Lectiones

Μάθημα I

Ovidius poeta in terra Pontica exulat. Epistulas Romam scriptitat. Epistulae plenae querelarum sunt. Romam desiderat et fortunam adversam deplorat. Narrat de incolis barbaris et de terra gelida. Poetam curae et miseriae excruciant. Epistulis contra iniuriam repugnat. Musa est unica amica poetae.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 1, exulo
• 1, scriptito
• sum-fui-/-esse, είμαι, 1, μτχ. μελλ.: futurus
• 1, desidero
• 1, deploro
• 1, narro
• 1, excrucio
• 1, repugno

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• poeta: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός στο Ovidius (παράθεση)
• Romam: απρόθετη αιτιατική ονόματος πόλης που δηλώνει κίνηση/κατεύθυνση σε τόπο, ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα scriptitat
• querelarum: γενική ως συμπλήρωμα του επιθέτου plenae (αντικειμενική ή του περιεχομένου).
• epistulis: αφαιρετική οργανική του μέσου στο repugnat. Η δοτική στη Λατινική δεν εκφράζει επιρρηματική σχέση (εξαίρεση: η δοτική του σκοπού· π.χ. Lectio XXX).
• unica: επιθετικός προσδιορισμός στο amica (προσδίδει μόνιμη ιδιότητα)
• poetae: γενική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός στο amica (γενική κτητική)

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• scriptito: θαμιστικό του scribo (θαμιστικά λέγονται τα ρήματα με καταλήξεις -ito ή -ato και σημαίνουν ότι το υποκείμενο του ρήματος κάνει κάτι συχνά ή πολύ).
• fortuna-ae=τύχη, fortunae-arum: αγαθά της τύχης (γενική ενικού και fortunas)
• barbarus/-ior/-, plenus-ior-issimus, gelidus-ior-issimus, adversus-ior-issimus
• unicus-a-um, Ponticus-a-um: επίθετα χωρίς παραθετικά

Μάθημα II

Aenēas filius* Anchīsae est. Patria Aenēae Troia est. Graeci* Troiam oppugnant et dolo* expugnant. Aenēas cum Anchīsā, cum nato* et cum sociis* ad Italiam navigat. Sed venti* pontum* turbant et Aenēan in Africam portant. Ibi Didō regīna novam patriam fundat. Aenēas regīnae insidias Graecōrum* renarrat. Regīna Aenēan amat et Aenēas regīnam. Denique Aenēas in Italiam navigat et regina exspīrat.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• sum-fui-/-esse, είμαι, 1, μτχ. μελλ.: futurus
• 1, oppugno
• 1, expugno
• 1, navigo
• 1, turbo
• 1, porto
• 1, fundo
• 1, renraro
• 1, amo
• 1, exspiro

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• Anchisae: γενική κτητική στο filius
• dolo: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο expugnant
• Cum Anchīsā...: εμπρόθετη αφαιρετική της συνοδείας στο ρήμα navigat
• ad Italiam/in Africam: Η διαφορά των δύο αυτών εμπρόθετων προσδιορισμών του τόπου έγκειται στο ότι ο πρώτος δηλώνει την κατεύθυνση και την προσέγγιση σε τόπο ενώ ο δεύτερος την κατεύθυνση, την άφιξη και την είσοδο σε λιμάνι της χώρας
• reginae: δοτική ως έμμεσο αντικείμενο στο renarrat
• Graecōrum: γενική υποκειμενική στο insidias (Graeci insidiantur)

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• filius-ii: κλητική fili
• novus-recentior (magis novus)-novissimus.
• insidiae-arum: pluralia tantum· βλ. γραμμ. σελ. 26.
• Η δοτική στη Λατινική δεν εκφράζει επιρρηματική σχέση (εξαίρεση: η δοτική του σκοπού· π.χ. Lectio XXX).
• Ρήματα που συντάσσονται με δοτική είναι συνήθως και όσα έχουν μπροστά τις προθέσεις: ad, prae, ante, cum, in, inter, ob, post, sub, super, re-.

-Aeneas/Aenea

Aeneae

Aeneae

Aenean/-am

Aeneas/Aenea

Aenea

Anchises

Anchisae

Anchisae

Anchisen/-am

Anchise/-a

Anchisa

Dido

Didonis/Didus

Didoni/Dido

Didonem/Dido

Dido

Didone

(πβ. ἡ Διδὼ, τῆς Διδοῦς, τῇ Διδοῖ, τὴν Διδὼ, ὦ Διδοῖ)

Μάθημα III

Cepheus et Cassiope Andromedam filiam habent. Cassiope, superba forma sua, cum Nymphis se comparat. Neptunus iratus ad oram Aethiopiae urget beluam marinam, quae incolis nocet. Oraculum incolis respondet: «regia hostia deo placet!» Tum Cepheus Andromedam ad scopulum adligat; belua ad Andromedam se movet. Repente Perseus calceis pennatis advolat; puellam videt et stupet forma puellae. Perseus hasta beluam delet et Andromedam liberat. Cepheus, Cassiope et incolae Aethiopiae valde gaudent.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 2, habeo-habui-habitum-habere, έχω, θεωρώ
• 1, comparo
• 3, irascor-iratus sum-irasci, οργίζομαι, αποθετικό, πρκ. suscensui
• 2, urgeo-ursi-/-urgere, στέλνω
• 2, noceo-nocui-nocitum-nocere, αφανίζω
• 2, respondeo-respondi-responsum-respondēre, απαντώ
• 2, placeo-placui(& placitum est)-placitum-ere, αρέσω
• 1, adligo
• 2, moveo-movi- motum-movere, κινώ
• 1, advolo
• 2, video-vidi-visum-videre, βλέπω
• 2, stupeo-stupui-/-stupere, θαμπώνομαι
• 2, deleo-delevi-deletum-delere, σκοτώνω, καταστρέφω
• 1, libero
• 2, gaudeo-gavisus sum-gaudere, χαίρομαι, ημιαποθετικό

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• filiam: κατηγορούμενο του αντικειμένου Andomedam...
• superba: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου, αναφέρεται στο Cassiope και προσδιορίζει τροπικά το comparat. (Ολόκληρο το ονοματικό σύνολο superba forma sua τίθεται ως παράθεση στο Cassiope)
• forma: αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο superba
• cum Nymphis: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει παραβολή (ή σύγκριση) στο comparat
• comparat se/movet se: αντικείμενο του ρήματος, ευθεία (ή άμεση) αυτοπάθεια
• iratus: αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο Neptunus του ρήματος urget (quod iratus erat)
• Aethiopiae: γενική κτητική (ή διαιρετική) στο oram
• deo: δοτική ως συμπλήρωμα του ρήματος placet (αντικείμενο)
• calceis: αφαιρετική οργανική του οργάνου στο advolat
• forma: αφαιρετική του αναγκαστικού αιτίου στο stupet
• puellae: γενική κτητική στο forma
• hasta: αφαιρετική οργανική του οργάνου στο delet
• valde: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο gaudent

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• filia-ae: δοτ. & αφ. πληθ.: filiis & filiabus (όταν είναι ανάγκη να γίνει διάκριση από το αρσενικό: Cato ap. Prisc. p. 733 P.; Liv. 24, 26, 2· γραμμ. σελ. 12-13)· γεν. εν. και filiāi
• deus-dei, βλ. γραμμ. σελ. 15
• placeo-placui (placitus sum)-placitum-placere²: παρουσιάζεται ως προσωπικό στα κεφάλαια III & XLI (με δοτική ως αντικείμενο). Ως απρόσωπο στα κεφάλαια XXXV & L έχει τους εξής αρχικούς χρόνους: placet-placuit (placitum est)-placere (+ δοτική προσωπική).
• irascor-iratus sum (suscensui)-iratum-irasci (βλ. γραμμ. σελ. 123)
• calceus: αρσενικό
• marinus-a-um, regius-a-um, pennatus-a-um, repente: επίθετα & επίρρημα χωρίς παραθετικά.
• valde-valdius-valdissime [validus-ior-issimus], superbus-ior-issimus

Cepheus

Cephei/-eos

Cepheo

Cepheum/-a

Cepheu

Cepheo

Cassiope/-a

Cassiopes/-ae

Cassiopae/-ae

Cassiopen/-am

Cassiope/-a

Cassiope/-a

Nympha/Nymphe

Nymphae/Nymphes

Nymphae

Nympham/Nymphen

Nympha/Nymphe

Nympha/Nymphe

Nymphae

Nympharum

Nymphis

Nymphas

Nymphae

Nymphis

Perseus

Persei/-eos

Perseo

Perseum/-a

Perseu

Perseo

Andromeda/-e

Andromedae/-es

Andromedae

Andromedam/-an/-en

Andromeda/-e

Andromeda/-e

Μάθημα IV

Gaius Sallustius Crispus, Bellum Catilinae 6 & 9

Apud antiquos Romanos concordia maxima sed avaritia minima erat*. Romani in suppliciis* deorum magnifici sed domi parci erant. Iustitiā inter se certabant et patriam curabant*. In bello* pericula* audaciā propulsabant* et beneficiis* amicitias parabant. Delecti consultabant* patriae; eis corpus ex annis infirmum sed ingenium propter sapientiam validum erat.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 1, certo
• 1, curo
• 1, propulso
• 1, paro
• 1, consulto

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• in suppliciis: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κατάσταση στο erant
• deorum: γενική αντικειμενική στο suppliciis
• domi: γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο στο erant
• iustitia: αφαιρετική οργανική της αναφοράς στο certabant
• inter se: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει αλληλοπάθεια στο certabant
• in bello: εμπρόθετος προσδιορισμός του χρονικού εντοπισμού σε κατάσταση στο propulsabant
• audacia, beneficiis: αφαιρετική οργανική του τρόπου στα propulsabant & parabant αντίστοιχα
• patriae: δοτική προσωπική χαριστική (ή αντικείμενο) στο consultabant
• eis: δοτική προσωπική κτητική στο erat
• ex annis: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο κατηγόρημα erat infirmum
• propter sapientiam: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο κατηγόρημα erat validum

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• parvus-minor-minimus, parcus-parcior-parcissimus, magnificus-entior-entissimus
• magnus-maior-maximus/magnopere (ή magno opere)-magis-maxime
• validus-ior-issimus, antiquus-ior-issimus
• supplicium-ii-i= τιμωρία, supplicia-orum= ικεσίες, προσευχές, λατρεία
• concordia, avaritia, iustitia: singularia tantum
• annus: αρσενικό

