→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Δέλτα Πηνελόπη

http://www.ekebi.gr/1935/detail.asp?ID=153

1874 - 1941

Η Πηνελόπη Δέλτα γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, τρίτο παιδί του Εμμανουήλ Μπενάκη, μεγαλεμπόρου βαμβακιού, και της Βιργινίας το γένος Χωρέμη, που κατάγονταν από τη Χίο. Εκτός από την Πηνελόπη η οικογένεια είχε δύο ακόμη κόρες, την Αλεξάνδρα και την Αργίνη και τρεις γιους, τον Αντώνη, τον Κωνσταντίνο και τον Αλέξανδρο. Τα παιδικά της χρόνια τα πέρασε στο αυστηρό αρχοντικό περιβάλλον του σπιτιού της και τα καλοκαίρια ταξίδεψε στην Ελλάδα και την Ευρώπη (Αθήνα, Πειραιάς, Χίος, Liverpool, Gratz κ.α.) Τις σχολικές γνώσεις της κάλυψε με κατ’ οίκον μαθήματα. Η σύγκριση των ελληνικών μαθητικών βιβλίων με τα αντίστοιχα ξενόγλωσσα την έκανε να συνειδητοποιήσει την ανάγκη για συγγραφή παιδικών βιβλίων γραμμένων σε απλή γλώσσα. Μετά την αγγλική κατάκτηση της Αιγύπτου (1882), η οικογένεια έφυγε για την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Κηφισιά. Το 1895 η Πηνελόπη παντρεύτηκε το φαναριώτη επιχειρηματία Στέφανο Δέλτα, με τον οποίο επέστρεψε μετά το τέλος του πολέμου του 1897 στην Αλεξάνδρεια και απέκτησε τρεις κόρες, τη Σοφία, τη Βιργινία και την Αλεξάνδρα. Ο Δέλτας ήταν φιλόδημοτικιστής και η Πηνελόπη επηρεάστηκε κυρίως από τον αδερφό του Κωνσταντίνο και τη γνωριμία και σχέση της με τον Ίωνα Δραγούμη, που υπηρετούσε την περίοδο εκείνη στο προξενείο της Αλεξάνδρειας και την γνώρισε με τους Πάλλη, Εφταλιώτη, Βλαστό, Φωτιάδη, Ψυχάρη και Παλαμά, με τους οποίους διατήρησε επαφή και αλληλογραφία, συμβάλλοντας στο δημοτικιστικό αγώνα. Από το 1906 ως το 1913 έζησε με την οικογένειά της στη Φρανκφούρτη. Εκεί γνωρίστηκε με το Μανώλη Τριανταφυλλίδη και μέσω αυτού με τον κύκλο του Γληνού και του Δελμούζου, με τους οποίους συνέπραξε αργότερα στην έκδοση του Δελτίου του Εκπαιδευτικού Ομίλου, του οποίου έγινε μέλος το 1910. Μακροχρόνια αλληλογραφία διατήρησε και με το γάλλο βυζαντινολόγο Γκυστάβ Σλυμπερζέ, του οποίου το βιβλίο Βυζαντινή Εποποιία ενέπνευσε τη Δέλτα στη συγγραφή μυθιστορημάτων με βυζαντινή θεματική (Για την πατρίδα, Στον καιρό του Βουλγαροκτόνου). Παράλληλα με τη λογοτεχνία η Δέλτα ασχολήθηκε και με τις παιδαγωγικές μελέτες και το 1910 εξέδωσε το βιβλίο Στοχασμοί περί της ανατροφής των παιδιών μας. Το 1909 έγινε μέλος της Λαογραφικής Εταιρείας. Το 1916 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και έζησε από κοντά τα Νοεμβριανά γεγονότα. Η φρίκη που αντίκρισε και ο κίνδυνος που αντιμετώπισε ο βενιζελικός και δήμαρχος τότε της Αθήνας πατέρας της συνέβαλαν στην πολιτική μεταστροφή της Δέλτα από την βασιλική στη βενιζελική παράταξη. Ο Βενιζέλος υπήρξε πρότυπο της Δέλτα και διατήρησε αλληλογραφία μαζί του, καθώς επίσης με τον Νικόλαο Πλαστήρα. Οι πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν ως τη Μικρασιατική καταστροφή επηρέασαν και τραυμάτισαν την ψυχοσύνθεση της Δέλτα, που αντιμετώπιζε περισσότερο συναισθηματικά παρά εγκεφαλικά τα γεγονότα. Παρά την άσχημη κατάσταση της υγείας της (προϊούσα παράλυση των άκρων), ήδη από το 1925 ανέλαβε σημαντικές πρωτοβουλίες για περίθαλψη και οικονομική ενίσχυση των προσφύγων από τη Βουλγαρία και τη Μικρασία. Ανάλογη πρωτοβουλία ανέλαβε και κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, η είδηση ωστόσο της εισόδου των γερμανών στην Αθήνα την οδήγησε στην αυτοκτονία. Η Πηνελόπη Δέλτα υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες στην Ελλάδα των αρχών του αιώνα. Στο πεζογραφικό έργο της προσπάθησε να επιτύχει τόσο την ψυχαγωγία των μικρών αναγνωστών της όσο και την διαπαιδαγώγησή τους, ιστορική και ηθική. Εξίσου σημαντικό είναι το ιστορικό ερευνητικό της έργο, που οδήγησε στη συγκέντρωση πολύτιμου αρχειακού υλικού για την ελληνική ιστορία του αιώνα μας, ενώ ένα σημαντικό μέρος του συνόλου του έργου της καλύπτει η αλληλογραφία της με εξέχουσες προσωπικότητες της πολιτικής και των γραμμάτων. 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία της Πηνελόπης Δέλτα βλ. Γιαλουράκης Μανώλης, «Δέλτα Πηνελόπη», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας6. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Ζάννας Παύλος, «Αυτοβιογραφικά κείμενα της Πηνελόπης Δέλτα», Το Δέντρο41, 11/1988, σ.26-35 (τώρα και στον τόμο Πετροκαλαμήθρες, Δοκίμια και άλλα 1960-1989, σ.463-478. Αθήνα, Διάττων, 1990), Μαλαφάντης Κωνσταντίνος Δημ., «Χρονολόγιο Πηνελόπης Δέλτα (1874-1941)», Διαβάζω300, 9/12/1992, σ.58-63, Σακελλαρίου Χάρης, «Πηνελόπη Δέλτα

