→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

H διαχρονική λάμψη του Όσκαρ Ουάιλντ

Ντόρα Mακρή, εφ. Καθημερινή, 11/10/2009

Richard Ellmann, Όσκαρ Ουάιλντ, μτφ. Ελεάννα Πανάγου, εκδ. Πατάκης, 2009

Η μνημειώδης βιογραφία του Έλμαν για την πολυτάραχη ζωή και το καλλιτεχνικό ταλέντο του Ιρλανδού συγγραφέα

Η μετάφραση στα ελληνικά της μνημειώδους βιογραφίας του Έλμαν για τον Όσκαρ Ουάιλντ (Πούλιτζερ, 1989) αποτελεί ένα σημαντικό εκδοτικό γεγονός. Έρχεται στη διάρκεια μιας βικτωριανής αναβίωσης, που αγγίζει τα όρια της λατρείας στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Πτυχές της βικτωριανής καθημερινότητας γίνονται αντικείμενο μελέτης και πηγή έμπνευσης για όσους αποζητούν εναλλακτικές μορφές έκφρασης: μόδα, κόσμημα, διακόσμηση, μουσική, εικαστικές τέχνες, λογοτεχνία έλκονται από την πολιτιστική κληρονομιά της βικτωριανής εποχής.

Κεντρική θέση στον κόσμο αυτό κατέχει ο αισθητιστής Ουάιλντ, που με την πολυτάραχη ζωή και την καλλιτεχνική του δημιουργία σημάδεψε ολόκληρη την εποχή.

Ογκώδες βιβλίο

Η βιογραφία του Ελμαν κυκλοφόρησε στα Αγγλικά το 1987, λίγο πριν από τον θάνατο του διάσημου μελετητή, γνωστού από τις βιογραφίες των Τζόις και Γέιτς. Ωστόσο, παρά τα είκοσι δύο χρόνια από την έκδοσή του (όσα περίπου κράτησε και η συγγραφή του), το ογκώδες βιβλίο του Ελμαν κατέχει σημαντική θέση στη βιβλιογραφία του Ουάιλντ, έχοντας εκπληρώσει τον στόχο του να αποκαταστήσει τη φήμη του Ιρλανδού συγγραφέα και να προβάλει τη διαχρονική αξία των καλλιτεχνικών του επιτευγμάτων, ώστε να καταστεί εμφανές ότι ο Ουάιλντ «ανήκει περισσότερο στον κόσμο μας παρά στον κόσμο της Βικτωρίας».

Η δημόσια διαπόμπευση, η καταδίκη σε καταναγκαστικά έργα, η εξορία στο Παρίσι, ο θάνατός του στα 46 και ο παραγκωνισμός του από την πρώτη γενιά των μοντερνιστών δεν στάθηκαν ικανά να παραδώσουν τον Ουάιλντ στη λήθη. Αντίθετα, ο χαϊδεμένος των σαλονιών, που μαγνήτιζε με την εκρηκτική παρουσία και την εκφραστική κομψότητα του διαλόγου του, γνώρισε ένα κύμα αναβίωσης το 1960, όταν η Σόνταγκ τον ανακήρυξε άγιο του Καμπ, δηλαδή του είδους εκείνου τέχνης που με ειρωνεία και περιπαικτική διάθεση προσφέρει γενναιόδωρα διασκέδαση και όχι αποδοκιμασία και απόρριψη.

Ο Ουάιλντ ήταν προικισμένος με σπινθηροβόλο πνεύμα, καλοσύνη και συμπόνια, έλεγε ο ποιητής Γ. Χ. Οντεν, αν και ο ίδιος προτιμούσε την εικονοκλαστική συμπεριφορά του βικτωριανού δανδή από το έργο του.

Πιο πρόσφατα, ο Χάρολντ Μπλουμ συμπεριέλαβε τον Ουάιλντ, μαζί με τους Εμερσον, Νίτσε, Πέιτερ και Φρόιντ, μεταξύ των σημαντικότερων συγγραφέων του 19ου αιώνα.