Μάθημα V

Gaius Plinius Caecilius Secundus, Epistulae, 3, 7, 4-8

Silius Italicus, poeta epicus, vir clarus erat. Septendecim libri eius de bello Punico secundo pulchri sunt. Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebat. Multos in illis locis agros possidebat. Silius animum tenerum habebat. Gloriae Vergili studebat ingeniumque eius fovebat. Eum ut puer magistrum honorabat. Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 2, teneo-tenui-tentum-tenere, κρατώ
• 2, possideo-possedi-possessum-possidere, κατέχω
• 2, habeo-habui-habitum-habere, έχω, θεωρώ
• 2, studeo-studui-/-studere, σπουδάζω, ασχολούμαι
• 2, foveo-fovi-fotum- fovere, περιβάλλω με αγάπη
• 1, honoro
• 2, iaceo-iacui-[iacitum]-iacere, βρίσκομαι, μτχ. μέλλ. iaciturus

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• poeta: παράθεση στο Silius
• eius: γενική του δημιουργού στο libri
• annis: αφαιρετική του χρόνου στο se tenebat
• se: αντικείμενο στο tenebat (άμεση αυτοπάθεια)
• ultimis: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο annis
• vitae: γενική διαιρετική στο annis
• suae: επιθετικός προσδιορισμός στο vitae (άμεση αυτοπάθεια)

• ut puer magistrum (honorat): δευτερεύουσα ελλειπτική επιρρηματική παραβολική πρόταση. Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (honorat), επειδή η σύγκριση αφορά δυο πράξεις που θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα. Πρόκειται για επιρρηματική πρόταση που επέχει τη συντακτική θέση του β' όρου σύγκρισης (α' όρος η κύρια πρόταση). Εκφράζει τον τρόπο...
• qoud Neapoli iacebat: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο monumentum. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod, εκφέρεται με οριστική (iacebat: οριστική παρατατικού), γιατί εκφράζει κάτι το πραγματικό
• pro templo: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει παρομοίωση/παραβολή/αντικατάσταση στο habebat και επέχει θέση κατηγορουμένου στο monumentum
• Neapoli: απρόθετη αφαιρετική τριτόκλιτου ονόματος πόλης που δηλώνει στάση σε τόπο στο iacebat
• Η αντωνυμία is-ea-id χρησιμεύει στις πλάγιες πτώσεις ως γενική κτητική, ενώ η suus-sua-suum ως επιθετικός προσδιορισμός.

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• clarus-ior-issimus, pulcher-pulchrior-pulcherrimus, tener(-tenera-tenerum)-tenerior-tenerrimus
• multus-/-plurimus, multi-plures(plurium)-plurimi (βλ. γραμμ. σελ. 33, 36)
• (ultra)-ulterior-ultimus
• Punicus-a-um, Italicus-a-um: επίθετα χωρίς παραθετικά
• locus-i/loca-orum (ετερογενές: τόπος) ή loci-orum (χωρία βιβλίου)
• animus-i: αρσενικό
• Neapolis-im-i: βλ. γραμμ. σελ. 20

Μάθημα VI

In ea civitate, quam leges continent, boni viri libenter leges servant. Lex enim est fundamentum libertatis, fons aequitatis. Mens et animus et consilium et sententia civitatis posita est in legibus. Ut corpora nostra sine mente, sic civitas sine lege non stat. Legum ministri sunt magistratus, legum interpretes iudices, legum denique omnes servi sumus: sic enim liberi esse possumus.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 2, contineo-continui-contentum-continere, στεριώνω
• 1, servo
• 3, pono- posui -positum-ponere, θέτω
• 1, sto-steti-statum-stare, υπάρχω
• possum-potui-/-posse, δύναμαι , μπορώ

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• libertatis: γενική αντικειμενική στο fundamentum
• aequitatis: γενική υποκειμενική στο fons
• civitatis: γενική υποκειμενική στα Υρ
• in legibus: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει μεταφορικά στάση σε τόπο στο posita est
• ut corpora nostra sine mente (non stant): δευτερεύουσα ελλειπτική παραβολική πρόταση. Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δυο καταστάσεις που θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα...
• sine mente/lege: εμπρόθετη αφαιρετική που δηλώνει στέρηση/έλλειψη (ή χωρισμό/εξαίρεση) στο non sta(n)t
• legum/legum: γενική αντικειμενική στο ministri/interpretes

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• -civitas-civitatis (γεν. πληθ.: civitatum & civitatium)
• -bonus-melior-optimus, liber-libera-liberum/liberior/liberrimus
• -libenter-libentius-libentissime
• -omnis-is-e: επίθετο χωρίς παραθετικά
• -fons, pons, mons: αρσενικά
• -interpres-pretis: ουσιαστικό (αρσ. ή θηλ.)
• -servus-i: ουσιαστικό
• -aequitas-tatis: singularia tantum
• Για το γένος των προσηγορικών τριτοκλίτων βλ.εδώ.

Μάθημα VII

Julius Caesar, Commentarii de Bello Gallico, (διασκευή: βλ. βιβλίο 4)

Caesar propter frumenti inopiam legiones in hibernis multis conlocat. Ex quibus quattuor in Nerviis hiemare iubet et tribus imperat in Belgis remanere. Legatos omnes frumentum in castra importare iubet. Milites his verbis admonet: «Hostes adventare audio; speculatores nostri eos prope esse nuntiant. Vim hostium cavere debetis; hostes enim de collibus advolare solent et caedem militum perpetrare possunt».

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 1, conloco
• 1, hiemo
• 2, iubeo-iussi-iussum-iubere, διατάζω +αιτιατική +απαρέμφατο
• 2, remaneo-remansi-/-remanere, παραμένω
• 1, importo
• 2, admoneo-admonui-admonitum-admonere, συμβουλεύω
• 1, advento
• 4, audio-audivi (-ii)-auditum-audire, πληροφορούμαι, ακούω
• 1, nuntio
• 2, caveo-cavi-cautum-cavere, προσέχω
• 2, debeo-debui-debitum-debere, οφείλω (πρέπει)
• 1, advolo
• 2, soleo-solitus sum-solere, συνηθίζω, ημιαποθετικό
• 1, perpetro
• possum-potui-/-posse, δύναμαι, μπορώ

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• propter inopiam: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο conlocat
• frumenti: γενική αντικειμενική στο inopiam (πβ. δέομαι τροφίμων)
• in hibernis: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο (στο ρήμα conlocat)
• ex quibus: εμπρόθετη αφαιρετική που δηλώνει το διαιρεμένο όλο. Η εμπρόθετη (με την ex ή de) αφαιρετική αντί για τη γενική διαιρετική μπορεί να χρησιμοποιηθεί με το συγκριτικό και τον υπερθετικό των επιθέτων, με τα αριθμητικά και με τις αντωνυμίες. Υποχρεωτικά χρησιμοποιείται ο εμπρόθετος τύπος όταν το αριθμητικό είναι άκλιτο· π.χ. nemo e decem
• quattuor (σε αιτιατική): αντικείμενο iubet, υποκείμενο hiemare (ετεροπροσωπία)
• impero+τελικό απαρέμφατο ή +βουλητική πρόταση: imperat tribus ut in Belgis remaneant
• tribus: αντικείμενο imperat
• tres:(ενν.) Υποκείμενο remanere (ετεροπροσωπία)
• in castra: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση προς κάποιο τόπο (στο απαρέμφατο importare)
• verbis: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο admonet
• nostri: επιθετικός προσδιορισμός στο speculatores
• hostium: γενική υποκειμενική (/κτητική) στο vim
• de collibus: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την από τόπο κίνηση στο advolare
• militum: γενική αντικειμενική στο caedem

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• inopia-ae: singularia tantum, Nervii-orum, Belgae-arum: pluralia tantum, hiberna-orum: pluralia tantum
• castra-orum=στρατόπεδο (pluralia tantum). Στον ενικό χρησιμοποιείται castrum-i ή castellum-i=κάστρο, φρούριο
• collis-is: αρσενικό, caedes-is: θηλυκό
• prope-propius-proxime
• multus-/-plurimus, multi-plures(plurium)-plurimi (βλ. γραμμ. σελ. 33, 36)
• omnis-is-e: επίθετο χωρίς παραθετικά
• vis-/-/-vim-/-vi: ελλειπτικό κατά την κλίση βλ. γραμμ. σελ. 21-22
• 2, soleo-solitus sum-solere, ημιαποθετικό

Μάθημα VIII

Gaius Plinius Cornelio Tacito suo salutem. Ridebis. Ego tres apros feroces cepi. «Ipse?» interrogabis. Ipse. Ad retia sedebam; erat in proximo non venabulum sed stilus et pugillares; cogitabam aliquid enotabamque; etsi retia vacua, plenas tamen ceras habebam. Silvae et solitudo sunt magna incitamenta cogitationis. Cum in venationibus eris, licebit tibi quoque pugillares adportare: videbis non Dianam in montibus sed Minervam errare. Vale!

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, dico-dixi-dictum-dicere, λέγω
• 2, rideo-risi-risum-ridere, γελώ
• 3, capio-cepi-captum-capere, πιάνω
• 2, sedeo-sedi-sessum-sedere, κάθομαι
• 1, cogito
• 1, enoto
• 2, habeo-habui-habitum-habere, έχω, θεωρώ
• 2, licet-licuit (& licitum est)-licitum-licere, είναι δυνατόν, απρόσωπο
• 1, adporto
• 2, video-vidi-visum-videre, βλέπω
• 1, erro
• 2, valeo-valui-/-valere, είμαι υγιής, μτχ. μέλλ. valiturus

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• dicit: ενν. ρήμα της κύρια πρότασης
• salutem/Cornelio Tacito: Αρ (άμεσο/έμμεσο)
• suo: επιθετικός προσδιορισμός στο Cornelio Tacito (άμεση αυτοπάθεια)
• ipse: επιθετικός (ή κατηγορηματικός) προσδιορισμός στο tu (ενν.: Υρ)
• ad retia: εμπρ. προσδ. στάσης σε τόπο (πλησίον)
• in proximo (loco): εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τόπο στο ρήμα erat. (Το proximo είναι γένους αρσενικού, μια και δίπλα του εννοείται το ουσιαστικό loco, αρσενικού γένους.)
• etsi retia vacua habebam: Δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi, εκφέρεται με οριστική παρατατικού (habebam) και εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης (στην κύρια πρόταση υπάρχει το tamen)
• retia/ceras: Αρ
• vacua/plenas: κτγΑρ ή κατηγορηματικός προσδιορισμός...
• cogitationis: γενική αντικειμμενική στο incitamenta
• cum...eris: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum (επαναληπτικός), εκφέρεται με οριστική μέλλοντα και εκφράζει αόριστη επανάληψη στο παρόν & στο μέλλον. Για την επανάληψη στο παρελθόν χρησιμοποιείται ο cum+οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου
• in venationibus: εμπρ. προσδ. που δηλώνει εντοπισμό σε μια κατάσταση
• adportare: Υρ(απρόσωπου)
• tibi: δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα
• quoque: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο adportare (προσθετικός σύνδεσμος που λειτουργεί ως επίρρημα)

