→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Τα μυστικά του «βάλτου» της ζωής της

Μαίρη Αδαμοπούλου, εφ. Τα Νέα, 21/6/2014

Η Πηνελόπη Δέλτα ζούσε ανάμεσα σε συνεχείς χοροεσπερίδες και προσκλήσεις για τσάι όπου πάντα υπήρχε και ένας υποψήφιος γαμπρός. Αλλά πνιγόταν από όλα αυτά

Η φωνή της δημιουργού του «Τρελλαντώνη» και του «Μάγκα» παραμένει και σήμερα ισχυρή και η λογοτεχνική της αξία ακέραιη, πιστεύουν μελετητές της. Στο κάτω κάτω για την κατοπινή χρήση του έργου της δεν φταίει αναγκαστικά η ίδια...

Τη γνωρίσαμε ως την πατριώτισσα που δεν άντεξε την εισβολή των Γερμανών στην Αθήνα και αυτοκτόνησε όταν άκουσε μια μοτοσικλέτα των Ναζί να περνά κάτω από το παράθυρο του γραφείου της. Την αγαπήσαμε ως τη συγγραφέα του «Μάγκα» και του «Τρελαντώνη», που έκανε αγόρια και κορίτσια να βυθιστούν «Στα μυστικά του βάλτου» και της οποίας τα βιβλία εξακολουθούν ακόμη να βρίσκονται ανάμεσα στις προτιμήσεις των φίλων της παιδικής λογοτεχνίας.

Εξέπληξε όταν αποκαλύφθηκε η έντονη πολιτική της στράτευση στο πλευρό του Ελευθερίου Βενιζέλου και ότι έζησε έναν μοιραίο - όπως αποδείχθηκε - και ανολοκλήρωτο έρωτα με τον πολιτικό αντίπαλο του Βενιζέλου, τον Ιωνα Δραγούμη.

Και τώρα, 73 χρόνια μετά τον τραγικό της θάνατο, η Πηνελόπη Δέλτα «επιστρέφει» με μια ακόμη έκπληξη: ένα άγνωστο τρίτομο μυθιστόρημά της με το οποίο απευθύνεται σε ενήλικο κοινό: τις «Ρωμιοπούλες» (εκδ. Ερμής). Ενα έργο αυτοβιογραφικό, στο οποίο η συγγραφέας εμφανίζεται ως Δέσποινα Κρινά - Δαπέργολα και ο Ιων Δραγούμης ως Βάσος Γάβρας, χωρίς να λείπουν ειδικά από τον τρίτο τόμο και οι εκτενείς αναφορές στα ιστορικά γεγονότα της εποχής.

Τι κρύβει τούτο το για 75 χρόνια ανέκδοτο έργο, το οποίο η ίδια δεν τόλμησε να εκδώσει όσο ζούσε, αφήνοντας παραγγελιά στα παιδιά της να το κάνουν μετά τον θάνατό της, επιθυμία που τελικά ούτε εκείνα εκτέλεσαν; Πρόκειται απλώς για ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα με ενδιαφέρουσες κοινωνιολογικές και ιστορικές πληροφορίες ή μήπως ένας καθρέφτης που αποκαλύπτει ένα ακόμη άγνωστο έως τώρα πρόσωπο της Πηνελόπης Δέλτα και «διορθώνει» μια λανθασμένη εικόνα;

«Λάθος εικόνα δεν είχαμε, καθώς γνωρίζαμε ήδη πολλά μελετώντας τα αυτοβιογραφικά της στοιχεία» λέει ο Αλέκος Π. Ζάννας, επιμελητής του αρχείου της Πηνελόπης Δέλτα. «Τώρα πλέον και με τη δημοσίευση αυτού του μυθιστορήματος μαθαίνουμε και άλλα πράγματα που δεν γνωρίζαμε για εκείνη. Τα υπόλοιπα δεν θα τα μάθουμε ποτέ, καθώς δεν ζει πλέον κανένας από όσους είχαν άμεση εικόνα των γεγονότων».

«Αλλάζει όμως αρκετά η εικόνα μας για τη συγγραφέα και κατά συνέπεια διευρύνεται, διότι τώρα πλέον δεν βλέπουμε μόνο τον έρωτα - λαίλαπα στη ζωή της, αλλά την παρακολουθούμε να κάνει καταγγελίες και μάλιστα πολύ σκληρές. Φτάνει σε σημείο να αμφισβητήσει το μητρικό φίλτρο» εξηγεί η ιστορικός Ιωάννα Πετροπούλου που έχει μελετήσει το τρίτομο μυθιστόρημα. «Δεν πρόκειται όμως για ένα μανιφέστο. Εκφράζει την προσωπική της οδύνη, την αφάνταστη τραγωδία που βιώνει όταν πρέπει να διχάζεται ανάμεσα στην οικογένειά της και τον ανολοκλήρωτο έρωτά της για τον Ιωνα Δραγούμη. Είναι μια εξομολόγηση που φτάνει στα άκρα. Ακόμη και η οικογένειά της δεν ήξερε όλα αυτά που τη βασάνιζαν έως τη στιγμή που δημοσιεύτηκαν οι ενθυμήσεις της».

