ΛατινικάΣυντακτικό

Απαρέμφατο

Το απαρέμφατο, ως ρηματικό ουσιαστικό, είναι ένας πολύ εύχρηστος ρηματικός τύπος. Ως αντικείμενο διακρίνεται σε ειδικό απαρέμφατο (εξαρτάται από ρήματα λεκτικά, δοξαστικά και ρήματα που δηλώνουν ψυχικό πάθος) και τελικό απαρέμφατο (εξαρτάται από ρήματα εφετικά, δυνητικά και ρήματα που δηλώνουν έναρξη και λήξη, αμέλεια, μάθηση, λήθη, συνήθεια κτλ.).

Η έλλειψη της ειδικής πρότασης και η πολύ περιορισμένη χρήση της κατηγορηματικής μετοχής στα λατινικά, έχουν ως αποτέλεσμα να συντάσσονται με ειδικό ή τελικό απαρέμφατο ρήματα που στα ελληνικά συντάσσονται με ειδική πρόταση ή κατηγορηματική μετοχή. Το τελικό απαρέμφατο βρίσκεται πάντα σε χρόνο ενεστώτα (στα ελληνικά βρίσκεται και σε αόριστο ή παρακείμενο) και μεταφράζεται με το να + υποτ. του ενεστώτα ή του αορίστου. Ειδικό μπορεί να είναι το απαρέμφατο κάθε χρόνου.

Το υποκείμενο του τελικού απαρεμφάτου βρίσκεται σε αιτιατική σε περίπτωση ετεροπροσωπίας· σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας κανονικά εννοείται στην ονομαστική (όπως δηλ. το υποκ. του ρήματος). Το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου βρίσκεται κανονικά σε αιτιατική και δεν παραλείπεται π.χ. puto (νομίζω) te errare νομίζω ότι κάνεις λάθος puto me errare νομίζω ότι κάνω λάθος

Με τα ρήματα iubeo, veto (απαγορεύω), prohibeo (εμποδίζω), sino (επιτρέπω), patior (ανέχομαι), cogo (εξαναγκάζω) είναι δυνατές δύο συντάξεις: (α) με ενεργητικό απαρέμφατο (οπότε δηλώνεται και το υποκείμενο του σε αιτιατική) (β) με παθητικό απαρέμφατο, όταν δε θέλουμε να δηλώσουμε το υποκείμενο· η χρήση αυτή συνηθίζεται σε στρατιωτικές διαταγές, απαγορεύσεις κτλ. (που ξέρουμε ότι απευθύνονται στους στρατιώτες). Η πρόταση π.χ. «διατάζει (απαγορεύει κτλ.) τους στρατιώτες να μεταφέρουν σιτάρι (στο στρατόπεδο)» (μάθ. VII) μπορεί να αποδοθεί με δύο τρόπους:

Caesar milites frumentum importare iubet (prohibet)

Caesar frumentum importari iubet (prohibet)

Το απαρέμφατο του παρακειμένου είναι πάντοτε ειδικό. Το υποκείμενο του βρίσκεται σε αιτιατική και δηλώνεται, είτε πρόκειται για ετεροπροσωπία είτε για ταυτοπροσωπία π.χ. Legatus hostes advenisse dicit o απεσταλμένος λέει ότι έφτασαν οι εχθροί. Legatus se advenisse dicit o απεσταλμένος λέει ότι έφτασε (ο ίδιος).

Με τους παθητικούς τύπους των λεκτικών και δοξαστικών ρημάτων το υποκείμενο του ρήματος και του ειδικού απαρεμφάτου είναι το ίδιο (ταυτοπροσωπία) και βρίσκεται σε πτώση ονομαστική. Προσοχή όμως: στην περίπτωση αυτή το ρήμα είναι προσωπικό (όχι απρόσωπο, όπως: ὁμολογεῖται τὴν πόλιν ἀρχαιοτάτην εἶναι) και πρέπει να συμφωνεί με το υποκείμενο στον αριθμό και στο πρόσωπο. Π.χ. Hercules boves in eum locum adduxisse dicitur (fertur, nuntiatur, existimatur) λέγεται (αναγγέλλεται, πιστεύεται) ότι ο Ηρακλής οδήγησε τα βόδια σε αυτό τον τόπο.

Hostes advenisse dicuntur (nuntiantur, existimantur) = Λέγεται (αναγγέλλεται, πιστεύεται) ότι οι εχθροί έφτασαν.

Το απαρέμφατο του παθητικού παρακειμένου, όπως και το απαρέμφατο του ενεργητικού παρακειμένου, είναι πάντοτε ειδικό και το υποκείμενο του βρίσκεται κανονικά σε αιτιατική πτώση, π.χ.

Sallustius tradit milites occisos esse ο Σαλλούστιος παραδίδει ότι σκοτώθηκαν οι στρατιώτες.

Sallustius tradit Catilinam occisum esse ο Σαλλούστιος παραδίδει ότι ο Κατιλίνας σκοτώθηκε.

Απαρεμφατική σύνταξη (accusativus cum infinitive)

Γραμματική, σελ. 166

To υποκείμενο του απαρεμφάτου στην ετεροπροσωπία είναι σε πτώση αιτιατική: Platonem Cicero scribit Tarentum ad Archytam venisse ( Cicero scribit - Plato venit) ο Κικέρων γράφει ότι ο Πλάτων ήρθε στον Τάραντα προς τον Αρχύτα. Στη Λατινική όμως και στην ταυτοπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε πτώση αιτιατική,

1 ) κανονικά με το ειδικό απαρέμφατο, όταν εξαρτάται από ρήμα ενεργητικό ή αποθετικό: nego me esse mendacen ( ego nego-me esse ) αρνούμαι ότι είμαι ψεύτης. Socrates nihil se scire profitebatur ( Socrates profitebatur - Socrates scire ) ο Σωκράτης ισχυριζόταν ότι τίποτε δεν ήξερε.

2) συνήθως και με το τελικό απαρέμφατο, όταν αυτό είναι παθητικό ή το esse ( ως συνδετικό ). Alexander Jovis filium se appellari voluit ο Αλέξανδρος θέλησε να ονομάζεται γιος του Δία· cupio me esse clementem ( ego cupio-me esse ) επιθυμώ να είμαι επιεικής.

Σημείωση. Kαι στη Λατινική η σύνταξη του απαρεμφάτου με υποκείμενο σε αιτιατική διαμορφώθηκε με τον καιρό και προήλθε από προτάσεις στις οποίες το αντικείμενο του ρήματος σε αιτιατική ( π.χ. το iubeo, sino, video, audio κ.τ.τ.) ήταν συγχρόνως και υποκείμενο του απαρεμφάτου που το προσδιόριζε. Π.χ. στην πρόταση dominus iussit servos abire (ο κύριος διέταξε τους δούλους να φύγουν), ήταν δυνατό να νοηθεί η αιτιατική του (αντικειμένου) servos ότι συνδέεται στενότερα με το απαρέμφατο (abire) που ακολουθεί και ότι μάλλον είναι υποκείμενό του. (dominus ) iussit servos abire ( ο κύριος διέταξε να φύγουν οι δούλοι ). Σύμφωνα με αυτά ειπώθηκε π.χ. και legem brevem esse oportet, (μολονότι εδώ το oportet δεν είναι από τα ρήματα που δέχονται αντικείμενο σε αιτιατική).