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• C.= Gaius, Cn.= Gnaeus
• salus-uits: singularia tantum
• ferox-ferocior-ferocissimus
• rete-is: αφαιρετική rete & reti
• plenus-ior-issimus, magnus-maior-maximus
• (prope)-propior-proximus
• aliqui-aliqua-aliquod: αόριστη επιθετική αντωνυμία. Η ουσιαστική: aliquis-aliquis [ή aliqua ή aliquae]-aliquid
• pugillares: προέρχεται από το επίθετο pugillaris-is-e (<pugillus=φούχτα<pugnus=γροθιά)=κάτι που μπορούσε να κρατηθεί στην παλάμη. Κλίνεται μόνο στον πληθυντικό σαν το aures (breves): pugillares-pugillarium-pugillaribus-pugillares(-is)-pugillares-pugillaribus
• vacuus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
• cera-ae: κερί/cerae-arum: pugillares (πλάκες αλειμμένες με κερί)

Μάθημα IX

Eutropius, Breviarium ab urbe condita, 1, 8 (Διασκευή)

Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, hoc modo imperium perdit. Filius eius Sextus Tarquinius pudicitiam Lucrētiae, uxōris Collatīni, laedit. Marītus et pater et Iunius Brutus eam maestam inveniunt. Illis femina cum lacrimis iniuriam aperit et cultro se ipsam interficit. Brutus ex vulnere dolōre magno cultrum extrahit et delictum punīre parat. Populum concitat et Tarquinio imperium adimit. Liber iam populus Rōmānus duo consules, Iunium Brutum et Tarquinium Collatīnum, deligere constituit.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, perdo-perdidi-perditum-perdere, χάνω
• 3, laedo-laesi-laesum-laedere, βλάπτω
• 4, invenio-inveni-inventum-invenire, βρίσκω
• 4, aperio-aperui-apertum-aperire, αποκαλύπτω
• 3, interficio-interfeci-interfectum-interficere, σκοτώνω [παθητικό: interfio & interficior]
• 3, extraho-extraxi-extractum-extrahere, τραβώ
• 4, punio-puni(v)i-punitum-punire, τιμωρώ
• 1, paro
• 1, concito
• 3, adimo-ademi-ademptum-adimere, αφαιρώ
• 3, deligo-delegi-delectum-deligere, εκλέγω
• 3, constituo-constitui-constitutum-constituere, αποφασίζω

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• septimus atque ultimus: παραθέσεις στο Tarquinius Superbus (ως ουσιαστικοποιημένα)
• regum: γενική διαιρετική στο septimus atque ultimus
• modo: αφαιρετική οργανική του τρόπου
• Sextus Tarquinius: επεξήγηση στο filius
• uxōris: παράθεση στο Lucrētiae
• maestam: κτγΑρ (ή επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου)
• Illis: έμμεσο Αρ
• cum lacrimis: εμπρόθετος προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα aperit
• cultro: αφαιρετική οργανική του οργάνου στο se interficit
• se: Αρ (άμεση αυτοπάθεια)
• ex vulnere: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τοπική αφετηρία προς απομάκρυνση στο extrahit
• dolore: αφαιρειτκή οργανική του τρόπου στο extrahit
• Tarquinio: έμμεσο αντικείμενο σε δοτική στο adimit
• liber: επιρρηματικό κατηγορούμενο τρόπου, που αναφέρεται στο populus και προσδιορίζει τροπικά το ρήμα constituit
• constituo+τελικό απαρέμφατο ή +βουλητική πρόταση: constituit ut deligat...
• consules: αντικείμενο στο deligere (και το duo:επιθετικός προσδιορισμός) ή κατηγορούμενο στο duo μέσω του deligere
• Iunium...Collatinum: επεξηγήσεις στο duo ή στο consules (ανάλογα)

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• Romanus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
• pudicitia: singularia tantum
• culter-cultri: αρσενικό
• maestus-ior-issimus, magnus-maior-maximus, liber (libera-liberum)-liberior-liberrimus
• (ultra)-ulterior-ultimus
• Όλα τα ρήματα του κειμένου είναι χρόνου ενεστώτα

Μάθημα X

Aeneas bellum ingens geret in Italia. Populos feroces contundet, mores eis imponet et moenia condet. Tu Aeneam ad caelum feres. Postea Iulus, Aeneae filius, regnum ab Lavinio transferet et Albam Longam muniet. Post trecentos annos Ilia duos filios, Romulum et Remum, pariet, quos lupa nutriet. Romulus moenia Martia condet Romanosque de suo nomine appellabit. Romanis imperium sine fine erit. Caesar Augustus, ab Iulo ortus, Belli portas claudet et Saturnium regnum restituet. Hunc tu, ut Aeneam, in caelo accipies.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, gero-gessi-gestum-gerere, διεξάγω
• 3, contundo-contudi-contusum-contundere, συντρίβω
• 3, impono-imposui-impositum-imponere, επιβάλλω
• 3, condo-condidi-conditum-condere, κτίζω
• 3, transfero-transtuli-translatum-transferre, μεταφέρω
• 4, munio-munivi-munitum-munire, οχυρώνω
• 3, pario-peperi-partum-parere, γεννώ, κερδίζω, μτχ. μέλλ. pariturus
• 4, nutrio-nutri(v)i-nutritum-nutrire, (ανα)τρέφω
• 1, appello
• 4, orior-ortus sum-oriri, γεννιέμαι, ανατέλλω, αποθετικό, μτχ. μέλλ. oriturus (στην οριστική του ενεστώτα, την υποτακτική του παρατατικού και στην προστακτική σχηματίζεται κανονικά κατά τη γ' συζυγία: orĕris, orĭtur, orĭmur, orimini - orĕrer, orĕrentur... Βλ. γραμματική, σελ. 126)
• 3, claudo-clausi-clausum-claudere, κλείνω
• 3, restituo-restitui-restitutum-restituere, ξαναφέρνω
• 3, accipio-accepi-acceptum-accipere, (υπο)δέχομαι

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• in Italia: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο (Italia= χώρα, όχι πόλη ή μικρό νησί, οπότε η στάση θα δηλωνόταν με απλή γενική)
• ab Lavinio: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την από τόπο κίνηση στο transferet
• quos lupa nutriet: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο filios. Εκφέρεται με οριστική και εκφράζει πραγματικό γεγονός...
• de nomine: εμπρόθετη αφαιρετική που δηλώνει προέλευση και προσδιορίζει το appellabit
• suo: άμεση (ή ευθεία) αυτοπάθεια...
• Romanis: δοτική προσωπική κτητική από το erit
• sine fine: εμπρόθετος προσδιορισμός του τρόπου στο erit· επέχει θέση κατηγορουμένου στο υποκείμενο imperium: imperium erit infinitum
• ortus: ουσιαστικοποιημένη επιθετική μετοχή, ως παράθεση στο Caesar (qui ortus erat)
• ab Iulo: εμπρόθετη αφαιρετική της καταγωγής στο ortus
• Saturnium: επιθετικός προσδιορισμός στο regnum
• ut Aeneam (accepisti): δευτερεύουσα ελλειπτική παραβολική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δυο πράξεις που θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα...

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• ingens-ingentior-ingentissimus, ferox-ferocior-ferocissimus
• mos-moris (αρσ., γ' κλίση): συνήθεια, έθιμο/mores-um= ήθη, θεσμοί
• moenia-ium: pluralia tantum (ουδ. γ' κλίσης)
• albus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
• caelum-i/caeli-orum: ετερογενές
• το απόλυτο αριθμητικό trecenti (και γενικά οι εκατοντάδες, πλην του centum) κλίνονται σαν τα δευτερόκλιτα επίθετα αλλά μόνο στον πληθυντικό
• duo(s): αιτιατική πληθυντικού
• Martius-a-um, Saturnius-a-um: επίθετα χωρίς παραθετικά
• finis-is (αρσ.): όριο, τέρμα/fines-ium: σύνορα πατρίδας

Aeneas

Aeneae

Aeneae

Aenean/-am

Aenea

Aenea

Μάθημα XI

Cornelius Nepos, Hannibal

Hannibal, dux Carthaginiensis, VI et XX annos natus, omnes gentes Hispaniae bello superavit et Saguntum vi expugnavit. Postea Alpes, quae Italiam ab Gallia seiungunt, cum elephantis transiit. Ubi in Italia fuit, apud Ticinum, Trebiam, Trasumenum, et Cannas copias Romanorum profligavit et delevit. Populus Romanus cladem Cannensem pavidus audivit. In agro Falerno Hannibal ex insidiis Fabii Maximi se expedivit. Postquam XIV annos in Italia complevit, Carthaginienses eum in Africam revocaverunt. Ibi Hannibal bellum cum Romanis componere frustra cupivit. Denique cum P. Scipione apud Zamam dimicavit, sed Romani victoriam reportaverunt.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• nascor-natus sum-nasci, γεννιέμαι, 11, αποθετικό, μτχ. μέλλ. nasciturus
• 1, supero
• 1, expugno
• 3, seiungo-seiunxi-seiunctum-seiungere, χωρίζω
• 4, transeo-transii-transitum-transire, διέρχομαι (trans+eo)
• 1, profligo
• 2, deleo-delevi-deletum-delere, σκοτώνω, καταστρέφω
• 4, audio-audi(v)i-auditum-audire, πληροφορούμαι
• 4, expedio-expedi(v)i-expeditum-expedire, απελευθερώνω (me: ξεγλιστρώ)
• 2, compleo-complevi-completum-complere, συμπληρώνω
• 1, revoco
• 3, compono-composui-compositum-componere, τελειώνω
• 3, cupio-cupi(v)i-cupitum-cupere, επιθυμώ
• 1, dimico
• 1, reporto, ξαναφέρνω, ξανακερδίζω

