Ο ποιητής ως πουλί πετούμενο

Γιώργης Γιατρομανωλάκης, εφ. Ελευθεροτυπία, 12/8/2005

Σύμφωνα με τον Πίνακα Συχνότητας Λέξεων (βλ. Αδαμ. Κουμπής, Πίνακας Λέξεων των Ποιημάτων του Νίκου Εγγονόπουλου, Εισαγωγή και Επιμέλεια του υπογράφοντος, Ηράκλειο, 1999) η λέξη «πουλί» εμφανίζεται στην ποίηση του Εγγονόπουλου 46 φορές. Πολύ συχνά δηλαδή, αν σκεφτούμε πως η λέξη «άνθρωπος» εμφανίζεται 50 φορές και η λέξη «αγάπη» μόνο 44. Σ' αυτές τις 46 περιπτώσεις συμπεριλαμβάνεται ένας τίτλος συλλογής Η επιστροφή των πουλιών και δύο τίτλοι ποιημάτων «Η Υδρα των πουλιών» και «Το παραμύθι της Ωραίας των μεγάλων πουλιών». Με τη λέξη «πουλί» μπορούμε, αν θέλουμε, να προσμετρήσουμε και τις επόμενες λέξεις του ποιητή που ανήκουν στο ίδιο λεκτικό πεδίο, όπως: αετός, αηδόνι, αλέκτωρ, αργοπετώ, γεράκι, γυπαετός, γυψ, ιππαλεκτρυών, κελάιδημα και κελάδημα, κορυδαλλός, κουκουβάγια, κουρούνα, κύκνος, λοφίο, «μαγνόλια» (στα μέρη της Πόλης φυτρώνει ένα πουλί που οι εντόπιοι το λεν «μαγνόλια»), όρνεο, παπαγάλος, πελεκάνος, πέρδικα, περιστέρα και περιστέρι, πετούμενο, πετ(α)ώ, πιγκουίνος, σταυραητός, συκοφάγος, τρυγόνα, φοίνιξ (το πουλί), φτερό, φτερουγίζω, φωλιάζω, χαρταετός(;) και χελιδονόψαρο(;).

Το παρόν άρθρο ούτε φιλοδοξεί ούτε επιθυμεί να βαρύνει την ήδη βεβαρημένη βιβλιογραφία του Εγγονόπουλου με μιαν άλλη ανάλυση των ποιημάτων του. Το αντίθετο επιζητεί: να ελαφρύνει τα πράγματα και να προσφέρει τη δυνατότητα σε όσους επιθυμούν να κάνουν μαζί του ένα ταξίδι, να συναντήσουν τα πουλιά και εκεί να αναπαυθούν. Αυτό διασαλπίζει σ' ένα πρώιμο ποίημα, την «Αγάπη»: «Ας μη μ' ακολουθή κανείς. Ολοι μας, σαν μυθολογικοί πολυέλαιοι και σαν αλεξικέραυνα ελάσματα, ας αναπαυθούμε. Μαζί με τα πουλιά, μ' ένα πουλί, με δυο πουλιά».

Δεν χρειαζόμαστε επομένως θεωρίες, παραπομπές και υποσημειώσεις. Χρειαζόμαστε μόνο τα ποιήματά του, που, έτσι κι αλλιώς δεν είναι πολλά. Τρεις όλοι κι όλοι μικροί τόμοι:

γι' αυτό και

τα ποιήματά μου

είν' τόσο πικραμένα

(και πότε -άλλωστε- δεν είσαν;)

κι είναι

-προπάντων-

και

τόσο

λίγα

Οσα μας χρειάζονται γι' αυτή την πτήση είναι λίγα:

Πρώτον: Να ξαναδιαβάσουμε το ποίημα «Βενζίνη» (συμβολικός τίτλος, προφανώς) από τη συλλογή Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν (1938).

«μέσα στο δάσος/ εκεί όπου ανάμεσα απ' τα πυκνά κλαργιά/ φτάνει λίγο φως/ απ' τον βαρύ ουρανό/ κοντά στο χώμα/ που το σκεπάζει παχύ στρώμα/ σάπια φύλλα/ σε μια κλάρα χαμηλή/ κάθεται ένα/ πουλί// ένα πουλί/ πολύ/ περίεργο:/ σα μαδημένο/ σα σκεφτικό// ένα παλιό πουλί// τι να σκέπτεται άραγες/ αυτό το πουλί/ το παλιό/ στο σκοτάδι;// αχ! τίποτα/ δε σκέπτεται απολύτως τίποτα!// απλούστατα/ συνέλαβεν δι' αυτήν/ ένοχον/ πάθος».

Δεύτερο: Απαραιτήτως να λάβουμε υπόψη όσα διαδραματίζονται στο ποίημα «Ισως»:

«-Μα τι είχατε και καρφώνατε, έτσι, σήμερις από το πρωί;

-Α, τίποτες... Μιλούσα με τον Όμηρο

- Με τον Ομηρο, τον ποιητή;

- Ναι με τον Ομηρο τον ποιητή, και μ' έναν άλλο Όμηρο απ' τη Μοσχόπολη αυτός, που έζησε όλη του τη ζωή πάνου στα δέντρα, σαν πουλί...»

Τρίτον: Να έχουμε κατά νου την οριζόντια διάταξη του ποιήματος «Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής», της ομώνυμης συλλογής:

έτσι

που πρέπει

-ίσως νάν κι απόλυτη ανάγκη-

να παραβάλω

την όλη

κατάσταση

μ' ένα γυαλί

που όταν

βάζης

το μάτι

βλέπεις

ένα βαθύ

πηγάδι

και στο

βάθος

ένα

πουλί

Τέταρτον: Να θυμόμαστε ότι η συλλογή Η επιστροφή των πουλιών βγαίνει το 1946.

Πέμπτον: Στο ποίημα «Η ζωή και ο θάνατος των ποιητών» αναφέρεται η πόλη Σινώπη. «Εκεί ακριβώς/ εγεννήθη -ως γνωστόν- και ο μέγας έλλην ποιητής της/ αρχαιότητος/ Αλέκτωρ». Αρκεί να διαβάσουμε τους στίχους προσεκτικά. Δεν χρειάζονται ανάλυση.