→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και τιμωρία

Γιάννης Βλιώρας, http://vliwras.blogspot.com/2006/04/blog-post.html

Ξαναεπισκέφτηκα αυτές τις μέρες ένα ξεχασμένο ανάγνωσμα της εφηβείας μου. Ας είναι καλά η Ελευθεροτυπία (δηλ. οι άνθρωποί της) που το 'φερε μπροστά μου με τις κυριακάτικες εκδόσεις της - αλλιώς πότε θα αποφάσιζα να το ξαναδιαβάσω; Το "Έγκλημα και Τιμωρία" πρέπει να το μελετήσεις από διάφορες ηλικιακές γωνίες και φάσεις της ζωής σου - δεν ξεμπερδεύεις έτσι εύκολα μαζί του. Ο συναισθηματικός απόηχος μέσα μου από εκείνη την πρώτη ανάγνωση ήταν η νοσηρότητα. Τώρα πλέον κρατάω την αγάπη. Ο Ρασκόλνικοφ, ο απίστευτος αυτός ήρωας του Ντοστογιέφσκι, που ισορροπεί επί μακρόν στα όρια της ιδιοφυΐας, της τρέλας, της αλλοτρίωσης και του απόλυτου μηδενισμού, ανασταίνεται -μετά το έγκλημά του- στο κάτεργο: όχι από ανάγκη, όχι γιατί δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς, όχι από μετάνοια ή ενοχές, ούτε επειδή ανασκεύασε πλήρως τους λόγους που τον οδήγησαν στο έγκλημα. Η αγάπη, η αγάπη ήταν αυτή που τον ξύπνησε, τον ταρακούνησε, τον έλουσε με φως! Είναι καθοριστική για τη νέα του ζωή η στιγμή εκείνη στον επίλογο το βιβλίου, που πέφτει κλαίγοντας στα πόδια της Σόνιας. Είναι, ακριβέστερα, η αρχή της ζωής του. "Την διαλεκτική την διαδέχτηκε τώρα η ζωή", λέει ο Ντοστογιέφσκι.

Πώς να μιλήσεις για την αγάπη χωρίς να καταλήξεις σε κοινοτοπίες; Τι να πεις μετά τον Χριστό, τον Ντοστογιέφσκι, τον Καζαντζάκη, τον Αϊνστάιν; Οι πραγματικές ιδιοφυΐες συνειδητοποίησαν, νομίζω, ότι η αγάπη -και όχι απλά οι ιδέες- είναι αυτή που πάει τον κόσμο μπροστά. Ας κλείσω με τα λόγια μιας άλλης σπάνιας ιδιοφυΐας, τα οποία, ακριβώς εξαιτίας τού ότι προέρχονται από αυτόν, αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα:

Ούτε το να είσαι έξυπνος σε βαθμό αλαζονείας, ούτε η φαντασία, ούτε καν και τα δύο μαζί, δεν δημιουργούν μια ευφυΐα. Η αγάπη, η αγάπη, η αγάπη, αυτή είναι η ψυχή της ευφυΐας! (W. A. Mozart)

Το αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι

Εφ. Ελευθεροτυπία, 19/3/2006

«Είναι η ψυχολογική καταγραφή ενός εγκλήματος. Ένας νέος διωγμένος από το πανεπιστήμιο, ταπεινής καταγωγής, αποφασίζει να σκοτώσει από επιπολαιότητα, έλλειψη αρχών και επηρεασμένος από ορισμένες κακοχωνεμένες και αλλόκοτες ιδέες που κυκλοφορούν σήμερα», πληροφορούσε το 1865 ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι τον διευθυντή του περιοδικού όπου σκόπευε να δημοσιεύσει σε συνέχειες, την πρώτη μεγάλη μυθιστορηματική του σύνθεση. Ο λόγος για το «Έγκλημα και Τιμωρία», το έργο που έμελλε να συγκαταλεγεί στ' αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, τον πρώτο τόμο του οποίου προσφέρει σήμερα η «Κ.Ε.» στους αναγνώστες της, σε μετάφραση Σωτήρη Πατατζή.

Την εποχή εκείνη, ο ρώσος δημιουργός (1821-1881) πάλευε αγωνιωδώς να επιζήσει. Έχοντας εναντιωθεί στην πολιτική του τσάρου Νικολάου Α', είχε κατηγορηθεί για συνωμοσία και καταδικαστεί σε τετραετή φυλάκιση, στη διάρκεια της οποίας είχε υποστεί τρομερά βασανιστήρια και εξευτελισμούς. Κι όταν το 1859 επέστρεψε στην Πετρούπολη, εξαιτίας των οικονομικών του ατασθαλιών και του πάθους του για τη ρουλέτα, είχε βυθιστεί στα χρέη. Άρχισε, λοιπόν, να γράφει συνεχώς και ακούραστα τα έργα που τελικά θα του χάριζαν όχι απλώς αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής αλλά την ίδια την αθανασία: το «Έγκλημα και τιμωρία», τους «Αδελφούς Καραμαζόφ», τον «Ηλίθιο», τους «Δαιμονισμένους».

Στο «Έγκλημα και τιμωρία» -αστυνομικό θρίλερ με θρησκευτικές, φιλοσοφικές και κοινωνικές διαστάσεις- ο απελπισμένος νεαρός Ρασκόλινικοβ, καταστρώνει το σχέδιο του τέλειου εγκλήματος: τον φόνο μιας ενεχυροδανείστριας που κανείς δεν πρόκειται να πενθήσει.

Όπως συλλογίζεται ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι, «αν σκοτώσω αυτήν την γριά τοκογλύφα, την άχρηστη και κακοποιό, και χρησιμοποιήσω τα χρήματά της για να κάνω τις καλές πράξεις που έχω υπ' όψη μου σε τι θα είμαι ένοχος; Θα είμαι χρήσιμος στους δικούς μου και την κοινωνία. Πρέπει, επομένως, να κάνω να σωπάσω μέσα μου αισθήματα, συνείδηση, θείοι και ανθρώπινοι νόμοι, και να σκοτώσω»... Τι συνέπειες, όμως, θα έχει μια τέτοια σιωπή;