Μάθημα XLIX

Valerius Maximus, 3, 2, 15 (Με ελάχιστες αλλαγές)

Η Πορκία και ο Βρούτος

Οι Ρωμαίες γυναίκες της αριστοκρατίας είχαν ενεργή ανάμιξη στην πολιτική. Στα χρόνια της δημοκρατίας οι γάμοι τους ρύθμιζαν τις συμμαχίες ανάμεσα στις διάφορες οικογένειες και διαμόρφωναν την πολιτική σκηνή. Οι γυναίκες αυτές στέκονταν ισότιμα δίπλα στους άντρες τους. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Πορκία. Υπήρξε κόρη ενός φανατικού αντιπάλου του Ιουλίου Καίσαρα, του Κάτωνα του νεότερου, που αργότερα στην αυτοκρατορική περίοδο η «αντιπολίτευση» τον πρόβαλε ως σύμβολο της αντίθεσης προς το καθεστώς. Το 45 π.Χ. παντρεύτηκε το Μάρκο Βρούτο, τον μετέπειτα τυραννοκτόνο (βλ. και την εισ. στο μάθ. XLV). Συμμεριζόταν τις πολιτικές αντιλήψεις του πατέρα της και του άντρα της και ήταν ενήμερη για τη συνωμοσία εναντίον του Ιουλίου Καίσαρα, όπως φαίνεται και από το κείμενο που ακολουθεί. Λίγο πριν από το θάνατο του Βρούτου -ή, σύμφωνα με άλλες πηγές, μόλις πληροφορήθηκε το θάνατο του— αυτοκτόνησε.

3.2.15 Cuius filia minime muliebris animi. quae, cum Bruti uiri sui consilium, quod de interficiendo ceperat Caesare, ea nocte, quam dies taeterrimi facti secutus est, cognosset, egresso cubiculum Bruto cultellum tonsorium quasi unguium resecandorum causa poposcit eoque uelut forte elapso se uulnerauit. clamore deinde ancillarum in cubiculum reuocatus Brutus obiurgare eam coepit, quod tonsoris praeripuisset officium. cui secreto Porcia 'non est hoc' inquit 'temerarium factum meum, sed in tali statu nostro amoris mei erga te certissimum indicium: experiri enim uolui, si tibi propositum parum ex sententia cessisset, quam aequo animo me ferro essem interemptura'.

Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium de interficiendo* Caesare cognovisset, cultellum tonsorium quasi unguium resecandorum* causa poposcit eoque velut forte elapso se vulneravit. Clamore deinde ancillarum in cubiculum vocatus Brutus ad eam obiurgandam* venit, quod tonsoris praeripuisset officium. Cui secreto Porcia «non est hoc» inquit «temerarium factum meum, sed certissimum indicium amoris mei erga te tale consilium molientem: experiri enim volui, quam aequo animo me ferro essem interemptura, si tibi consilium non ex sententia cessisset».

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

3, interficio-interfeci-interfectum-interficere, σκοτώνω [παθητικό: interficior]

