→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Τζων Φώουλς, για την αγάπη

Σπύρος Γιανναράς, εφ. Καθημερινή, 20/3/2010

Ο Τζων Φώουλς λογίζεται ως ένας από τους ικανότερους μάστορες της μυθιστορηματικής τέχνης του περασμένου αιώνα. Στην εποχή όπου το μυθιστόρημα λίγο-πολύ εξαντλείται στη στρωμένη αφήγηση μιας πορείας, διαμέσου ενός (ενίοτε αστυνομικού) λαβυρίνθου, την οποία ακολουθεί ο ήρωας και κατ' επέκταση ο αναγνώστης μέχρι το (ευτυχές) τέλος, ο Φώουλς υπήρξε μυθιστοριογράφος με την πιο πλέρια και μεστή έννοια του όρου: κινούσε τα νήματα της αφήγησης σαγηνεύοντας τον αναγνώστη του σε βαθμό που να μην μπορεί να αφήσει το βιβλίο από τα χέρια. Χειριζόταν σαν τρυφερός εραστής την αγγλική γλώσσα, διευρύνοντας τα όριά της, χτίζοντας ένα ξεχωριστό προσωπικό ύφος που, όπως συμβαίνει με όλους τους μεγάλους, βρίσκεται στα πρόθυρα να εγκαινιάσει ένα νέο λογοτεχνικό είδος.

Ο πρώην καθηγητής της Αναργυρίου Σχολής ήξερε να στήνει τις πιο αληθοφανείς σκηνές παρελθοντικών εποχών με τη λεπτομεριμνησία αυτόπτη μάρτυρα.

Η γραφή του Φώουλς προχωράει ξαφνιάζοντας τον αναγνώστη με όλα τα λογοτεχνικά μέσα. Γι' αυτό και διαβάζοντας τα εμβληματικότερα έργα του, όπως «Ο Μάγος», «Η ερωμένη του Γάλλου ανθυποπλοιάρχου» ή ο «Συλλέκτης» (Εστία), η μνήμη συγκρατεί για καιρό λίγο από όλα: ανεξίτηλες φράσεις, εικόνες, ανατροπές της πλοκής και ένα έντονο αίσθημα της σαγήνης της οποίας είχε πέσει θύμα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης.

Στο κύκνειο άσμα του, «Ενα καπρίτσιο», ο παλιός καλός Φώουλς επιστρατεύει όλες τις αφηγηματικές του ικανότητες για ένα τελευταίο μεγάλο, άλλης όμως τάξης, ξάφνιασμα του αναγνώστη του. Δημιουργεί ένα υβριδικό είδος, στο οποίο μπλέκει το αφηγηματικό (ιστορικό), το αστυνομικό και το επιστολικό μυθιστόρημα, το θέατρο (ορισμένα κεφάλαια αποτελούν καταγραφή ανακρίσεων σε μορφή διαλόγου) και τον δοκιμιακό στοχασμό.

Δίνοντας αρχικά έμφαση στην αστυνομική πλοκή του έργου, την εξιχνίαση του θανάτου του κωφάλαλου υπηρέτη ενός εκκεντρικού με τα μέτρα της εποχής (1736) αριστοκράτη, ο Φώουλς προβαίνει σε μια άνευ προηγουμένου (βαθιά ειρωνική) κριτική της σύγχρονης λογοτεχνίας. Παίζοντας με το λογοτεχνικό υλικό του όπως το παιδί με τον πηλό, στηλιτεύει τη γενικευμένη τάση που ταυτίζει το μυθιστόρημα με την πλοκή και δη την αστυνομική, για να ανοιχτεί στη συνέχεια σε ένα πολύ ευρύτερο πεδίο πέρα και πάνω από τη λογοτεχνία. «Maggot (καπρίτσιο) είναι η προνυμφιακή φάση ενός φτερωτού πλάσματος», τονίζει στην πρώτη φράση της εισαγωγής του. Το ξάφνιασμα δεν αφορά τόσο τον αναγνώστη του (αστυνομικού) μυθιστορήματος όσο τον σημερινό συγγραφέα. Ο άθεος επικριτής όλων των θρησκειών ανασταίνει μιαν άκρως συντηρητική θρησκευτική σέκτα του 18ου αιώνα και παρασέρνει, με μια απότομη στροφή, τον αναγνώστη του εκτός λογοτεχνίας για να του μιλήσει για την αγάπη. Για το πανανθρώπινο αίτημα των ανθρώπων για λιγότερο πόνο και «περισσότερη αγάπη».