→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Η υποκρισία της βικτοριανής εποχής

Ελένη Γκίκα, εφ. Έθνος, 1/11/2009

Τσαρλς Ντίκενς, Ο ζοφερός οίκος, μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ, εκδ. Gutenberg, 2 τόμοι, σελ. 729 και 676, € 60.

Ανισότητα, φτώχεια, κακοποίηση παιδιών και ο δικαστικός κυκεώνας «κατοικούν» στον «Ζοφερό οίκο» του Ντίκενς, που συνδυάζει έρευνα με απόλαυση και ιστορία με κοινωνική κριτική

Η εφημερίδα «Saturday Reviews», το 1858, γράφει για τον Ντίκενς: «Δεν πιστεύουμε ότι η φήμη αυτού του συγγραφέα θα διαρκέσει ακόμα πολύ. Μετά από 50 χρόνια, θα είναι δύσκολο να καταλάβει κάποιος τα κείμενά του και τα παιδιά μας θα αναρωτιούνται τι σκεφτήκαμε όταν τοποθετήσαμε αυτό τον συγγραφέα μπροστά από τους άλλους συγγραφείς της εποχής του».

Ανθρωπογεωγραφία

Έχουν περάσει, πόσα χρόνια από τότε; Κοντά τρεις αιώνες! Kαι από τις εκδόσεις «Gutenberg» στην εξαιρετική κλασική σειρά «Orbis Literae» κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα καθ’ ημάς «Ο Ζοφερός Οίκος» του, και όχι απλώς τον δικαιώνει, αλλά αποδεικνύοντας τη συγγραφική μεγαλοφυΐα του, ακτινογραφεί εις το διηνεκές θεσμούς και ανθρωπογεωγραφία.

Με την Εστέρ, προσωποποίηση του καλού, και τη λαίδη Ντέντολκ, μυστηριώδη και μοιραία, ο Τσαρλς Ντίκενς ξεδιπλώνει απολαυστικά και σπαρταριστά στον «Ζοφερό οίκο» την τοιχογραφία μιας εποχής με έντονες αντιθέσεις.

Στις 1.400 σελίδες του (δίτομο και σε σπουδαία σύγχρονη μετάφραση Κλαίρης Παπαμιχαήλ το έργο), εμπεριέχει σχεδόν τα πάντα: Οικογενειακή σάγκα και μυστικά που κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά, τα μεγάλα όχι και τόσο απρόσμενα γυρίσματα της Ιστορίας, την παρακμή των αριστοκρατικών οίκων και την υποκρισία της βικτοριανής εποχής, την ανισότητα, τη φτώχεια, την κακοποίηση των παιδιών και των ασθενεστέρων, και πάνω απ’ όλα τον φονικό δικαστικό κυκεώνα τον μηχανισμό του οποίου ο συγγραφέας γνώριζε εκ των ένδον και καλά!

Ολα αρχίζουν και τελειώνουν με την υπόθεση Τζαρντάις και Τζαρντάις. Παιδιά υιοθετούνται και αριστοκράτες ναυαγούν, άνθρωποι ερωτεύονται και μυστικοί δεσμοί αίματος βγαίνουν αλλόκοτα στην επιφάνεια, άνθρωποι αρρωσταίνουν, παραμορφώνονται, πεθαίνουν από φυσικό θάνατο ή αυτοκτονούν, και το μοναδικό στον κόσμο που μοιάζει σχεδόν αμετακίνητο είναι, τελικά, εκείνη η υπόδικη περιουσία. Οταν ο χρόνος θέσει ένα τέρμα, στο μεταξύ όλα θα έχουν διπλά και τριπλά χαθεί στους δικηγόρους.

Το απολαυστικό μυθιστόρημα που εναλλάσσεται αφηγηματικά στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση της πεντάρφανης Εστερ και τριτοπρόσωπη του αφηγητή, ξεκινά με την απομάκρυνση της μικρής Εστερ από το σπίτι της πεθαμένης πια θείας.

Στη διαδρομή της, η ομοιότητά της με τη λαίδη Ντέντλοκ θα περιπλέξει τα πράγματα, η συγκατοίκησή της με την Εϊντα και τον Ρίτσαρντ στο Μπλικ Χάους του κηδεμόνα τους Τζον Τζαρντάις.