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• Carthaginiensis: επιθετικός προσδιορισμός στο dux
• cum elephantis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της συνοδείας στο transiit
• annos: αιτιατική που δηλώνει χρονική διάρκεια στο natus: Η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε κάτι, η αιτιατική δηλώνει το πόσο χρόνο κράτησε κάτι
• natus: Ουσιαστικοποιημένη επιθετική μετοχή, παράθεση στο Hanibal (qui natus eart)
• Για να προσδιορίσουμε το «πότε» έγινε κάτι, χρησιμοποιούμε συνήθως απρόθετες αφαιρετικές, όταν πρόκειται για λέξεις που δηλώνουν χρόνο ή υποδιαίρεσή του (hieme, anno, mense Aprili κτλ.), γιορτές ή δημόσιες συνελεύσεις (Saturnalibus, comitiis) και ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία, δημόσιο αξίωμα ή κάποια άλλη χρονική περίσταση, εφόσον όμως συνοδεύονται από επιθετικό προσδιορισμό (π.χ. summa senectute, tertio consulato, bello Punico secundo)
• bello: Η αφαιρετική bello είναι οργανική του τρόπου στο superavit (αν και μεταφράζουμε στον πόλεμο). Όμοιες είναι και οι αφαιρετικές proelio, acie (στη μάχη) με ρήματα που σημαίνουν «νικώ» (vinco, supero. π.χ. acie vinci, lectio XXXVI). Δεν πρέπει να συγχέεται με την αφαιρετική του χρόνου in bello= σε καιρό πολέμου (μάθημα IX. πβ. in pace= σε καιρό ειρήνης)
• vi: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο expugnavit
• quae... seiungunt: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο Alpes...
• ab Gallia: εμπρόθετη αφαιρετική της απομάκρυνσης στο seiungunt
• Ubi...fuit: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που προσδιορίζει χρονικά την πράξη που περιγράφει το ρήμα των κύριων προτάσεων (profligavit, delevit). Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ubi, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (fuit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με τα ρήματα των κύριων προτάσεων που προσδιορίζει [Όταν οι χρονικές προτάσεις εκφράζουν μόνο χρονική σχέση, τότε εκφέρονται με οριστική]
• pavidus: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου, αναφέρεται στο populus και προσδιορίζει τροπικά το audivit
• Falerno: επιθετικός προσδιορισμός ή παράθεση (ως ουσιαστικοποιημένο) στο agro
• expedivit se: ...άμεση αυτοπάθεια
• ex insidiis: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τοπική αφετηρία (προς απομάκρυνση) ή έξοδο από κατάσταση στο expedivit
• Postquam...complevit: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο postquam, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν...
• annos: αντικείμενο στο complevit
• cum Romanis: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εχθρική διάθεση σε πρόσωπο (εναντίωση) στο componere
• cum Scipione: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εχθρική διάθεση σε πρόσωπο (εναντίωση) στο dimicavit

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• Carthaginiensis-is-e: επίθετο χωρίς παραθετικά. Στο στίχο 9 είναι ουσιαστικό: Carthaginiensis-is
• Alpis-is (σπάνια), Alpes-ium
• gens-ntis: θηλυκό
• elepha(n)s-ntis & elephantus-i
• copia-ae= αφθονία/copiae-arum= στρατιωτικές δυνάμεις
• insidiae-arum: Pluralia tantum
• omnis-is-e, Cannensis-is-e, Falernus-a-um: επίθετα χωρίς παραθετικά
• pavidus-ior-issimus

Μάθημα XII

L. Aemilio Paulo consuli iterum bellum cum Perse rege gerere obtigit. Ut domum ad vesperum rediit, filiola eius Tertia, quae tum erat admodum parvula, ad complexum patris cucurrit. Pater filiae osculum dedit sed animadvertit eam esse tristiculam. «Quid est», inquit, «mea Tertia? Cur tristis es? Quid tibi accidit?». «Mi pater», respondit illa, «Persa periit». Perierat enim catellus eo nomine, quem puella multum amabat. Tum pater Tertiae dixit: «omen accipio». Sic ex fortuito dicto spem praeclari triumphi animo praesumpsit.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, gero-gessi-gestum-gerĕre, διεξάγω, 10
• -sum-fui-/-esse, είμαι, 1, μτχ. μελλ.: futurus
• 3, curro-cucurri-cursum-currĕre, τρέχω, 12
• 1, do-dedi-datum-dare, δίνω, 12
• 3, animadverto-animadverti-animadversum-animadvertĕre, παρατηρώ, 12
• 2, respondeo-respondi-responsum-respondēre, απαντώ, 3
• 3, dico-dixi-dictum-dicere, λέγω
• 3, accipio-accepi-acceptum-accipĕre, (υπο)δέχομαι, 10
• 3, praesumo-praesumsi-praesumptum-praesumĕre, προγεύομαι, 12

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• L. Aemilio Paulo: δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα obtigit
• gerere: Υρ
• consuli: παράθεση στο L. Aemilio Paulo
• iterum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο consuli
• cum Perse: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εχθρική διάθεση σε πρόσωπο στο gerere bellum· ισοδυναμεί με το contra ή adversus Persen
• Ut domum ad vesperum rediit: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση...
• domum: αιτιατική που δηλώνει κίνηση προς κάποιο τόπο...
• ad vesperum: εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου στο rediit· το «περίπου», όταν πρόκειται για χρονικές υποδιαιρέσεις της ημέρας, δηλώνεται με τις προθέσεις: sub, circa +αιτιατική
• Tertia: επεξήγηση στο filiola
• admondum: πιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο parvula (το επίρρημα αυτό χρησιμοποιείται συχνά ως επιτατικό του θετικού βαθμού)
• quae...parvula: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση...
• rege: παράθεση στο Perse
• Ut...rediit: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα (cucurrit: ιστορικός παρακείμενος) της κύριας πρότασης που προσδιορίζει χρονικά
• Tertia: επεξήγηση στο filiola
• ad complexum: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση ή σκόπιμη κατεύθυνση ή σκοπό στο cucurrit
• patris: γενική κτητική στο ad complexus (αν το ad complexus είναι εμπρόθετος που δηλώνει κίνηση/κατεύθυνση) ή γενική αντικειμενική στο ad complexus (αν είναι εμπρόθετος που δηλώνει σκοπό)
• filiae: δοτική ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος dedit
• tristiculam: κατηγορούμενο του eam μέσω του απαρεμφάτου esse
• Quid est, mea Tertia? Cur tristis es?: Ευθείες ερωτήσεις μερικής αγνοίας
• cur: επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο κατηγόρημα tristis es
• tibi: δοτική προσωπική ηθική ή αντιχαριστική στο accidit
• mea Tertia: κλητική προσφώνηση
• pater: κλητική προσφώνηση
• nomine: αφαιρετική οργανική της ιδιότητας στο catellus
• quem...amabat: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
• multum: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο amabat
• dixit: έχει ως έμμεσο αντικείμενο το Tertiae (δοτική) και ως άμεσο τον ευθύ λόγο (omen accipio)
• ex dicto: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο praesumpsit
• triumhi: γενική αντικειμενική στο spem
• animo: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο praesumpsit

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• vesper-eri, 2, Α, εσπέρα, βράδυ, 12. Η γενική και vesperis, η αφαιρετική και vespere. Ο πληθυντικός αριθμός δε χρησιμοποιείται
• mĕus, -a, -um: κλητική αρσενικού mi & meus, θηλυκού mĕa & mi· αλλά και ο πληθυντικός έχει κλητική: mi homines
• multum-plus-plurimum
• parvulus-a-um, tristiculus-a-um, fortuitus-a-um: επίθετα χωρίς παραθετικά
• praeclarus-ior-issimus
• tristis-ior-issimus/triste (& tristiter: σπάνια)-tristius-tristissime
• Perses/Persa

Persae

Persae

Persen/Persam

Perse/Persa

Perse/Persa

Μάθημα XIII

Sulpicius Gallus legatus Luci Aemili Pauli erat, qui bellum adversus Persen regem gerebat. Serena nocte subito luna defecerat; ob repentinum monstrum terror animos militum invaserat et exercitus fiduciam amiserat. Tum Sulpicius Gallus de caeli ratione et de stellarum lunaeque statu ac motibus disputavit eoque modo exercitum alacrem in pugnam misit. Sic liberales artes Galli aditum ad illustrem illam Paulianam victoriam dederunt. Quia ille metum exercitus Romani vicerat, imperator adversarios vincere potuit!

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, deficio-defeci-defectum-deficere, παθαίνω έκλειψη, 13
• 3, invado-invasi-invasum-invadere, πιάνω, 13
• 3, amitto-amisi-amissum-amittere, χάνω, 13
• 1, disputo, μιλώ για, 13
• 3, mitto-misi-missum-mittere, στέλνω, ρίχνω, 13
• 3, vinco-vici-victum-vincere, νικώ, 13
• -possum-potui-/-posse, δύναμαι, μπορώ, 6

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• Luci Aemili Pauli: γενική κτητική στο legatus
• qui...gerebat: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο Luci Aemili Pauli
• adversus Persen: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εχθρική διάθεση/εναντίωση σε πρόσωπο στο gerebat
• regem: παράθεση στο Persen
• nocte: αφαιρετική τοπική του χρόνου στο defecerat (δηλώνει χρονικό εντοπισμό).
• ob monstrum: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο invaserat
• militum: γενική κτητική στο animos
• de ratione/statu/motibus: εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς στο disputavit
• caeli: γενική κτητική στο ratione
• stellarum, lunaeque: γενικές υποκειμενικές στα statu ac motibus
• modo: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα misit
• alacrem: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου που αναφέρεται στο exercitum και προσδιορίζει τροπικά το misit· σύμφωνα με το βιβλίο του καθηγητή (σελ. 32) το alacrem θεωρείται κατηγορούμενο του αντικειμένου του ρήματος
• in pugnam: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει μεταφορικά τη σκόπιμη κίνηση σε τόπο (σκόπιμη κατεύθυνση) στο misit
• Galli: γενική κτητική στο artes
• ad victoriam: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει μεταφορικά τη σκόπιμη κίνηση σε τόπο (σκόπιμη κατεύθυνση) στο dederunt aditum
• Quia...vicerat: Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quia, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα, γιατί η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή...
• exercitus: γενική υποκειμενική στο metum
• Romani: επιθετικός προσδιορισμός στο exercitus

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• nox-noctis, 3, Θ, νύχτα, 13 (αφ. και noctu)
• adversus & adversum: πρόθεση + αιτιατική
• serenus-a-um, repentinus-a-um, Paulianus-a-um, Romanus-a-um: επίθετα χωρίς παραθετικά
• fiducia-ae, 1, Θ, αυτοπεποίθηση, πίστη, 13, singularia tantum· βλ. γραμμ. σελ. 26
• caelum-i/caeli-orum: ετερογενές
• alacer/alacrior/-: βλ. γραμματική, σελ. 37
• illustris-is-e/illustrior/illustrissimus, liberalis-is-e/liberalior-lireralissimus
• adversarius-ii-i (ουσιαστικό)
• Perses/Persa
• Persae
• Persae
• Persen/Persam
• Perse/Persa
• Perse/Persa

Μάθημα XIV

Valerius Maximus, 1, 7, 7 (Διασκευή)