3, cognosco-cognovi-cognitum-cognoscere, γνωρίζω

1, reseco-resecui-resectum-resecare, κόβω

3, posco-poposci-/-poscere, ζητώ

3, elabor-elapsus sum-elabi, γλιστρώ, αποθετικό

1, vulnero, τραυματίζω, πληγώνω

1, voco, καλώ

1, obiurgo, μαλώνω

4, venio-veni-ventum-venire, έρχομαι

3, praeripio-praeripui-praereptum-praeripere, αρπάζω

3, inquam-(inquii)-/-/, λέγω, ελλειπτικό· βλ. γραμματική σελ. 92

4, molior-molitus sum-moliri, μηχανεύομαι, αποθετικό

4, experior-expertus sum-experiri, δοκιμάζω, αποθετικό

3, volo-volui-/-velle, θέλω

3, interimo-interemi-interemptum-interimere, εξολοθρεύω

3, cedo-cessi-cessum-cedere, παραχωρώ

Συντακτικές Παρατηρήσεις

uxor: παράθεση στο Porcia
cum Porcia...cognovisset: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση (ή αιτιολογική). Εισάγεται με το σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός), εκφέρεται με υποτακτική [υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους. Είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική] υπερσυντελίκου (cognovisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (poposcit que vulneravit: ιστορικοί παρακείμενοι), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν...
de interficiendo Caesare: υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη (γιατί είναι εμπρόθετο γερούνδιο με αντικείμενο σε αιτιατική) με υποκείμενο το Caesare. Χρησιμοποιείται αντί της ενεργητικής σύνταξης de interficiendo (=εμπρόθετη αφαιρετική του γερουνδίου που δηλώνει την αναφορά και αναφέρεται στο cognovisset consilium) Caesarem (=αντικείμενο του γερουνδίου)
quasi: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο εμπρόθετο γερουνδιακό... (παραβολικό επίρρημα)
causa resecandorum unguium: υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη (γιατί είναι εμπρόθετο γερούνδιο με αντικείμενο σε αιτιατική) με υποκείμενο το unguium. Χρησιμοποιείται αντί της ενεργητικής σύνταξης causa resecandi (εμπρόθετο γερούνδιο που δηλώνει το σκοπό στο ρήμα poposcit) ungues (αντικείμενο του γερουνδίου σε αιτιατική)
eo(que): αφαιρετική οργανική του οργάνου στο ρήμα vulneravit
se: αντικείμενο στο ρ. vulneravit (άμεση αυτοπάθεια)
elapso: αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο eo. Δηλώνει υποκειμενική-υποθετική αιτιολογία (μαζί με το velut)
forte: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο elapso
clamore: αφαιρετική του ποιητικού αιτίου (πρόκειται για άψυχο) στην παθητικής διάθεσης μετοχή vocatus
ancillarum: γενική υποκειμενική στο clamore: ancillae clamant
vocatus: χρονικοαιτιολογική μετοχή, συνημμένη...
ad obiurgandam eam: υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη (γιατί είναι εμπρόθετο γερούνδιο με αντικείμενο σε αιτιατική) με υποκείμενο το eam. Χρησιμοποιείται αντί της ενεργητικής σύνταξης ad obiurgandum (=εμπρόθετη αφαιρετική του γερουνδίου που δηλώνει το σκοπό του ρήματος venit) eam (=αντικείμενο του γερουνδίου)
quod...officium: Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με υποτακτική [γιατί η αιτιολογία είναι υποθετική ή υποκειμενική, εκφράζει δηλ. την άποψη του υποκειμένου της κύριας πρότασης] υπερσυντελίκου (praecipuisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (venit), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν...
tonsoris: γενική κτητική (ή υποκειμενική: officit tonsor, τέχνη<τίκτω) στο officium
Cui≈ei. Στην αρχή περιόδου ισοδυναμεί με δεικτική...
factum/indictum: κατηγορούμενα στο hoc μέσω του συνδετικού ρήματος est
amoris: γενική αντικειμενική στο indicium
erga te: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει φιλική διάθεση...
molientem: επιθετική μετοχή, συνημμένη στο te..., με αντικείμενο το consilium
quam...interemptura: Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας, αντικείμενο στο experiri. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα quam, εκφέρεται με υποτακτική [γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης] παρατατικού ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (interemptura esset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (volui... experiri), και εκφράζει το υστερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης
quam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού, επιτείνει τη σημασία του επιθέτου aequo
animo: αφαιρετική οργανική του τρόπου...
ferro: αφαιρετική οργανική του οργάνου...
si...cessisset: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Πρόκειται για εξαρτημένο υποθετικό λόγο του α' είδους με απόδοση την πλάγια ερωτηματική πρόταση· ευθύς λόγος: si consilium cesserit (οριστική συντελεσμένου μέλλοντα) sibi non ex sententia®aequo animo me ferro interimam (οριστική μέλλοντα)· Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, εκφέρεται η υπόθεση με οριστική συντελεσμένου μέλλοντα και η απόδοση με οριστική μέλλοντα· εκφράζει υπόθεση ανοιχτή, δηλ. χωρίς να δηλώνεται αν αληθεύει ή όχι
consilium: υποκείμενο στο ρήμα cessisset
tibi: δοτική προσωπική αντιχαριστική στο ρήμα cessisset
ex sententia: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τρόπο ή συμφωνία στο ρήμα

Γραμματικές Παρατηρήσεις

tonsorius-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
quasi: παραβολικό επίρρημα (βλ. σελ. 211)
unguis-is, αρσενικό· αφ.: -e/-i (ποιητικά)
mĕus, -a, -um: κλητική αρσενικού mi & meus (o mi Aeschine, o mi germane! Ter. Ad. 2, 4, 4), θηλυκού mĕa & mi (“mi soror,” App. M. 5· mi domina,” Hier. Ep. 22, 1: “mi catella,” id. ib. 2: “mi virgo,” id. ib. 17)· αλλά και ο πληθυντικός έχει κλητική: “mi homines, mi spectatores,” Plaut. Cist. 4, 2, 8)
fors (ονομαστική), forte (αφαιρετική): defectivum casibus (ελλειπτικό ως προς τις πτώσεις)· εδώ χρησιμοποιείται ως επίρρημα
secrete & secreto: απαντά και ο συγκριτικός secretius (από τη μετοχή του secerno: secretus-a-um)
temerarius-a-um/magis-/maxime-, certus/-ior/-issimus, aequus/-ior/-issimus
sententia-ae: Έχει και πληθυντικό κανονικά [sententiae, sententiarum, sententiis *, sententias...]

Ερωτήσεις Πανελληνίων

Porcia cultellum tonsorium unguium resecandorum causa poposcit: Να δηλώσετε τον προσδιορισμό του σκοπού με τελική πρόταση (μονάδες 3), σουπίνο (μονάδες 2) και ad+αιτιατική γερουνδιακού (μονάδες 3). Μονάδες 8 (2006)
quam fuerint inopes amicorum / quod tonsoris praeripuisset officium: Να αναγνωρίσετε το είδος των παραπάνω προτάσεων (μονάδες 2) και να αιτιολογήσετε την έγκλιση και το χρόνο του ρήματος της καθεμιάς (μονάδες 4). Μονάδες 6 (2006)
de interficiendo Caesare: Να χαρακτηρίσετε το παραπάνω συντακτικό φαινόμενο. Μονάδες 3 (2004 Ε)