-ior/-issimus
• civitas-civitatis (γεν. πληθ.: civitatum & civitatium)
• unusqui(s)que-unαquaeque-unumquidque: αόριστη ουσιαστική αντωνυμία· η επιθετική: unusquique-unaquaeque-unumquodque
• pars-partis: μέρος, partes-ium=πολιτική παράταξη· θηλυκό γ' κλίσης
• natura-ae: singularia tantum κατά κανόνα
• omnis-is-e: επίθετο χωρίς παραθετικά
• salus-utis, singularia tantum, ως αφηρημένο ουσιαστικό
• singuli-ae-a: pluralia tantum, διανεμητικό αριθμητικό (βλ. γραμματική, σελ. 51)
• bonus/melior/optimus, magnopere-magis-maxime, multum-plus-plurimum
• sapiens-ns-ns: Εδώ είναι επίθετο και κλίνεται όπως όλα τα επίθετα και οι επιθετικές μετοχές: αφαιρετική: sapienti· συγκριτικός sapientior, υπερθετικός sapientissimus (αρχικά ήταν μετοχή ενεστώτα του ρήματος sapio³. Ως ουσιαστικό -ουσιαστικοποιημένη μετοχή- κλίνεται όπως οι μετοχές που χρησιμοποιούνται ουσιαστικά: sapiente)
• parens-ns-ns: μετοχή του ρήματος pareo. Απαντούν και τύποι του συγκριτικού: parentiores
• unus-a-um: αντωνυμικό επίθετο (-unius-uni...)
• aliqui-aliqua-aliquod: αόριστη επιθετική αντωνυμία. Η ουσιαστική: aliquis-aliquis (ή aliqua ή aliquae)-aliquid

Ασκήσεις

• vituperandus est proditor≈debemus vituperare proditorem ή oportet/debet vituperari proditorem
• ut laudandus is sit≈ut laudari (Υρ) eum (Yαπρ) oporteat/debeat (a nobis: ποιητ.αίτ. ενν.)

Ερωτήσεις Πανελληνίων

• ut laudandus is sit (nobis): Να αντικατασταθεί η δευτερεύουσα πρόταση από την ισοδύναμη εκφορά debeo + απαρέμφατο. Μονάδες 4 (2009)
• quam nosmet ipsos: Να γράψετε τον β' όρο σύγκρισης με τον άλλο τρόπο. Μονάδες 2 (2009)
• qui pro re publica cadat: Να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης (μονάδα 1) και να αιτιολογήσετε την έγκλιση εκφοράς της (μονάδες 2). Μονάδες 3 (2009)