Η ζωή της», Πηνελόπη Δέλτα

Η ζωή και το έργο της, σ.13-31 Αθήνα, Κίνητρο, 1990, Σταυροπούλου Έρη, «Πηνελόπη Σ. Δέλτα», Η παλαιότερη πεζογραφία μας

Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΙΑ΄

1900-1914, σ.78-105. Αθήνα, Σοκόλης, 1998 και χ.σ., «Δέλτα Πηνελόπη», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό3. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Άννινος Μπάμπης, «Στα Μυστικά του Βάλτου», Πρωία, 12/8/1937.
• Βιβλιόφιλος, «Τ’ Ανεύθυνα», Πατρίς, 25/11/1921.
• Γιαλουράκης Μανώλης, «Δέλτα Πηνελόπη», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας6. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Γληνός Δημήτρης, «Το γλωσσικό ζήτημα», Νέοι Πρωτοπόροι5, 1934, σ.188.
• Δημαράς Κ.Θ., «Το παιδικό βιβλίο», Ελεύθερο Βήμα, 15/4/1941.
• Έλατος Νώντας, «Για τα νέα αναγνωστικά του 1917 και την κριτική της κας Δέλτα», Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου 1920, σ.160-164.
• Ζάννας Παύλος, «Το αρχείο Δέλτα για τους βαλκανικούς πολέμους», Η Ελλάδα των Βαλκανικών πολέμων 1910-1914, σ.459-463. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1993.
• Ζέγγελης Κ., «Γύρω από ένα βιβλίο
• Η ζωή του Χριστού», Ελληνίδα2, 1926, σ.35-36.
• Θρύλος Άλκης, «Π.Δέλτα: Η ζωή του Χριστού», Δημοκρατία, 6/1/1926.
• Θρύλος Άλκης, «Ένα παιδικό βιβλίο: Ο Τρελαντώνης», Πολιτεία, 30 και 31/10/1932.
• Ιωαννίδου Αλεξάνδρα, «Γλώσσες και εθνικές ομάδες της Μακεδονίας στο έργο της Πηνελόπης Δέλτα», Νέα Εστία138, 15/7/1995, ετ.ΞΘ΄, αρ.1633, σ.951-957.
• Λαούρδας Βασίλης, Η Πηνελόπη Δέλτα και η Μακεδονία. Θεσσαλονίκη, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1958.
• Μαυροειδή-Παπαδάκη Σοφία, «Ο Τρελαντώνης», Ελληνίδα11, 1932, σ.245-246.
• Παπαδάκης Ν.Α., Πηνελόπη Στεφ. Δέλτα· Η «πρώτη» της παιδικής λογοτεχνίας. Αθήνα, ανάτυπο από τη Νέα Εστία, 1982.
• Παπαϊωάννου Μ.Μ., «Η Πηνελόπη Δέλτα και η εθνικιστική παιδική λογοτεχνία», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας3, ετ.Γ΄, 1988, σ.319-323 (εκδόσεις Καστανιώτη).
• Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου Λότη, Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία, σ.63-69. Αθήνα, Καστανιώτης, 1983.
• Πολίτης Φώτος, «Λυτρωμένη μητέρα», Πρωία, 2/9/1932.
• Σακελλαρίου Χάρης, Ιστορία της παιδικής λογοτεχνίας – Ελληνική και παγκόσμια. Αθήνα, Φιλιππότης, 1990 (έκδοση Στ΄).
• Σακελλαρίου Χάρης, Πηνελόπη Δέλτα
• Η ζωή και το έργο της. Αθήνα, Κίνητρο, 1990 (και σε τελευταία έκδοση Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997).
• Σταυροπούλου Έρη, «Πηνελόπη Σ. Δέλτα», Η παλαιότερη πεζογραφία μας
• Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΙΑ΄
• 1900-1914, σ.78-105. Αθήνα, Σοκόλης, 1998.
• Φορτούνιο (=Σπύρος Μελάς), «Για ένα μεγάλο βιβλίο», Ελεύθερον Βήμα, 11/5/1937.
• χ.σ., «Ένα εθνικόν ιστόρημα», Ελληνίδα6, 1937, σ.148.
• χ.σ., «Δέλτα Πηνελόπη», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό3. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985. Αφιερώματα περιοδικών
• Καλλιτεχνική Ελλάδα4-6, 4-6/1945.
• Διαδρομές16, Χειμώνας 1989.
• Νέα Εστία132, ετ.ΞΣΤ΄, 1η/8/1992, αρ.1562.
• Διαβάζω300, 9/12/1992.