Post bellum Actiacum Cassius Parmensis, qui in exercitu M. Antonii fuerat, Athenas confugit. Ibi vix animum sollicitum somno dederat, cum repente apparuit ei species horrenda. Existimavit ad se venire hominem ingentis magnitudinis et facie squalida, similem effigiei mortui. Quem simul aspexit Cassius, timorem concepit nomenque eius audire cupivit. Respondit ille se esse Orcum. Tum terror Cassium concussit et e somno eum excitavit. Cassius servos inclamavit et de homine eos interrogavit. Illi neminem viderant. Cassius iterum se somno dedit eandemque speciem somniavit. Paucis post diebus res ipsa fidem somnii confirmavit. Nam Octavianus supplicio capitis eum adfecit.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, confugio-confugi-/-confugere, καταφεύγω, 14
• 3, fugio-fugi-fugitum-fugere, φεύγω, 16
• 1, do-dedi-datum-dare, δίνω, 12
• 2, appareo-apparui-apparitum-apparere, εμφανίζομαι, 14
• 4, venio-veni-ventum-venire, έρχομαι, 14
• 3, spicio-aspexi-aspectum-aspicere, κοιτάζω, 14
• 3, concipio-concepi-conceptum-concipere, πιάνω, 14
• 3, cupio-cupivi (cupii)-cupitum-cupere, επιθυμώ, 11
• 2, respondeo-respondi-responsum-respondēre, απαντώ, 3
• 3, concutio-concussi-concussum-concutere, συνταράζω, 14
• 2, video-vidi-visum-videre, βλέπω, 3
• 3, afficio-affeci-affectum-afficere, περιβάλλω, θανατώνω, 14

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• Parmensis: επιθετικός προσδιορισμός στο Cassius
• qui... fuerat: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
• Athenas: αιτιατική ονόματος πόλης που δηλώνει κίνηση προς κάποιον τόπο στο confugit αντί ad Athenas
• in exercitu: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει μεταφορικά τη στάση σε τόπο (ή εντοπισμό σε κατάσταση) στο fuerat· μπορεί επίσης να λειτουργήσει σε θέση κατηγορουμένου στο qui
• cum... horrenda: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum (αντίστροφος-inversivum). Εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (apparuit) και δηλώνει αιφνίδιο γεγονός. (Στην κύρια πρόταση υπάρχει οριστική υπερσυντελίκου μαζί με το επίρρημα vix. Στη χρονική πρόταση υπάρχει το επίρρημα repente) [Πολλές φορές, όταν πρόκειται για άμεση ακολουθία δύο πράξεων, το cum χρησιμοποιείται έτσι που η πρόταση την οποία εισάγει ως χρονική να είναι ουσιαστικά η κύρια πρόταση και μ' αυτόν τον τρόπο η συντακτική σχέση κύριας και δευτερεύουσας προτάσεως παρέχεται αντίστροφη. Ο σύνδεσμος cum + οριστική παρακειμένου (ή ιστορικού ενεστώτα)-(συχνά μαζί με το επίρρημα repente), δηλώνει τότε αιφνίδιο γεγονός. Στην κύρια πρόταση (σε παρατατικό ή υπερσυντέλικο οριστικής) υπάρχουν συνήθως τα μόρια vix (vixdum), aegre, iam, nondum...]
• ad se: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κατεύθυνση σε πρόσωπο στο venire· έχουμε έμμεση αυτοπάθεια, γιατί το se αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος κι όχι του απαρεμφάτου.
• magnitudinis: γενική της ιδιότητας στο hominem
• facie: αφαιρετική οργανική της ιδιότητας στο hominem
• similem: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο hominem
• effigiei: δοτική ως συμπλήρωμα (αντικειμενική) του επιθέτου similem
• similem effigiei mortui: το ονοματικό αυτό σύνολο τίθεται παραθετικά στο hominem
• mortui: γενική αντικειμενική στο effigiei
• simul...Cassius: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο simul, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν
• quem=illem (δεικτική αντωνυμία), επειδή βρίσκεται στην αρχή περιόδου. Προτάσσεται του εισαγωγικού χρονικού συνδέσμου
• se: υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου esse (ταυτοπροσωπία), βρίσκεται σε αιτιατική και δεν παραλείπεται· επίσης έχουμε έμμεση αυτοπάθεια
• e somno: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την απομάκρυνση (έξοδο) από μια κατάσταση στο excitavit
• post (επίρρημα) paucis diebus=post (πρόθεση +αιτιατική) paucos dies
• iterum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου
• post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο confirmavit
• diebus: αφαιρετική οργανική του ποσού (αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς) στο post
• ipsa: επιθετικός προσδιορισμός στο res
• supplicio: αφαιρετική οργανική του μέσου στο affecit
• capitis: γενική της ποινής στο supplicio affecit. Η ποινή στην οποία καταδικάζεται κάποιος τίθεται σε αφαιρετική: pater morte eum multavit. Εξαιρείται το capitis.

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• Απ' τα ουσιαστικά της ε' κλίσης πλήρη πληθυντικό έχουν μόνο τα res & dies· από τα υπόλοιπα, τα effigies, species, facies, spes, acies έχουν στον πληθυντικό την ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική. Τα υπόλοιπα δεν έχουν καθόλου πληθυντικό (singularia tantum)
• fides-ei: singularia tantum
• post (+αιτιατική): πρόθεση/post (+αφαιρετική): επίρρημα· η αφαιρετική= του μέτρου ή της διαφοράς
• Actiacus-a-um, Parmensis-is-e: επίθετα χωρίς παραθετικά
• sollicitus-ior-issimus, horrendus-ior-issimus, ingens-ingentior-issimus, paucus-ior-issimus
• similis-similior-simillimus
• Dies: Αρσενικό παντού στα 50 κείμενα
• supplicium-ii-i= τιμωρία, supplicia-orum= ικεσίες, προσευχές, λατρεία

Μάθημα XV

Gaius Julius Caesar, De bello Gallico, 4, 1, 8 - 4, 2, 6 κ.ε. (Διασκευή)

[8] Neque multum+ frumento*, sed maximam partem* lacte atque pecore vivunt+ multum sunt in venationibus+; [9] quae res* et cibi genere et cotidiana exercitatione et libertate vitae, quod a pueris nullo officio aut disciplina adsuefacti nihil omnino contra voluntatem faciunt*, et vires+ alit*+ et immani corporum magnitudine homines* efficit*. [10] Atque in eam se consuetudinem adduxerunt* ut locis* frigidissimis* neque vestitus praeter pelles habeant quicquam*, quarum propter exiguitatem magna est corporis pars aperta, et laventur in fluminibus. II. Mercatoribus est aditus magis eo ut quae bello ceperint quibus vendant habeant*, quam* quo ullam rem ad se importari desiderent*. [2] Quin etiam iumentis, quibus maxime Galli delectantur quaeque impenso* parant pretio*, Germani importatis non utuntur*, sed quae sunt apud eos nata, parva atque deformia*, haec cotidiana exercitatione summi* ut sint laboris* efficiunt. [3] Equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt ac pedibus proeliantur, equos eodem remanere vestigio adsue fecerunt, ad quos se celeriter, cum usus est, recipiunt: [4] neque eorum moribus turpius quicquam aut inertius habetur quam ephippiis uti. [5] Itaque ad quemvis numerum ephippiatorum equitum quamvis pauci* adire audent. [6] Vinum*+ omnino ad se importari non patiuntur, quod ea re ad laborem ferendum remollescere homines atque effeminari arbitrantur.

Germanorum vita omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistit. Germani non student agriculturae; lacte, caseo et carne nutriuntur. Locis frigidissimis pelles solum habent et in fluminibus lavantur. Cum civitas bellum gerit, magistratus creantur cum vitae necisque potestate. Equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt ac pedibus proeliantur: ephippiorum usus res turpis et iners habetur. Vinum a mercatoribus ad se importari non sinunt, quod ea re, ut arbitrantur, remollescunt homines atque effeminantur.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, consisto-constiti-(constitum)-consistere, συνίσταμαι, 15
• 2, studeo-studui-/-studere, σπουδάζω, ασχολούμαι, 5
• 4, nutrio-nutrivi (-ii)-nutritum-nutrire, (ανα)τρέφω, 10
• 1, lavo-lavi-lautum (& lavatum)-lavare (& lavere), πλένω, 15· βλ. γραμμ. σελ. 123
• 2, habeo-habui-habitum-habere, έχω, θεωρώ, 3
• 3, gero-gessi-gestum-gerere, διεξάγω, 10
• 1, creo, εκλέγω, 15
• 4, desilio-desilui-(desultum)-desilire, πηδώ κάτω, 15
• 1, proelior-proeliatus sum-proeliari, πολεμώ, 15, αποθετικό
• 3, sino-sivi-situm-sinere, επιτρέπω, 15
• 1, arbitror-arbitratus sum-arbitrari, πιστεύω, 15, αποθετικό
• 3, remollesco-/-/-remollescere, γίνομαι μαλθακός, 15, ελλειπτικό

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• Germanorum: γενική υποκειμενική στο vita: Germani vivunt
• omnis: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο vita
• in venationibus/in studiis: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εντοπισμό σε κατάσταση στο ρήμα consistit
• rei: γενική αντικειμενική στο studiis
• agriculturae: αντικείμενο σε δοτική στο student
• lacte, caseo, carne: αφαιρετικές οργανικές του μέσου στο nutriuntur
• locis: απρόθετη (γιατί συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό· βιβλίο καθηγητή, σελ. 22) τοπική αφαιρετική που δηλώνει στάση σε τόπο στο habent (παράλληλα ενέχει και εναντίωση). Για να δηλωθεί η στάση χρησιμοποιείται γενικά απλή αφαιρετική, όταν το όνομα του τόπου έχει επιθετικό προσδιορισμό, κυρίως το επίθετο totus ή την αντωνυμία ipse· βλ. γραμμ. σελ. 160
• frigidissimis: επιθετικός προσδιορισμός στο locis
• locis frigidissimis: Εδώ η αφαιρετική ισοδυναμεί με εναντιωματική πρόταση: Etsi locis frigidissimis vivunt..., που εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.
• solum: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο habent
• Cum...gerit: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum (επαναληπτικός), εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και εκφράζει αόριστη επανάληψη στο παρόν & στο μέλλον. Για την επανάληψη στο παρελθόν χρησιμοποιείται ο cum+οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου
• cum potestate: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τον τρόπο στο ρήμα creantur
• vitae, necis: γενικές αντικειμενικές στο potestate
• proeliis: απρόθετη (γιατί συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό) αφαιρετική τοπική που δηλώνει χρόνο (χρονικό εντοπισμό) στο ρήμα desiliunt
• ex equis: εμπρόθετη αφαιρετική που δηλώνει την από τόπο κίνηση (απομάκρυνση) στο ρήμα desiliunt
• pedibus: αφαιρετική οργανική που δηλώνει τρόπο (=πεζή) στο ρήμα proeliantur
• res: κατηγορούμενο του υποκειμένου usus μέσω του συνδετικού ρήματος habetur
• a mercatoribus: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει το ποιητικό αίτιο· τίθεται εμπρόθετα επειδή πρόκειται για έμψυχο
• ad se: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κατεύθυνση προς πρόσωπο στο importari· εκφράζει έμμεση αυτοπάθεια, μια και αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος ενώ ανήκει σε απαρεμφατική ενότητα: Non sinunt mercatores importare vinum ad se
• quod... effeminantur: Δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις... οριστική, γιατί δηλώνουν αιτιολογία αντικειμενικά αποδεκτή
• re: απρόθετη οργανική αφαιρετική που δηλώνει το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο στο effeminantur
• ut arbitrantur: Δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική πρόταση. ...εκφέρεται με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δυο πράξεις που θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα...

