→ Λογοτεχνία → Ποίηση

Τρία κείμενα του Ρώμου Φιλύρα φωτίζουν την έννοια της αυθεντικότητας του καλλιτέχνη

«Λίγο ποιητής τεμπέλης, δήθεν πολιτικός, Καραγκιόζης!»

Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, εφ. Τα Νέα, 1/9/2007

ΤΟΝ ΘΕΩΡΟΥΣΑΝ «ΤΡΕΛΟ» ΠΡΙΝ ΑΚΟΜΑ ΚΛΕΙΣΤΕΙ ΣΤΟ ΨΥΧΙΑΤΡΕΙΟ, ΑΦΟΥ Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΚΑΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Ή ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ. ΤΑ ΤΡΙΑ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΡΩΜΟΥ ΦΙΛΥΡΑ ΦΩΤΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΞΑΝΑΒΑΖΟΥΝ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΛΕΓΟΜΕΝΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ...

Καταραμένος καλλιτέχνης

Ο Φιλύρας, στην Αθήνα του Μεσοπολέμου, έδωσε έναν άνισο αγώνα για εκείνο που ο Πιερ Μπουρντιέ ονόμασε «ανεξαρτησία του λογοτεχνικού πεδίου». Για τον Φιλύρα το έργο τέχνης δεν μπορούσε να έχει εμπορευματική αξία, και η ίδια η ζωή του καλλιτέχνη μέσα στο κοινωνικό σύνολο δεν μπορούσε να έχει σχέση με αυτό που ονομάζουμε χρησιμότητα ή παραγωγικότητα. Χρειαζόταν θυσία («Θυσία» ήταν και ο τίτλος της τελευταίας ποιητικής συλλογής του). Γράφει ο Μπουρντιέ: «Ο μυστικισμός του καταραμένου καλλιτέχνη που θυσιάζεται σ΄ αυτό τον κόσμο και καθιερώνεται στον άλλο, δείχνει ένα είδος ιδεώδους, ή επαγγελματικής ιδεολογίας, που ενστερνίζεται ο καθαρός καλλιτέχνης για να εγκαθιδρύσει τον αντιφατικό τρόπο παραγωγής του έργου του». Ο Φιλύρας ήταν όντως παραγωγικός: «Στιχογράφος από οκτώ ετών, μελετών και εργαζόμενος ακατάπαυστα όλα μου τα χρόνια, υποστάς υπερκοπώσεις τόσας φοράς στη ζωή μου, αρρωστήσας από πνευματικό μόχθο...». Δεν άργησε όμως να αντιληφθεί ότι «όποιος θαρρευτή εδώ κάτω στη γη πως είναι κάτι είναι, πως είναι ποιητής, ότιδήποτε ασυνήθιστο, επάνω απ΄ τη μάζα, μεγάλος δήθεν, γκρεμίζεται πολύ γλήγορα στην άβυσσο...».

«Πού κατάντησες!»

Δεν μπορούμε, φυσικά, να γνωρίζουμε τι θα είχε γίνει ο Φιλύρας χωρίς τη φρενοβλάβεια, που αποδίδουν στο αφροδίσιο νόσημα, και χωρίς τον χρόνιο εγκλεισμό του στο Δρομοκαΐτειο. Αν κρίνουμε από τις επιλογές του και τις βαθύτερες κλίσεις του, όπως ήδη εμφανίζονται στην «υγιή» περίοδο της ζωής του, το μέλλον δεν προοιωνιζόταν λαμπρό, κι εκεί ο καθένας μπορεί να κάνει διάφορα σενάρια, γι΄ αυτόν τον δυνάμει «αυτοκτόνο». Οπωσδήποτε δεν θα είχε την τύχη να ζήσει στον ίδιο θάλαμο με τον Μητσάκη- το πρότυπό του- και τον Βιζυηνό, τις δυο μείζονες μορφές της λογοτεχνίας μας, όπως έλεγε στους επισκέπτες φίλους του.

Τα παραπάνω μας φέρνουν στις πραγματικότητες της πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής στην Αθήνα του Μεσοπολέμου, μια μικρή ευρωπαϊκή πόλη που συνέχιζε, «φιλολογικώς», να είναι επαρχία της Γαλλίας, όπως είχε πει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, παρά το γεγονός ότι πλέον λειτουργούσαν λογοτεχνικοί θεσμοί- λογοτεχνικά περιοδικά, σαλόνια, καφενεία, βραβεία, εταιρεία λογοτεχνών κ.λπ.

Ωστόσο ένας ποιητής με το αίτημα της αυθεντικότητας, στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, συνέχιζε να είναι «παρίας»: «Α! πού κατάντησες! Μού ΄λεγε ο πατέρας μου. Καραγκιόζης θα γίνεις!... Κι αν δεν έγινα Καραγκιόζης, έγινα ό,τι είμαι: Λίγο ποιητής τεμπέλης, δήθεν πολιτικός, Καραγκιόζης!». Και δεν ξέρω πόσο αυτή την κατάσταση την άλλαξε η δημόσια μέριμνα για τον καλλιτέχνη που σήμερα το κράτος βραβεύει, χρηματοδοτεί, ανέχεται, συγχωρεί, ή καταπνίγει με θανάσιμους εναγκαλισμούς.

ΔΕΚΑΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟ

Ο Ρώμος Φιλύρας (1889-1942)- ψευδώνυμο του Ιωάννη Οικονομόπουλου- έζησε σχεδόν το ένα τρίτο της ζωής του στο ψυχιατρείο, αλλά και εκεί ακόμα ήταν δημιουργικός. Γεννημένος στο Κιάτο Κορινθίας, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθήνα όταν ήταν 14 χρόνων και εμφανίστηκε στα γράμματα από νεαρότατη ηλικία με ποιήματα στο «Νουμάς», ενώ συνεργάστηκε με τα περιοδικά «Ακρίτας», «Ηγησώ», «Οικογένεια», «Μπουκέτο», «Νουμάς», «Νέα Εστία», «Παναθήναια». Πριν από τον εγκλεισμό του στο Δρομοκαΐτειο Θεραπευτήριο, όπου έζησε από το 1927 μέχρι τον θάνατό του, δημοσίευσε έξι ποιητικές συλλογές. Μετά τον εγκλεισμό του συνέχισε να γράφει και στην περίοδο αυτή ανήκουν πολλά σημαντικά ποιήματά του.