Μέσα από τα 1.769 δακτυλόγραφα κείμενα η Πηνελόπη Δέλτα καλύπτει μια περίοδο από την πτώση του Χαρίλαου Τρικούπη το 1895 έως τον Νοέμβριο του 1920 με την πτώση του Ελευθέριου Βενιζέλου. Και καταγράφοντας την καθημερινότητά της τολμά να πει όσα δεν τόλμησε να κάνει λόγω της μεγαλοαστικής καταγωγής της. Μέσα από τις διαρκείς επαναλήψεις χοροεσπερίδων και προσκλήσεων σε τσάι, όπου υπάρχει σχεδόν πάντα κάποιος υποψήφιος γαμπρός, δεν καμαρώνει για τη ζωή της, αλλά επιχειρεί να δείξει πόσο πνιγόταν από όλα αυτά. Πως αισθανόταν ως προϊόν σε εμποροπανήγυρη. Πως δεν άντεχε τη φοβερή σκληρότητα των μεγαλυτέρων που επέβαλλαν τη θέλησή τους στους νεότερους και ειδικά στις γυναίκες.

Τελικά μήπως μέσα από τις «Ρωμιοπούλες» ανακαλύπτουμε τη φεμινίστρια Πηνελόπη Δέλτα; «Δεν εντάσσεται το κείμενό της σε κάποιο φεμινιστικό ρεύμα. Δεν έχει κοινωνική συνείδηση, όπως έχει πολιτική, εθνική και επαγγελματική. Διεκδικεί με ένταση, αλλά δεν ξέρει τον τρόπο» εκτιμά η Ιωάννα Πετροπούλου.

«Τίποτα δεν είναι αθώο. Τίποτα δεν είναι αυθόρμητο. Μπορεί τα πάντα να τα παρουσιάζει ως παραμύθι, αλλά είναι ξεκάθαρος ο τρόπος που έχει δομήσει το μυθιστόρημά της, τι προσπαθεί να πει, ποιους θέλει να πλήξει» επισημαίνει ο υπεύθυνος των ιστορικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, τα οποία στεγάζονται στο σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα στην Κηφισιά, Τάσος Σακελλαρόπουλος.

Για ποιον λόγο όμως η συγγραφέας, που είχε δεχθεί ψυχιατρική βοήθεια - ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης μάλιστα της είχε προτείνει να συναντήσει τον Φρόιντ -, να απευθυνθεί μόνο μία φορά στο ενήλικο κοινό βάζοντας στο χαρτί όσα δεν αποφάσιζε να πει στο ντιβάνι;

«Δεν θέλησε να γράψει άλλο επειδή είχε ήδη καταθέσει την ιστορία της» λέει ο Αλέκος Ζάννας. «Αλλωστε είναι προϊόν αργής ωρίμασης, χρειάστηκε σχεδόν 20 χρόνια για να το γράψει. Δεν νομίζω ότι είδε τον εαυτό της ως μυθιστοριογράφο, απλώς θέλησε να μετατρέψει το τραύμα της σε κάτι άλλο» προσθέτει η Ιωάννα Πετροπούλου. «Αλλωστε γιατί να το κάνει; Ενας γελοιογράφος γιατί δεν γίνεται ποτέ ζωγράφος; Κι αν γίνει, θα ζωγραφίζει με παιδικό τρόπο» συμπληρώνει ο Τάσος Σακελλαρόπουλος.

«Και η Αριστερά τη σεβάστηκε»

Δημοφιλής ακόμη και σήμερα η Πηνελόπη Δέλτα και τα παραμύθια της, καθώς αντιμετωπίζει τον μικρό αναγνώστη με σοβαρότητα με πολύ καλογραμμένα κείμενα (με τον «Τρελαντώνη», τον «Μάγκα» και το «Παραμύθι χωρίς όνομα» να είναι τα πιο αγαπημένα της νέας γενιάς, κατά τον Αλέκο Ζάννα - σύμφωνα δε με τα στοιχεία της Εστίας, που παραδοσιακά εξέδιδε τα έργα της Δέλτα, παρά το γεγονός ότι πια έχουν απελευθερωθεί τα δικαιώματα, εκτιμάται ότι μόνο από αυτήν πωλούνται 6.000 αντίτυπα των έργων της ετησίως), έχει χαρακτηριστεί από πατριώτισσα έως εθνικίστρια. Τελικά τι είναι η Πηνελόπη Δέλτα στην Ελλάδα του 2014;

«Στην εποχή της είχε καθολική αποδοχή, αλλά και σήμερα η φωνή της παραμένει μεγάλη και ισχυρή παρά τις κριτικές φωνές που έχει δεχθεί για το ύφος, και ορθά ίσως, για την πολιτική διάσταση και χρήση του έργου της και για το θέμα του εθνικισμού. Δεν φταίει η Δέλτα γι' αυτό, παρότι ουσιαστικά οι λόγοι που την ανέδειξαν ως εθνική συγγραφέα έχουν εκλείψει. Και ίσως επειδή τα σχολεία δεν έχουν κάτι διαφορετικό να παρουσιάσουν σε επίπεδο πολιτικών οριζόντων με την ευρεία έννοια» απαντά ο Τάσος Σακελλαρόπουλος. Και ο Αλέκος Ζάννας προσθέτει: «Ας μην ξεχνάμε ότι σε κάθε εποχή τα πράγματα έχουν και διαφορετικές αναγνώσεις. Σήμερα ο εθνικισμός ταυτίζεται με τη Χρυσή Αυγή και είναι σημαντικό ότι το ζήτημα έχει αντιμετωπιστεί ποινικά και όχι πολιτικά. Κανείς άλλωστε δεν έχει πει ότι η Δέλτα έκανε προπαγάνδα. Και η Αριστερά τη σεβάστηκε. Δεν έχω βρει, πλην ενός μονόστηλου στην Επιθεώρηση Τέχνης, κριτικές σε αριστερά περιοδικά εναντίον της».