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• vita-ae, 1, Θ, ζωή, 26· γενική ενικού και vitai· κανονικά μόνο ενικού αριθμού. Απαντούν όμως και τύποι του πληθυντικού: π.χ. vitas
• agricultura-ae, lac-lactis: singularia tantum
• caro-carnis, 3, Θ, κρέας, 15, βλ. γραμμ. σελ. 22
• caseus-i, 2, Α, τυρί, 15
• locus-i/loca-orum (ετερογενές) ή loci-orum
• frigidus-ior-issimus, turpis-ior-issimus/iners-inertior-inertissimus, saepe-saepius-saepissime
• civitas-civitatis (γεν. πληθ.: civitatum & civitatium)
• omnis-is-e, equester-stris-stre: χωρίς παραθετικά
• militaris-is-e, 3, στρατιωτικός [χωρίς παραθετικά: militarior=πιο αυστηρός· βλ. Lewis C.-Short C., A Latin Dictionary, Oxford (1879) 1969, σελ. 1144]
• Τα ρήματα nutriuntur & lavantur εκφράζουν άμεση αυτοπάθεια. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για έμφαση ο ενεργητικός τύπος του ρήματος με την αιτιατική της προσωπικής αντωνυμίας: se lavant, nos lavamus...

Μάθημα XVI

Julius Caesar, De bello Gallico, 7, 88-89 (Με μικρές αλλαγές)

Nostri, postquam pila in hostes miserunt, gladiis rem gerunt. Repente post tergum equitatus cernitur; cohortes appropinquant; hostes terga vertunt ac fugiunt; eis equites occurrunt. Fit magna caedes. Sedulius, dux et princeps Lemovicum, occiditur; dux Arvenorum vivus in fuga comprehenditur; signa militaria LXXIIII (septuaginta quattor) ad Caesarem referuntur; magnus numerus hostium capitur atque interficitur; reliqui ex fuga in civitates discedunt. Postero die ad Caesarem legati mittuntur. Caesar iubet arma tradi ac principes produci. Ipse pro castris consedit; eo duces producuntur. Vercingetorix deditur, arma proiciuntur.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, mitto-misi-missum-mittere, στέλνω, ρίχνω, 13
• 3, gero-gessi-gestum-gerere, διεξάγω, 10
• 3, cerno-crevi-cretum-cernere, (δια)κρίνω, 16, μτχ. πρκ. conspectus (συνήθως, από το conspicio) [Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου (cretus) απαντά μόνο μία φορά στην κλασική λατινική: “cineris bene creti,” Pall. 12, 22, 3· είναι όμως συνηθέστερη στα σύνθετα του cerno· π.χ. “certā deinde sorte senatus consultum factum est,” Titus Livius, Ab urbe condita libri, 36, 2, 2]
• 1, appropinquo, πλησιάζω, 16
• 3, verto-verti-versum-vertere, στρέφω, 16
• 3, fugio-fugi-fugitum-fugere, φεύγω, 16
• 3, occurro-occurri (ή occucurri)-occursum-occurrere, επιτίθεμαι, 16
• 3, fio-factus sum-fieri, γίνομαι, 16, (παθητικό του facio)· βλ. γραμματική σελ. 91-92. [παθητικό: interfio & interficior]
• 3, occido-occidi-occisum-occidere, σκοτώνω, 16
• 3, comprehendo-comprehendi-comprehensum-comprehendere, συλλαμβάνω, 16
• 3, refero-rettŭli (& retuli), rĕlātum (& rellatum), rĕferre, παραδίδω, 16
• 3, capio-cepi-captum-capere, πιάνω, 8
• 3, interficio-interfeci-interfectum-interficere, σκοτώνω, 9 [παθητικό: interfio & interficior]
• 3, discedo-discessi-discessum-discedere, σκορπίζομαι, 16
• 2, iubeo-iussi-iussum-iubere, διατάζω, 7
• 3, trado-tradidi-traditum-tradere, παραδίδω, 16
• 3, produco-produxi-productum-producere, οδηγώ, 16
• 1, do-dedi-datum-dare, δίνω, 12
• 3, consido-consedi-consessum-considere, καθίζω, 16
• 3, dedo-dedidi-deditum-dedere, παραδίδω, 16
• 3, proicio-proieci-proiectum-proicere, ρίχνω, καταθέτω, 16

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• postquam... miserunt: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο postquam, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν...
• in hostes: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εχθρική διάθεση/εναντίωση προς πρόσωπο στο ρήμα miserunt
• gladiis: αφαιρετική οργανική του οργάνου στο gerunt rem
• repente: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου(/χρόνου) στο ρήμα cernitur
• post tergum: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τοπική ακολουθία στο ρήμα cernitur
• dux/princeps: παραθέσεις στο Sedulius
• Lemovicum: γενική αντικειμενική στα dux/princeps: ducit ac principat lemovices
• vivus: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου· αναφέρεται στο dux και προσδιορίζει τροπικά το ρήμα comprehentutur
• in fuga: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει χρονικό εντοπισμό στο ρήμα comprehentutur
• hostium: γενική διαιρετική στο numerus
• ex fuga: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει χρονική ακολουθία στο discedunt
• die: απρόθετη αφαιρετική τοπική που δηλώνει χρόνο στο ρήμα mittuntur (Η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε κάτι, η αιτιατική δηλώνει το πόσο χρόνο κράτησε κάτι)
• tradi: Caesar iubet tradere arma/Caesar iubet ut tradantur (tradant) arma/tradite arma et producite principes
• pro castris: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο στο ρήμα consedit
• eo: επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στο ρήμα producuntur (εννοείται eo loco· Για να δηλωθεί η στάση χρησιμοποιείται γενικά απλή αφαιρετική, όταν το όνομα του τόπου έχει επιθετικό προσδιορισμό, κυρίως το επίθετο totus ή την αντωνυμία ipse· βλ. γραμμ. σελ. 160)

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• gladius: αρσενικό
• magnus-maior-maximus/magnopere (ή magno opere)-magis-maxime, posterus-posterius-postremus & postumus
• vivus-a-um, reliquus-a-um: επίθετα χωρίς παραθετικά
• militaris-is-e: χωρίς παραθετικά [militarius=πιο αυστηρός· βλ. Lewis C.-Short C., A latin dictionary, Oxford (1879) 1969, σελ. 1144]
• numerus: αρσενικό
• civitas-civitatis (γεν. πληθ.: civitatum & civitatium)
• consedit: Προσοχή! Παρακείμενος!
• arma-orum: pluralia tantum
• castra= στρατόπεδο (pluralia tantum). Στον ενικό χρησιμοποιείται castrum-i ή castellum-i= το κάστρο

Μάθημα XVII

Julius Caesar, De bello Gallico, 1, 39 (Διασκευή)

Magnus timor exercitum occupavit ex vocibus Gallorum ac mercatorum, qui Germanos ingenti magnitudine corporum et incredibili virtute esse praedicabant. Alius alia de causa discedere cupiebat. Nonnulli pudore adducti remanebant. Hi neque vultum fingere neque lacrimas tenere poterant; abditi in tabernaculis aut suum fatum querebantur aut cum familiaribus suis commune periculum miserabantur. Totis castris testamenta obsignabantur. Horum vocibus ac timore paulatim etiam ii, qui rei militaris periti habebantur, perturbabantur.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 1, occupo
• 1, praedico
• 3, discedo-discessi-discessum-discedere, σκορπίζομαι
• 3, cupio-cupi(v)i-cupitum-cupere, επιθυμώ
• 3, adduco-adduxi-adductum-adducere, οδηγώ, επηρεάζω
• 2, remaneo-remansi-/-remanere, παραμένω
• 3, fingo-finxi-fictum-fingere, πλάθω
• 2, teneo-tenui-tentum-tenere, κρατώ
• -possum-potui-/-posse, δύναμαι, μπορώ
• 3, abdo-abdidi-abditum-abdere, κρύβω
• 3, queror-questus sum-queri, παραπονιέμαι, αποθετικό
• 1, miseror-miseratus sum-miserari, θρηνώ, αποθετικό
• 1, obsigno
• 2, habeo-habui-habitum-habere, έχω, θεωρώ
• 1, perturbo

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• ex vocibus: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο στο ρήμα occupavit
• vocant Galli ac mercatores
• qui... praedicabant: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρόταση...
• magnitudine, virtute: αφαιρετικές οργανικές (ή κατηγορηματικές) της ιδιότητας στο Germanos
• corporum: γενική κτητική στο magnitudine
• de causa: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο στο ρήμα cupiebat (άλλο πράγμα το ουσιαστικό που έχουμε εδώ, άλλο η καταχρηστική πρόθεση causa)
• pudore: οργανική αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου στη μετοχή adducti· εκφράζει ψυχική αντίδραση· χρησιμοποιείται προκειμένου για λέξεις που δηλώνουν ψυχικό πάθος (pudore, dolore, timore, spe, metu... ) και συχνά συνοδεύεται από μετοχή του παθητικού παρακειμένου που σημαίνει παρακινημένος, σπρωγμένος...
• adducti: αιτιολογική μετοχή, συνημμένη...
• abditi: αναφορική (ή/και χρονική) μετοχή συνημμένη στο hi...
• cum familiaribus: εμπρόθετη αφαιρετική οργανική της κοινωνίας/συμμετοχής στο ρήμα miserabantur
• suis: επιθετικός προσδιορισμός..., άμεση αυτοπάθεια
• suum (fatum): επιθετικός προσδιορισμός..., άμεση αυτοπάθεια
• totis castris: αφαιρετική που δηλώνει στάση σε τόπο. Για να δηλωθεί η στάση χρησιμοποιείται γενικά απλή αφαιρετική, όταν το όνομα του τόπου έχει επιθετικό προσδιορισμό, κυρίως το επίθετο totus ή την αντωνυμία ipse (βλ. γραμμ. σελ. 160)
• totis: κατηγορηματικό (ή και επιθετικός) προσδιορισμός στο castris
• vocibus ac timore: αφαιρετικές οργανικές του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο perturbabantur
• paulatim: επιρρηματικός του ποσού στο perturbabantur
• qui... habebantur: Δευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρόταση...
• rei: γενική (αντικειμενική) ως συμπλήρωμα του επιθέτου periti
• periti: κατηγορούμενο στο qui μέσω του συνδετικού habebantur

