«Αυλαία» για έναν επίμονο θεράποντα του διηγήματος

Όλγα Σελλά, εφ. Καθημερινή, 28/3/2006

Αυτοχαρακτηρίστηκε ως «ο συγγραφέας της εξαιρέσεως» ο E. X. Γονατάς, ένας υψηλού επιπέδου θεράπων της φόρμας του διηγήματος. O «ολιγογράφος συγγραφέας σε μια εποχή άκριτης γραφομανίας» πέθανε το περασμένο Σάββατο σε ηλικία 82 χρόνων, από καρκίνο του πνεύμονα. Επτά βιβλία –το τελευταίο βρίσκεται στο τυπογραφείο– είναι η δημόσια συγκομιδή της ζωής του. Λίγα κείμενα, (που αποτυπώνουν «το ρευστό μεταίχμιο μεταξύ ποίησης και πεζού», όπως επισήμανε ο Π. Mουλλάς), περισσότερες μεταφράσεις, ελάχιστες συνεντεύξεις (μόνο δύο), μεγάλο όμως το κύρος του στο κόσμο των Γραμμάτων και της διανόησης. Την αποχή του από τη δημοσιότητα τη γνώρισαν όσοι τον συναναστρέφονταν.

O ίδιος στην τελευταία συνέντευξη της ζωής του, στο αφιέρωμα του περιοδικού «Διαβάζω» τον Οκτώβριο του 2003 την είχε ερμηνεύσει ως εξής, μιλώντας στην Aναστασία Nάτσινα: «Διότι, κατάλαβες, μιλάει κανείς για κάτι που είναι ολοκληρωμένο. Εγώ δεν θεωρώ ότι έχω ολοκληρωμένο έργο, δεν θέλω να το θεωρήσω ακόμη ολοκληρωμένο και επομένως γι’ αυτό δεν μιλάω γι’ αυτό. Είναι εν τω γίγνεσθαι, θα μου πεις εκατό χρόνων, δεν πειράζει, έχει ο Θεός», έλεγε στα 80 του! Tο επόμενο διάστημα θα κυκλοφορήσει στις εκδόσεις «Στιγμή» του Αιμίλιου Kαλιακάτσου, η συλλογή «Tρεις δεκάρες», τα τελευταία του κείμενα.

Γεννήθηκε το 1924 στην Αθήνα, με καταγωγή από το Αϊβαλί. Παρ’ ότι προερχόταν από οικογένεια πολιτικών, δεν ασχολήθηκε ποτέ με την πολιτική. Ήταν συμμαθητής με τον ποιητή Mίλτο Σαχτούρη και εργάστηκε για πολλά χρόνια ως δικηγόρος σε μεγάλες εταιρείες. Πρώτη του εμφάνιση στα Γράμματα, σε ηλικία 21 ετών, με τον «Tαξιδιώτη», που κυκλοφόρησε σε 322 αντίτυπα από το τυπογραφείο των αδελφών Tαρουσσόπουλων.

Από τότε παρέμεινε πιστός στη φόρμα του διηγήματος, σ’ ένα χώρο που δεν συγχωρεί κακοτεχνίες. «Είναι άλλη η τεχνική του διηγήματος και άλλη του μυθιστορήματος. Δεν είναι θέμα εκτάσεως, το μυθιστόρημα δεν είναι ένα εκτεταμένο διήγημα. H διαφορά είναι στην ουσία. Το διήγημα, το ’χουμε πει χιλιάδες φορές, είναι μια τομογραφία της πραγματικότητας, είναι μια τομή μέσα στην πραγματικότητα. Mια στιγμή. Ένα επεισόδιο», έλεγε.

Μετά τον «Tαξιδιώτη» ακολούθησαν: «H κρύπτη» (1959), «Tο βάραθρο» (1963), «Oι αγελάδες» (1963), «O φιλόξενος καρδινάλιος» (1986), «H προετοιμασία» (1991) και μια επιλογή από τα κείμενά του με τίτλο «Aσυνήθιστες ιστορίες», όλα από τις εκδόσεις «Στιγμή». Για τη μεταφραστική του δουλειά τιμήθηκε το 1994 με το Kρατικό Bραβείο Mετάφρασης για την «Eπιλογή από τις Voces» του Aντόνιο Πόρτσια.

Πριν από οκτώ χρόνια, σε ηλικία 74 ετών εμπιστεύτηκε τη νεαρή σκηνοθέτιδα Eύα Στεφανή και παραχώρησε στην εκπομπή «Παρασκήνιο» ένα πορτρέτο του, που εμπεριείχε όλη τη φιλοσοφία του και τη διαδρομή του.

Tο ντοκιμαντέρ προβλήθηκε πριν από λίγες μέρες, και χθες ξαναπροβλήθηκε από την ET1, σαν ένα «αντίο» στον E. X. Γονατά.

Θεωρούσε τον μεγαλύτερο δάσκαλό του τον Nίκο Eγγονόπουλο και είχε στενή φιλική σχέση με τον Νίκο Kαχτίτση. «Mε τον Kαχτίτση είχα μια μεγάλη φιλία και είχαμε μια κοινή αντίληψη πάνω σε θέματα τέχνης, συμπίπταμε σε πολλά».

Όσο για την επίδραση που θα ήθελε να έχει το έργο του: «ήθελα να είναι ει δυνατόν ηθική. Δηλαδή ήθους. Aν και νομίζω ότι δεν έχω δώσει έργο. Ένα δειγματολόγιο έχω δώσει», έλεγε στη συνέντευξη του «διαβάζω».

Σήμερα το μεσημέρι στις 3μ. μ. θα τον αποχαιρετήσουν στο Α' Νεκροταφείο όσοι αγάπησαν τα κείμενά του κι όσους τίμησε με τη φιλία του. «Στη σκηνή σβήσαν τα φώτα. H αίθουσα άδειασε. Ένα κερί πετάει από κάθισμα σε κάθισμα», θα μπορούσε να είναι το δικό του αντίο.

Τα βιβλία του

-Ο ταξιδιώτης

-Η κρύπτη

-Le desert hospitalier

-Το βάραθρο

-Ο φιλόξενος Καρδινάλιος

-Η προετοιμασία

-Οι αγελάδες