Είναι μπανάλ να δηλώνεις ιερόσυλος

Βασίλης Καλαμαράς, εφ. Ελευθεροτυπία, 18/12/2010

Η έκπληξη, το απρόοπτο, το απραγματοποίητο, το ανικανοποίητο, το αδύνατον, το μετέωρο, το ανοιχτό τέλος, είναι ορισμένα από τα μυθοπλαστικά υλικά με τα οποία χτίζει ο 44χρονος Χρήστος Α. Χωμενίδης τα δεκαέξι διηγήματά του.

Ο ανατρεπτικός τίτλος «Στη Δευτέρα Παρουσία ας μας βάλουν απουσία» («Πατάκης»), ξορκίζει την κατάσταση, στην οποία κανείς από εμάς δεν θα είναι παρών: το θάνατο. Είναι η τρίτη συλλογή διηγημάτων του, ενώ έχει δημοσιεύσει και πέντε μυθιστορήματα. Ολα αυτά μέσα σε δεκαεπτά χρόνια, με σημείο εκκίνησης το πολυδιαβασμένο «Σοφό παιδί».

Ας δούμε ορισμένες από τις ιστορίες του. Ενας άντρας φαντάζεται ότι έχει πεθάνει σε νεαρή ηλικία και από μία γωνία παρακολουθεί την ταφή και την ανάστασή του. Ενας σούπερ επιβήτορας χάνει μυστηριωδώς το πέος του, ώσπου το ανακαλύπτει, σ' ένα πάρκο, στο άγαλμα ενός γυμνού εφήβου. Μια πενηντάρα, που θα αποδειχτεί ότι είναι τραβεστί, ρίχνει δύο νεαρές - δολώματα, με σκοπό να αποσπάσουν από λουόμενους κυρίους τα υπάρχοντά τους.

Μια γυναίκα περιμένει παιδί από το σπέρμα του πεθαμένου γιου της. Τρεις σημερινές μυροφόρες ξεκατινιάζονται μπροστά στον τάφο του Χριστού. Ενας Ούγγρος συγγραφέας γίνεται γνωστός, όχι από αυτά που γράφει, αλλά από τα κείμενα που λογοκρίνει.

-Τα περισσότερα από τα διηγήματά σας παίζουν με το θάνατο, χωρίς, όμως, να είναι πεισιθάνατα. Γιατί επιλέξατε να τα κουρδίσετε με το κλειδί του χιούμορ;

«Διότι εγώ ο ίδιος, που έχω βαθιά ριζωμένη μέσα μου τη χαρά της ζωής, έγινα "ήρως ανεξήγητων" και τρομερών "θανάτων", όπως το εκφράζει ο ποιητής Αλέξανδρος Μπάρας. Εφόσον δεν αφέθηκα να ακολουθήσω τα αγαπημένα μου πρόσωπα που χάθηκαν, έπρεπε -και λαχταρούσα- να ξορκίσω το θάνατο. Με τους δύο και μοναδικούς τρόπους που είχα στη διάθεσή μου: με το σαρκασμό, το γέλιο, που πάνε μαζί, και με τον έρωτα. Αυτή ακριβώς η λαχτάρα υπέρβασης του θανάτου (δίχως την προσφυγή στη μεταφυσική) διαπνέει τόσο τη ζωή μου όσο και το βιβλίο. Και -τύχη αγαθή- αποδεικνύεται καρποφόρα».

-Αν ο αναγνώστης τα διάβαζε αποκλειστικά και μόνο με χιουμοριστική διάθεση, θα τα έκλεινε στον «αυτισμό» μιας μονότροπης αντιμετώπισης;

«Ασφαλώς. Και οι κορυφαίοι χιουμορίστες συγγραφείς υποβαθμίζονται από όσους τούς αντιμετωπίζουν ως πηγές ευθυμίας και μόνον. Ο Μαρκ Τουέιν δεν διηγείται απλώς τα φαιδρά καμώματα του Τομ Σόγιερ -προσφέρει μία τοιχογραφία της αμερικανικής κοινωνίας του Νότου. Ο Γιάροσλαβ Χάσεκ γράφει, με το πρόσχημα της σάτιρας, ένα σπαραχτικό αφήγημα: τον "Καλό στρατιώτη Σβέικ". Και ο Νίκος Τσιφόρος αδικείται κατάφωρα όταν επισκιάζεται από "σοβαρούς" -δηλαδή "φιλολό"- συγγραφείς. Τα διηγήματα ή τα κεφάλαια -διότι εγώ αντιμετωπίζω το "Στη Δευτέρα Παρουσία ας μας βάλουν απουσία" σαν ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα- δεν γράφτηκαν με σκοπό να ξεκαρδίσουν τους αναγνώστες. Ούτε αυτιά χαϊδεύουν ούτε πατούσες γαργαλάνε».

- Οι ήρωές σας βρίσκονται στο χείλος του γκρεμού, φέρονται, όμως, σαν μικροκατεργαραίοι. Αυτή η συμπεριφορά πιστεύετε ότι χαρακτηρίζει ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας;

«Μακάριοι εκείνοι που, όταν βρίσκονται στο χείλος του γκρεμού, βρίσκουν το θάρρος να κοιτάξουν την αλήθεια κατάματα και να αναλάβουν την ευθύνη της κατάστασής τους. Στους περισσότερους όμως -Ελληνες και μη- ενεργοποιείται απλώς το ένστικτο της επιβίωσης. Το "ο σώζων εαυτόν σωθήτω". Ποιος είμαι εγώ να τους κατηγορήσω; Οι στοχασμοί και οι αναστοχασμοί και οι αποφάσεις για το μέλλον λαμβάνονται άμα περάσει πια ο θανάσιμος κίνδυνος. Οταν -αργά ή γρήγορα- θα βγούμε από την παρούσα δεινή κρίση, οφείλουμε να είμαστε αδέκαστοι στην απόδοση ευθυνών, στην κριτική και στην αυτοκριτική μας. Προς το παρόν, το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι να γίνει σε όλους μας εγκαίρως συνείδηση ότι η σωτηρία του καθενός μας προϋποθέτει τη σωτηρία των άλλων».

