Αρχική σελίδα → Λογοτεχνία → Ποίηση


Ο Τέλλος Άγρας αποκαλύπτεται μέσα από τα γράμματά του

Σταυρούλα Γ. Τσούπρου, εφ. Καθημερινή, 15/10/2006

Στοιχεία από τη ζωή και το έργο του «φωτίζει» η αλληλογραφία του

Γιάννης Δάλλας, Ο Τέλλος Άγρας εξομολογείται. Η αλληλογραφία του με τη Μαρία Μακρή, εκδ. Γαβριηλίδης, 2005

Στην εισαγωγή τού ελκυστικού τομιδίου, ο Γιάννης Δάλλας, αφού πρωτίστως αναγνωρίσει την «προτεραιότητα» του Κώστα Στεργιόπουλου ως «αρμοδιότερου μελετητή» τού Τέλλου Αγρα, αντιμετωπίζει την αλληλογραφία αυτού του τελευταίου, ως βιογραφικό στοιχείο, όπως και είναι, βέβαια, και, μάλιστα, από τα πιο σημαντικά.

Ο Γιάννης Δάλλας δεν είναι, βέβαια, ο βιογράφος του Τέλλου Άγρα (ψευδ. του Ευάγγελου Ιωάννου). Εκείνο που κυρίως επιχειρεί στην Εισαγωγή του είναι να συνθέσει κομμάτια από τις εδώ εκδιδόμενες επιστολές, που ανταποκρίνονται, ως επί το πλείστον, σε γνωστά από αλλού στοιχεία τής ζωής και του έργου του Ευάγγελου Ιωάννου. Επιπλέον, δεν παραλείπει να αποφανθεί για τη λογοτεχνικότητα των επιστολών, αλλά και να επισημάνει την κατοπτρική σχέση τους με τον πνευματικό προσανατολισμό του Άγρα και την πορεία του εκείνης της εποχής. Το σημείο αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, καθώς, ταυτόχρονα, αποσαφηνίζει κάποια σημεία τής αλληλογραφίας. Στην τελευταία ενότητα, γίνεται σύντομη αναφορά και στις «σχέσεις» άλλων ποιητών με άτομα νεότερα σε ηλικία, ενώ η Εισαγωγή κλείνει με τον Επίλογο της ζωής πρώτα της Μαρίας και ύστερα του Ευάγγελου (κάποια πρόσθετα σχετικά στοιχεία αντλούμε από την απευθυνόμενη στον Γ. Δάλλα (Ιούλιος του ’87) επιστολή τής αδερφής τής Μαρίας Μακρή, της Κατερίνας Ηλιοπούλου, στην οποία και αφιερώνεται η έκδοση).

Απολαυστικό ανάγνωσμα

Οι ίδιες οι επιστολές, τώρα, του Άγρα, κυρίως, είναι πράγματι ένα απολαυστικό μυθιστορηματικό ανάγνωσμα, από το οποίο ξεχωρίζω, κατ’ αρχάς, με αναπόφευκτη υποκειμενικότητα, την αναφορά του στους φιλολόγους: «Είμαι εις θέσιν να γνωρίζω τους φιλολόγους, το στάδιόν των, τους κόπους των, την ανταμοιβήν των. Στάδιον; Πνικτικόν και πλήρες αηδίας. Στενότατον φρικωδώς. […] Μισθός ελάχιστος, κοινωνική θέσις περιφρονημένη […] Κόποι; Αναρίθμητοι. Γραμματική Ελληνική και Λατινική, Συντακτικόν, ωσαύτως, Γραμματολογία επίσης, Συγγραφείς Έλληνες και Λατίνοι. Ιστορία: Αρχαία, Μεσαιωνική και Νέα Ελληνική, Μακεδονική, Ρωμαϊκή, Ευρωπαϊκή, Ηθική, Λογική, Ψυχολογία, Γλωσσολογία – τετράδια επί τετραδίων, σημειώσεις επί σημειώσεων, όγκοι ολόκληροι ατελεύτητοι, ραχιτισμός, μαρασμός, φθίσις. Ανταμοιβή; Σας είπα παραπάνω. Η πατρίς μας δεν εξετίμησε τους διδασκάλους της, και όλα τα λόγια περί «διαπλάσεως της νεολαίας», περί ηθικοποιήσεως κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ. –εκατό χιλιάδες «κλπ.»– είναι ψυχρά, ανούσια, ψευδέστατα. Είναι οι τελευταίοι απ’ όλους».

Αλλά πολύ ενδιαφέροντα, και όχι μόνον, είναι και όσα λέγονται για την ευγλωττία του γραφικού χαρακτήρα: «Από τα γράμματά μου θα καταλαμβάνετε αν σας γράφω με ευχέρειαν ή με κόπον· σήμερα έξαφνα, τα βλέπετε αραιά, γερμένα δεξιά και αριστερά, μικρά, ασυνεχή. Γράφονται με κόπωσιν, με δυσχέρειαν. Σας γράφω κουρασμένος σήμερα […]». «Ελαβα επί τέλους την απάντησί σας· τα τραβηχτά, εκνευρισμένα γράμματα, που προξενούν πόνο σ’ όποιον τα διαβάζει […] Ο γραφικός σας χαρακτήρ μού μιλεί καλύτερα από σας· διαβάζω εις αυτόν τη μεταβολή που έγινε σε σας: ή προδίδει μια κούρασι, έναν κάματο που σας φέρνει αηδία και απελπισία, από την τύχη, από τη ζωή, από τις επιθυμίες σας· ή φανερώνει τον άνθρωπο που κινείται, δρα, βιάζεται να σηκωθή. Δε χρειάζεται καμιά πείρα για να το καταλάβη κανείς. Ένα γράψιμο ίσιο, στρωτό, επιμελημένο, φανερώνει βέβαια άσκηση, διάρκεια, συνέχεια και όρεξη· απεναντίας ένα γράψιμο σαν το δικό σας (που δεν είναι έξαφνα εκείνο της Κεφαλληνίας) σημαίνει πως ο άνθρωπος αυτός προχωρεί προς τη ζωή, με τη δράση, με την ευθεία, και χτυπά ή χτυπιέται κατάστηθα […]».

«Παράπλευρο» αυτό το «κέρδος» από την ανάγνωση σήμερα μιας αλληλογραφίας. Αφορά σε μια απώλεια, αυτήν της «γλώσσας» του γραφικού χαρακτήρα, αλλά και σε μια επιστήμη της οποίας το αντικείμενο συρρικνώνεται. Τι θα συμπεράνουν από ένα e-mail για την ψυχοδιανοητική συγκρότηση του ατόμου οι γραφολόγοι; Ο Άγρας, ανύποπτα, έρχεται να μας θυμίσει τον πλούτο που χάνεται όταν σταματά να μιλιέται μια γλώσσα.

* Η Σταυρούλα Γ. Τσούπρου είναι Διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.