Εργογραφία

(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι.Πεζογραφία

• Για την πατρίδα. Εικονογραφίες Ν. Λύτρα και Σ. Λασκαρίδη. Λονδίνο, τυπ. Γ. Σ. Βελώνη, 1909.
• Παραμύθι χωρίς όνομα. Εικονογραφίες Δ. Κωνσταντινίδη. Λονδίνο, τυπ. Γ. Σ. Βελώνη, 1910.
• Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου. Εικονογραφίες Δ.Λ.Κωνσταντινίδη. Λονδίνο, 1911.
• Παραμύθια και άλλα. Εικονογραφίες Σοφίας Λασκαρίδου και Σοφίας Σ. Δέλτα. Αθήνα, Βιβλιοθήκη του Εκπαιδευτικού Ομίλου5, 1915.
• Τ’ ανεύθυνα (Ψυχές Παιδιών). Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης,1921.
• Η ζωή του Χριστού· Τόμος Α΄ . Αθήνα, τυπ. Εστία, 1925.
• Η ζωή του Χριστού· Τόμος Β΄ . Αθήνα, τυπ. Εστία, 1925.
• Ο Τρελαντώνης· Εικονογραφίες Μαρίας Παπαρρηγοπούλου. Αθήνα, τυπ. Εστία, 1932.
• Μάγκας. Εικόνες Δ. Π. Ζωγράφου – Αντ. Πολυκανδριώτη – Δ. Λ. Κωνσταντινίδη. Αθήνα, Κασταλία, 1935.
• Στα μυστικά του βάλτου Α΄-Β΄. Εικονογραφίες Δ. Α. Μπισκίνη. Χάρτες Στεφανίας Φάρκου. Αθήνα, τυπ. Εστία, 1937.

ΙΙ.Μελέτες

• Στοχασμοί περί της ανατροφής των παίδων μας. Αθήνα, ανάτυπο από το Α’ Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου, 1911.
• Τα αναγνωστικά μας. Αθήνα, Βιβλιοθήκη του Εκπαιδευτικού Ομίλου3, 1913.
• Τα καινούρια αναγνωστικά μας. Αθήνα, ανάτυπο από το Δελτίου του Εκπαιδευτικού Ομίλου του 1919, 1920.

ΙΙΙ.Συγκεντρωτικές εκδόσεις

• Αλληλογραφία της Π. Σ. Δέλτα 1906-1940
• επιμέλεια Ξ. Λευκοπαρίδη. Αθήνα, Εστία, 1956.
• Αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα Α΄
• Ελευθέριος Βενιζέλος (Ημερολόγιο – Αναμνήσεις – Μαρτυρίες – Αλληλογραφία). Αθήνα, Ερμής, 1978.
• Αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα Β΄· Νικόλαος Πλαστήρας (Εκστρατεία Ουκρανίας 1919 – Κίνημα 6 Μαρτίου 1933, Αλληλογραφία). Αθήνα, Ερμής, 1979.
• Αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα Γ΄·Πρώτες ενθυμήσεις· Επιμέλεια Π. Α. Ζάννας. Αθήνα, Ερμής, 1985.
• Αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα Δ΄
• Εκστρατεία στη μεσημβρινή Ρωσία (κείμενα Ι.Δραγούμη, Κ.Μανέτα, Κ.Βλάχου, Ν.Γρηγοριάδη). Αθήνα, Ερμής, 1982.
• Αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα Ε΄
• Το γκρέμισμα. Ιστορικό μυθιστόρημα. Επιμέλεια Μαριάννα Σπανάκη – Εισαγωγή Π. Α. Ζάννας. Αθήνα, Ερμής, 1983.
• Αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα Στ΄ Αναμνήσεις 1899. Μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο Βούλα Λούβρου. Επιμέλεια : Π. Α. Ζάννας, Αλ. Π. Ζάννας. Αθήνα, Ερμής, 1990.
• Αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα Ζ΄
• Αναμνήσεις 1921. Επιμέλεια Αλ. Π. Ζάννας. Αθήνα, Ερμής, 1996.