- Η τηλεόραση απουσιάζει, λες και οι ιστορίες είναι βγαλμένες πριν από την καθιέρωσή της. Είναι μια ευχή σας;

«Είναι μία ευχή που γίνεται σιγά σιγά πραγματικότητα. Το διαδίκτυο κερδίζει αλματωδώς έδαφος. Οι νέες μορφές κοινωνικής δικτύωσης -το facebook, το twitter- δίνουν ολοένα και περισσότερο ρυθμό στα δρώμενα. Η τηλεόραση, με την παρωχημένη συνήθως αισθητική και τους παράλληλους μονόλογους των "επαϊόντων", επιτέλους υποχωρεί. Ακόμα κι αν τα νούμερα της τηλεθέασης παραμένουν ακόμη φρικιαστικά υψηλά, ο τροχός σύντομα θα γυρίσει. Πιστέψτε με».

- Η ιεροσυλία που διατρέχει όλα τα διηγήματα, η ανατροπή του χριστιανικού δόγματος και η γείωσή του στα πιο «ταπεινά» αισθήματα είναι η έξοδος προς τον καθαρό αέρα της απιστίας;

«Ανάμεσα στο χριστιανικό δόγμα και στην απιστία υπάρχει άφθονος χώρος για να ανακαλύψει και αναπτύξει ο καθένας τα δικά του πιστεύω. Στη μεταμοντέρνα εποχή μας το να αυτοσυστήνεται κάποιος σαν ιερόσυλος ηχεί -θαρρώ- τελείως μπανάλ. Δεν με ενδιαφέρει να είμαι ούτε πατροκτόνος ούτε θεοφάγος. Αναζητώ απλώς τον καθαρό αέρα -όπως το είπατε- και τον ρουφάω όπου τον βρω. Καθώς επίσης και τα υλικά της προσωπικής μου μυθολογίας».

- Οι αναφορές σε βιβλία είναι λιγοστές, κι όταν υπάρχουν συνήθως είναι απαξιωτικές, όπως σε λογοτεχνήματα του στιλ «όταν συνωμοτήσει το σύμπαν». Κάνετε κάποιο σχόλιο;

«Ομολογώ ότι πολύ λίγο με είχε απασχολήσει το εάν οι ήρωές μου διαβάζουν ή όχι, και τι λογής βιβλία. Ανατρέχοντας εξ αφορμής της δικής σας ερώτησης στη "Δευτέρα Παρουσία...", επισημαίνω, ωστόσο, μιαν εύφημο μνεία στον "Φύλακα στη Σίκαλη" του Τζ. Ντ. Σάλιντζερ, που σημάδεψε την εφηβεία μου. Η καυστική αναφορά στην αρλούμπα του Κοέλιο, περί συνωμοτούντος σύμπαντος, περιέχεται στο διήγημα-βιογραφία του Φέρεντς Χούνιαντι, που δεν γράφει αλλά σβήνει βιβλία».

- Αναφερόμενος στην πολιτική ζωή της Ελλάδας, μετά το 1974, κυρίως την συνδέετε με τα οικονομικά συμφέροντα. Είναι κάτι που πιστεύατε από παλιά και που σήμερα αισθάνεσθε ότι δικαιώνεται;

«Η γνώση ότι η πολιτική εκφράζει (μεταξύ των άλλων) οικονομικά συμφέροντα και αντιθέσεις είναι παμπάλαια. Δεν χρειαζόμασταν την πρόσφατη κρίση για να το αντιληφθούμε. Η ελληνική ιδιοτυπία έχει να κάνει με αυτό που αποκαλούμε "διαπλοκή": με την ύπαρξη ενός υδροκέφαλου κράτους, από το οποίο ψωμίζονταν τόσο οι πολιτικοί -καλλιεργώντας παράλληλα τις πελατειακές τους σχέσεις- όσο και οι επιχειρηματίες. Η αισιόδοξη άποψη λέει ότι η αναγκαστική και βίαιη συρρίκνωση αυτού του κράτους -παρά το βαρύ κοινωνικό της κόστος- θα ενεργοποιήσει εν τέλει τις δημιουργικότερες δυνάμεις της πατρίδας μας».

- Ακούγεται ότι ετοιμάζετε μυθιστόρημα για την οικογένεια Παπανδρέου...

«Οι Παπανδρέου διαθέτουν τον δικό τους έγκυρο συγγραφέα. Το μυθιστόρημα που γράφω διαδραματίζεται στη μοναδική αποικία -ή υπερπόντια κτήση- της σύγχρονης Ελλάδας. Πρόκειται για το νησάκι "Αγιος" στον Ατλαντικό Ωκεανό, στα ανοικτά των Ηνωμένων Πολιτειών, το οποίο μας δώρισε ο πρόεδρος Λίνκολν το 1864, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη συμμετοχή τάγματος Μανιατών από το Γύθειο στον Αμερικανικό Εμφύλιο. Το 1982 αναλαμβάνει κυβερνήτης του "Αγίου" ο κεντρικός μου ήρωας, Μάρκος Σιμώτας, γιος αντιναζιστή βιομήχανου ποδηλάτων... Η συνέχεια όταν εκδοθεί. Σε ενάμισι έως δύο χρόνια...».