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• ingens-ior-issimus, peritus-ior-issimus, communis-is-e/ior/issimus
• magnus-maior-maximus/magnopere (ή magno opere)-magis-maxime
• militaris-is-e: χωρίς παραθετικά [militarius=πιο αυστηρός· βλ. Lewis C.-Short C., A latin dictionary, Oxford (1879) 1969, σελ. 1144]
• ingredibilis-is-e: επίθετο χωρίς παραθετικά
• familiaris-is: ουσιαστικό γένους αρσενικού. Επειδή όμως προέρχεται από το επίθετο familiaris-is-e, έχει και σπάνιο τύπο αφαιρετικής σε-i· βλ. Ερρίκος Αντ. Σκάσσης, Ιστορική γραμματική της λατινικής γλώσσας, τ. Α', Αθήνα 1969, τ. Β', Αθήνα 1972-1975, σελ. 149)
• alius-a-ud: αντωνυμικό επίθετο ή αόριστη επιθετική αντωνυμία (alius: άλλος από πολλούς/alter: άλλος από δύο)
• totus-a-um: αντωνυμικό επίθετο· βλ. γραμμ. σελ. 48
• nonnuli-ae-a: αντωνυμικό επίθετο ή αόριστη επιθετική αντωνυμία (απαντάει και ο ενικός nonnulus-a-um)
• castra= στρατόπεδο (pluralia tantum). Στον ενικό χρησιμοποιείται castrum-i ή castellum-i= το κάστρο
• virtus-utis, pudor-oris: singularia tantum
• praedĭco¹: διακηρύσσω (17)/iudĭco¹: κρίνω (40)/praedīco3-dixi-dictum-dicere: προλέγω/edīco³: διατάζω (31)
• remaneo-remansi-/-remanere: απαντάει και το σουπίνο remansum (βλ. το λεξικό του Κουμανούδη)

Μάθημα XVIII

Titus Livius, Ab Urbe Condita, 1, 7, 4-8 (Διασκευή)

http://ebooks.edu.gr

Hercules boves Geryonis ex Hispania in eum locum adduxisse dicitur, ubi postea Romulus urbem Romam condidit. Prope Tiberim fluvium Hercules boves refecisse fertur et ipse de via fessus ibi dormivisse. Tum Cacus pastor, fretus viribus, boves quosdam in speluncam caudis traxit aversos. Ubi Hercules, e somno excitatus, gregem aspexit et partem abesse sensit, pergit ad proximam speluncam; sed postquam boum vestigia foras versa vidit, confusus gregem ex loco infesto amovere coepit. Sed bovum mugitus ex spelunca auditus Herculem convertit. Tum Cacus, vi prohibere eum conatus, Herculis clava interficitur.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, adduco-adduxi-adductum-adducere, οδηγώ, επηρεάζω
• 3, dico-dixi-dictum-dicere, λέγω
• 3, condo-condidi-conditum-condere, κτίζω
• 3, reficio-refeci-refectum-reficere, ξεκουράζω
• 3, fero-tuli-latum-ferre, φέρνω
• 3, fatiscor-fessus sum-fatisci, κουράζομαι, αποθετικό
• 4, dormio-dormivi-dormitum-dormire, κοιμάμαι
• 3, traho-traxi-tractum-trahere, τραβώ
• 3, averto-averti-aversum-avertere, στρέφω προς τα έξω, 18, εκτρέπω, 39
• 1, excito, ξεσηκώνω, αποκαθιστώ
• 3, aspicio-aspexi-aspectum-aspicere, κοιτάζω
• -absum-afui-/-abesse, απουσιάζω, (μετοχή ενεστώτα: absens)
• 4, sentio-sensi-sensum-sentire, καταλαβαίνω
• 3, pergo-perrexi-perrectum-pergere, κατευθύνομαι
• 2, video-vidi-visum-videre, βλέπω
• 3, confundo-confudi-confusum-confundere, συγχέω
• 2, amoveo-amovi-amotum-amovere, απομακρύνω
• 3, coepi-(incepi-inceptum)-coepisse, άρχισα, ελλειπτικό( βλ. γραμματική, σελ. 91-92: παρακείμενος με σημασία ενεστώτα. Οι χρόνοι που λείπουν αναπληρώνονται από το incipio. Μετοχή coeptus-a-um...)
• 4, audio-audi(v)i-auditum-audire, ακούω, πληροφορούμαι
• 3, converto-converti-conversum-convertere, γυρίζω
• 2, prohibeo-prohibui-prohibitum-prohibere, εμποδίζω
• 1, conor-conatus sum-conari, προσπαθώ, αποθετικό
• 3, interficio-interfeci-interfectum-interficere, σκοτώνω [παθητικό: interfio & interficior]

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• Hercules: υποκείμενο στο dicitur και το απαρεμφάτου (ταυτοπροσωπία, λατινισμός) [Με τους παθητικούς τύπους των λεκτικών και δοξαστικών ρημάτων το υποκείμενο του ρήματος και του ειδικού απαρεμφάτου είναι το ίδιο (ταυτοπροσωπία) και βρίσκεται σε πτώση ονομαστική. Στην περίπτωση αυτή το ρήμα είναι προσωπικό και πρέπει να συμφωνεί με το υποκείμενο στον αριθμό και στο πρόσωπο]
• ex Hispania: εμπρόθετη αφαιρετική ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει την από τόπο κίνηση/απομάκρυνση (τοπική αφετηρία προς απομάκρυνση) στο απαρέμφατο adduxisse
• ubi... condidit: Δευτερεύουσα αναφορική τοπική πρόταση, προσδιοριστική στο εμπρόθετο in eum locum. Εισάγεται με το αναφορικό τοπικό επίρρημα ubi, εκφέρεται με οριστική και εκφράζει πραγματικό γεγονός· βλ. γραμμ. σελ. 49 για το ubi
• ubi: επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου condidit
• Romam: επεξήγηση στο urbem
• prope Tiberim: εμπρόθετος προσδιορισμός στο απαρέμφατο refecisse που δηλώνει το πλησίον
• fluvium: παράθεση στο Tiberim
• fessus: αιτιολογική μετοχή (quia fessus erat), συνημμένη στο υποκείμενο Hercules (ή, αν εκληφθεί ως επίθετο, επιρρηματικό κατηγορούμενο τρόπου, αναφέρεται στο ipse και προσδιορίζει τροπικά το dormivisse)
• de via: εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στη μετοχή fessus
• pastor: παράθεση στο Cacus
• fretus: επιρρηματικό κατηγορούμενο τρόπου, αναφέρεται στο Cacus και προσδιορίζει επιρρηματικά (δηλώνει τον τρόπο) το ρήμα traxit
• viribus: αφαιρετική οργανική του μέσου στο fretus
• caudis: αφαιρετική οργανική του οργάνου στο traxit
• aversos: επιρρηματικό κατηγορούμενο, αναφέρεται στο boves και προσδιορίζει επιρρηματικά (δηλώνει τον τρόπο) το ρήμα traxit (ή τροπική μετοχή...)
• Ubi... aspexit: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ubi, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν
• e somno: εμπρόθετος που δηλώνει έξοδο/απομάκρυνση από μια κατάσταση στο excitatus
• partem: Υποκείμενο του απαρεμφάτου abesse
• excitatus: χρονική ( ή/και αναφορική) μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο Hercules... (postquam excitatus erat)
• postquam... vidit: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο postquam, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν
• bovum: γενική κτητική στο vestigia
• foras: επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στη μετοχή versa
• versa: κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο vestigia του ρήματος vidit (αισθήσεως σημαντικό)
• confusus: χρονικοαιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο Hercules (quia confusus erat)
• ex loco: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τοπική αφετηρία προς απομάκρυνση στο amovere
• bovum: γενική υποκειμενική στο mugitus (boves mugiunt)
• ex spelunca: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τοπική προέλευση στο auditus
• auditus: επιθετική μετοχή..., ως επιθετικός προσδιορισμός στο mugitus (qui auditus erat)
• vi: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο prohibere
• conatus: χρονική (ή αιτιολογική: quia conatus erat) μετοχή συνημμένη... (postquam conatus erat)
• clava: αφαιρετική οργανική του οργάνου στο interficitur

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• locus-i/loca-orum (ετερογενές: τόπος) ή loci-orum (χωρία βιβλίου)
• prope+αφαιρετική= επίρρημα, prope+αιτιατική= πρόθεση
• fluvius: αρσενικό
• fretus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
• quidam-quaedam-quoddam: αόριστη επιθετική αντωνυμία. H ουσιαστική: quidam-quaedam-quiddam· προσοχή: quendam, quorundam...
• (prope)-propior-proximus
• infestus/-ior/-issimus
• pars-partis: μέρος/partes-partium: πολιτική παράταξη

Hercules

Herculis (-i)

Herculi

Herculem (-en)

Hercule (Hercle)

Hercule

Geryon

Geryonis

Geryoni

Geryonem (-en)

Geryon

Geryone

Geryones

Geryonae

Geryonae

Geryonam

Geryone (-a)

Geryone (-a)

Μάθημα XIX

Eutropius, Breviarium ab urbe condita, 6, 15 (Με ορισμένες αλλαγές)

http://ebooks.edu.gr

Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio consulibus, Lucius Sergius Catilīna, nobilissimi generis vir sed ingenii pravissimi, contra rem publicam coniurāvit. Eum clari quidam sed improbi viri consecūti erant. Catilīna a Cicerōne ex urbe expulsus est. Socii eius deprehensi sunt et in carcere strangulāti sunt. Ab Antōnio, altero consule, Catilina ipse cum exercitu suo, proelio victus, interfectus est. Gaius Sallustius tradit multos etiam milites Romanos in eādem cruentissimā pugnā occīsos esse, multos autem graviter vulnerātos esse.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 1, coniuro
• 3, consequor-consecutus sum-consequi, πετυχαίνω, αποθετικό
• 3, expello-expuli-expulsum-expellere, διώχνω
• 3, deprehendo-deprehendi-deprehensum-deprehendere, συλλαμβάνω
• 1, strangulo, στραγγαλίζω
• 3, vinco-vici-victum-vincere, νικώ
• 3, interficio-interfeci-interfectum-interficere, σκοτώνω [παθητικό: interfio & interficior]
• 3, trado-tradidi-traditum-tradere, παραδίδω
• 3, occido-occidi-occisum-occidere, σκοτώνω
• 1, vulnero