«Για όνομα του Θεού, μη βασίζεις τις ελπίδες ή τις προσδοκίες σου στην οικογενειακή κατάρα! Ο,τι κι αν κάνεις όσο ζεις, ποτέ μη ρίξεις ούτε μια ματιά στο φρικτό φάντασμα που τόσα χρόνια μας στοιχειώνει. Καλύτερα να δανειστείς, καλύτερα να ζητιανέψεις, καλύτερα να πεθάνεις!» συμβουλεύει ματαίως τον Ρίτσαρντ - έναν από τους ήρωες και κληρονόμους- ο κηδεμόνας του κύριος Τζαρντάις.

Με δυο τεράστιες γοητευτικές ηρωίδες, την Εστερ, προσωποποίηση του καλού και τη λαίδη Ντέντλοκ, μυστηριώδη και μοιραία, στους βασικούς κόμβους του μύθου, ξεδιπλώνεται απολαυστικά και σπαρταριστά η τοιχογραφία μιας εποχής με έντονες γωνίες και αντιθέσεις.

Ένα πολυεπίπεδο, πολυδαίδαλο, πολυπρόσωπο και άκρως απαιτητικό έργο που διαθέτει σχεδόν τα πάντα: κριτική οξυδέρκεια και ψυχαναλυτικό βάθος, μεγάλα και αιώνια ζητήματα και αφηγηματικό εύρος, ζωντάνια, σπαρταριστό και ευφυές χιούμορ, μυστήριο, δομή και εξαιρετικά καίριους διαλόγους. Χαρακτήρες διαχρονικούς και δομές και θεσμούς που δεν άλλαξαν επειδή παραμένουμε ίδιοι κι εμείς, μέσα στους αιώνες. Τολμώντας να ανοίξει ζητήματα σε μιαν εποχή που ακόμα και σήμερα ταμπού παραμένουν. Όπως αυτό της αυτοανάφλεξης του Κρουκ του παλαιοβιβλιοπώλη. Συνδυάζοντας έρευνα με απόλαυση, ταλέντο με γνώση, την Ιστορία με κοινωνική κριτική, κι όλα αυτά -ας μη το ξεχνάμε- τον 19ο αιώνα.

Tαυτότητα

Από τους μεγαλύτερους και πιο αγαπημένους κλασικούς λογοτέχνες της Αγγλίας, τον 19ο αιώνα. Γεννήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1812 στο Πόρτσμουθ, Χαμσάιρ, στην Αγγλία, ήταν το δεύτερο από τα οκτώ παιδιά της οικογένειας του Τζον Χιούφαν Ντίκενς.

Η οικογένειά του δεν τα έβγαζε πέρα, καθώς ο πατέρας ήταν αντιμέτωπος με πάρα πολλά χρέη, αποτέλεσμα των οποίων ήταν να φυλακιστεί στο Λονδίνο κι έτσι ολόκληρη η οικογένεια εγκαθίσταται μαζί του στην ειδική φυλακή Μάρσαλσι.

Ο μικρός Τσαρλς βρίσκει δουλειά (σ΄ ένα εργοστάσιο βερνικιών για παπούτσια) και ζει μόνος του σ΄ ένα νοικιασμένο δωμάτιο.

Τα πρώτα του βήματα στη λογοτεχνία, τα έκανε σε σχετικά μικρή ηλικία. «Τα Σκίτσα του Μποζ» (1833) τον έκαναν ιδιαίτερα γνωστό, ενώ το 1834, στα 22 του χρόνια, έγινε μόνιμος συνεργάτης της εφημερίδας Morning Chronicl. To «Pickwick Papers» (1837), ήταν το πρώτο βιβλίο που εξέδωσε, το βιβλίο, όμως, που τον έκανε να ξεχωρίσει ήταν ο «Ολιβερ Τουίστ».

Ακολουθούν, «Το Παλαιοπωλείο», «Τα αμερικανικά σημειώματα», το μυθιστόρημα «Μάρτιν Τσάσλουαϊτ». «Τα χριστουγεννιάτικα βιβλία», τα οποία έγραψε σε πολύ δύσκολη οικονομική περίοδο με πιο διάσημη τη «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» (με τον γνωστό μας τσιγκούνη Σκρουτζ).

Το καλοκαίρι του 1870, στο Λονδίνο, καθώς διάβαζε αποσπάσματα έργων του στο κοινό, έπαθε συμφόρηση και την επόμενη μέρα πέθανε, χωρίς να προλάβει να ολοκληρώσει το τελευταίο του μυθιστόρημα «Έντουιν Ντρουτ».