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• Marco... consulibus: ιδιόμορφη (ή ατελής ή νόθη) αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο (Cum consules essent: υποτακτική παρατατικού, σύγχρονο στο παρελθόν). Τα Marco και Antonio χρησιμοποιούνται «ως υποκείμενο» και το consulibus ως «κατηγορηματικός προσδιορισμός»
• vir: παράθεση στο Catilina
• generis sed ingenii: γενικές της ιδιότητας στο vir
• a Cicerone: εμπρόθετος προσδιορισμός (πρόκειται για έμψυχο) του ποιητικού αιτίου στο ρήμα epulsus est: Cicero Catilinam ex urbe expulit
• ex urbe: εμπρόθετος της τοπικής αφετηρίας προς απομάκρυνση στο ρήμα epulsus est
• Ab Antonio: εμπρόθετος προσδιορισμός (πρόκειται για έμψυχο) του ποιητικού αιτίου στο ρήμα victus est
• consule: παράθεση στο Antonio
• cum exercitu: εμπρόθετος προσδιορισμός στο ρήμα που δηλώνει συνοδεία/κοινωνία στο interfectus est
• suo: επιθετικός προσδιορισμός στο exercitu (άμεση αυτοπάθεια)
• victus: χρονικοαιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο Catilina (postquam victus est)
• proelio: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο victus. Όμοιες είναι και οι αφαιρετικές bello, acie (στη μάχη) με ρήματα που σημαίνουν «νικώ» (vinco, supero· π.χ. acie vinci, Lectio XXXVI).
• in pugna: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει χρόνο στο απαρέμφατο occisos esse· θα μπορούσε να είναι απρόθετη, γιατί συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό, αλλά είναι εμπρόθετη για έμφαση
• etiam: επιδοτικός σύνδεσμος που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει ποσό στο vulneratos esse
• Gaius Sallustius... vulneratos esse: multi etiam milites Romani in eandem cruentissima pugna occisi sunt, multi autem graviter vulnerati sunt

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• nobilis-is-e/-ior/-issimus, pravus/-ior/-issimus, clarus/-ior/-issimus, cruentus/-ior/-issimus, paulus (/minor/minimus)/improbus/-ior/-issimus, (gravis-is-e/-ior/-issimus) graviter/gravius/gravissime, multus-/-plurimus, multi-plures(plurium)-plurimi (βλ. γραμμ. σελ. 33, 36)
• publicus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
• carcer-eris, 3, Α, φυλακή, 19
• quidam-quaedam-quoddam: αόριστη επιθετική αντωνυμία. H ουσιαστική: quidam-quaedam-quiddam· προσοχή: quendam, quorundam...
• alter-altera-alterum: αντωνυμικό επίθετο ή οριστική αντωνυμία ή αόριστη αντωνυμία= άλλος από δύο (alius: άλλος από πολλούς/alter: άλλος από δύο· για την κλίση γραμματική σελ. 44)

Μάθημα XX

Σουητώνιος, Claudius, 10 (Διασκευή)

Claudius quinquagesimo anno aetātis suae imperium cēpit mirabili quodam casu. Exclūsus ab insidiatōribus Caligulae, recesserat in diaetam, cui nomen est Hermaeum. Paulo post rumōre caedis exterritus prorepsit ad solarium proximum et inter vela praetenta foribus se abdidit. Discurrens miles pedes eius animadvertit; eum latentem adgnovit; extractum imperatorem eum salutāvit. Hinc ad commilitōnes suos eum adduxit. Ab his in castra delātus est tristis et trepidus, dum obvia turba quasi moritūrum eum miserātur. Postero die Claudius imperātor factus est.

Αρχικοί χρόνοι ρημάτων

• 3, capio-cepi-captum-capere, πιάνω
• 3, excludo-exclusi-exclusum-excludere, διώχνω
• 3, recedo-recessi-recessum-recedere, αποσύρομαι
• 2, exterreo-exterrui-exterritum-exterrere, τρομοκρατώ
• 3, prorepo-prorepsi-proreptum-prorepere, σέρνομαι
• 3, praetendo-praetendi-praetentum-praetendere, τεντώνω
• 3, abdo-abdidi-abditum-abdere, κρύβω
• 3, discurro-discu(cu)rri-discursum-discurrere, τρέχω
• 3, animadverto-animadverti-animadversum-animadvertere, παρατηρώ
• 2, lateo-latui-/-latere, κρύβομαι
• 3, adgnosco-adgnovi-adgnitum-adgnoscere, αναγνωρίζω
• 3, extraho-extraxi-extractum-extrahere, τραβώ
• 1, saluto
• 3, adduco-adduxi-adductum-adducere, οδηγώ
• 3, defero-detuli-delatum-deferre, μεταφέρω
• 1, miseror-miseratus sum-miserari, θρηνώ, αποθετικό
• 3, fio-factus sum-fieri, γίνομαι, 16, (παθητικό του facio)· βλ. γραμματική σελ. 91-92. [παθητικό: interfio & interficior]

Συντακτικές Παρατηρήσεις

• anno: αφαιρετική ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα cepit. Η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε κάτι, η αιτιατική δηλώνει το πόσο χρόνο κράτησε κάτι
• aetatis: γενική διαιρετική στο anno
• suae: επιθετικός προσδιορισμός στο aetatis, άμεση αυτοπάθεια
• casu: αφαιρετική οργανική ως επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου (ή της αιτίας) στο ρήμα cepit
• exclusus: χρονικοαιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος recesserat... (postquam exclusus erat)
• ab insidiatoribus: ποιητικό αίτιο στη μετοχή exclusus
• Caligulae: γενική αντικειμενική στο insidiatoribus
• cui... Hermaeum: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο diaetam. Εκφέρεται με οριστική και δηλώνει πραγματικό γεγονός
• cui: δοτική προσωπική κτητική στο est (γένους θηλυκού, προσδιορίζει το diaetam)
• nomen: υποκείμενο του est
• Hermeaum: επεξήγηση στο nomen
• post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα
• paulo: αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς στο επίρρημα post
• exterritus: αιτιολογική μετοχή...
• rumore: αφαιρετική του εξωτερικού (ή του ποιητικού: άψυχο) αιτίου στο exterritus
• caedis: γενική αντικειμενική στο rumore
• praetenta: επιθετική μετοχή, συνημμένη στο vela
• inter vela: εμπρόθετοος προσδιορισμός του τόπου (μεταξύ) στο abdidit
• foribus: αντικείμενο (σε δοτική) στο praetenta λόγω της πρόθεση prae
• se: αντικείμενο στο abdidit (άμεση αυτοπάθεια)
• discurrens: χρονική (ή επιθετική) μετοχή συνημμένη στο miles...· για να αναλύσουμε τη χρονική μετοχή αυτή σε πρόταση, θα πρέπει να προσέξουμε ότι δηλώνει μια συνεχιζόμενη πράξη στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης (animadvertit pedes), δηλαδή κάτι το σύγχρονο. Σ' αυτή την περίπτωση η χρονική πρόταση εισάγεται μόνο με το σύνδεσμο dum και εκφέρεται πάντα με την οριστική του ενεστώτα, οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χρόνος της κύριας πρότασης (για γεγονότα του παρελθόντος στην κύρια πρόταση υπάρχει συνήθως παρακείμενος ‑όπως εδώ‑ ή ιστορικός ενεστώτας): dum discurrit, animadvertiti pedes eius
• latentem: κατηγορηματική μετοχή με υποκείμενο το eum στο αισθήσεως σημαντικό ρήμα adgnovit (ισοδυναμεί με ειδικό απαρέμφατο ‑latere‑ ή με ειδική πρόταση, που όμως στα λατινικά δεν υπάρχει)
• extractum: χρονική μετοχή...
• imperatorem: κατηγορούμενο στο αντικείμενο eum του ρήματος salutavit
• ab his: ποιητικό αίτιο στο παθητικής διάθεσης ρήμα delatus est
• hinc: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει την από τόπο κίνηση στο adduxit
• suos: άμεση αυτοπάθεια
• tristis, trepidus: επιρρηματικό κατηγορούμενο, αναφέρεται στο υποκείμενο Claudius του ρήματος delatus est και προσδιορίζει επιρρηματικά το ρήμα (δηλώνει τον τρόπο)
• obvia: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο turba
• dum... miseratur: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν [μια συνεχιζόμενη πράξη (χρονική πρόταση) στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη (κύρια πρόταση)]. Ο σύνδεσμος dum ακολουθείται από οριστική του ενεστώτα ανεξάρτητα από το χρόνο της κύριας πρότασης, όταν εκφράζει πράξη ταυτόχρονη μ' εκείνη της κύριας πρότασης. Πρόκειται για λατινισμό
• quasi moriturum: αιτιολογική μετοχή που δηλώνει ψευδή ή υποκειμενική-υποθετική αιτιολογία, συνημμένη στο αντικείμενο eum του ρήματος miseratur [Η αιτιολογική μετοχή αναλύεται στην αιτιολογική πρόταση quod moriatur, μια και η αιτιολογία είναι υποθετική ή υποκειμενική (εκφράζει δηλαδή την άποψη του υποκειμένου της κύριας πρότασης) ή cum moriatur, μια και η αιτιολογία θα μπορούσε να θεωρηθεί το αποτέλεσμα μια εσωτερικής λογικής διεργασίας]
• die: αφαιρετική ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα factus est: Η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε κάτι, η αιτιατική δηλώνει το πόσο χρόνο κράτησε κάτι

Γραμματικές Παρατηρήσεις

• quinquagesimus-a-um (τακτικό αριθμητικό: από το 18 κ.ε. + esimus-a-um)
• aetas-aetatis· γεν. πληθ.: aetatum & aetatium
• mirabilis/-ior/-issimus, trepidus/-ior/-issimus, posterus/posterior/postremus & postumus
• caedes-is, 3, Θ, σφαγή, 7
• tristis-ior-issimus/triste (& tristiter: σπάνια)-tristius-tristissime
• quidam-quaedam-quoddam: αόριστη επιθετική αντωνυμία. H ουσιαστική: quidam-quaedam-quiddam· προσοχή: quendam, quorundam...
• post (+αιτιατική): πρόθεση/post (+αφαιρετική): επίρρημα· η αφαιρετική= του μέτρου ή της διαφοράς
• paulus (/minor/minimus)
• (prope)/propior/proximus
• fores-ium=δίφυλλη πόρτα, porta-ae=πύλη, ianua-ae=πόρτα
• castra= στρατόπεδο (pluralia tantum). Στον ενικό χρησιμοποιείται castrum-i ή castellum-i= το κάστρο
• obvius-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά
• turba: singularia tantum