Είναι άλλωστε αναρίθμητες οι νουβέλες, βιογραφίες και αναπλάσεις της ζωής του Ουάιλντ που έπονται της βιογραφίας του Ελμαν. Παραθέτουμε εδώ την πλούσια συγγραφική δραστηριότητα του μοναδικού του εγγονού, Merlin Holland, στα έργα του οποίου συγκαταλέγεται η επιμέλεια των -μη λογοκριμένων- αρχείων της δίκης Ουάιλντ εναντίον Κουίνσμπερι, πατέρα του λόρδου Αλφρεντ Ντάγκλας (The Real Trial of Oscar Wilde, 2003). Σήμερα, θεατρικές ομάδες ανεβάζουν τον «Ιδανικό σύζυγο», τη «Σαλώμη» και τη «Σημασία του να είναι κανείς σοβαρός», διηγήματά του περιλαμβάνονται στα σχολικά ανθολόγια και η ιδιοφυΐα του λάμπει μέσω των μεταφράσεων σε όλο τον κόσμο.

Ποιος, λοιπόν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν έχει ασχοληθεί με τον Οσκαρ Ουάιλντ; Ομως, παρά την πληθώρα δημοσιευμάτων, η υπεροχή της βιογραφίας του Ελμαν παραμένει αδιαμφισβήτητη, αφού ο βιογράφος πετυχαίνει μια παράλληλη ανασκευή της χρονολογικής πορείας της ζωής του Ουάιλντ με ταυτόχρονη ανάλυση των αφορμών έμπνευσης και των αιτιών της συγγραφικής του δημιουργίας.

Ο Ελμαν ακολουθεί τον συγγραφέα από το Δουβλίνο στην Οξφόρδη (όπου αρχίζει «να δημιουργεί τον εαυτό του» ως έργο τέχνης). Ακολουθεί η αμερικανική περιοδεία (1882-83), όπου «προσηλυτίζει» τους Αμερικανούς στον αισθητισμό.

Ο γάμος με την Κονστάνς Λόιντ (1884) και οι δύο γιοι που αποκτά εξασφαλίζουν στον Ουάιλντ ένα προσωρινό καταφύγιο από τις επιθέσεις των ηθικολόγων, αλλά ο νέος του ρόλος αμφισβητείται από τον ζωγράφο Ουίσλερ που τον αποκαλεί «bourgeois malgr� lui» ή τον Γκονκούρ που τον ονομάζει άτομο «au sexe douteux». Ωστόσο, τα χρόνια 1889 - 1895 είναι χρόνια δημιουργικής ανάτασης: ο Ντόριαν Γκρέι, τα καλύτερα θεατρικά έργα και τα πιο μεστά δοκίμιά του γράφονται τώρα. Είναι η περίοδος που συνδέεται φιλικά με τον Μαλαρμέ, γνωρίζει τον Προυστ, αποκτά νέους μαθητές, όπως τον Ζιντ. Στο απόγειο του θριάμβου, περιφέρεται σε Λονδίνο και Παρίσι «σαν μεγάλος ιερέας της Σελήνης την εποχή του Ηλιογάβαλου».

Αυτή όμως είναι η περίοδος της ολέθριας ερωτικής σχέσης με τον Αλφρεντ Ντάγκλας (τον «ακαταμάχητο Μπόζι») και των περιστασιακών σχέσεων με εκδιδόμενους νεαρούς.

Αντίθετα με τον περιβόητο στίχο του Ντάγκλας «είμαι η αγάπη που δεν τολμά να προφέρει το όνομά της», ο Ουάιλντ προκαλεί τη βικτωριανή κοινωνία κοινοποιώντας απερίσκεπτα τη σεξουαλική του ζωή.

Η «δραστηριότητά» του

Η σκηνή της ατίμωσης γράφεται στο ανώτατο Κακουργοδικείο, όπου ο ενάγων Ουάιλντ μετατρέπεται σε εναγόμενος, αφού η μήνυση για συκοφαντική δυσφήμηση που καταθέτει εναντίον του Κουίνσμπερι, στρέφεται εναντίον του όταν αποδεικνύεται η ομοφυλοφιλική «δραστηριότητά» του.

Η έκβαση της δίκης είναι καταστροφική: δήμευση της περιουσίας και δύο χρόνια φυλάκισης (1895-97) που εξόντωσαν τον Ουάιλντ, αν και στη διάρκειά της έγραψε την Μπαλάντα της φυλακής του Ρέντινγκ. Μετά την αποφυλάκισή του, επανασυνδέεται με τον Ντάγκλας, παρά την υπόσχεση προς τη γυναίκα του και παρά την πικρία που εκφράζει στο De Profundis για την υστεροβουλία του φίλου του. Ο θάνατος θα τον βρει σε φθηνό παρισινό ξενοδοχείο (1900), σε αξιοθρήνητη κατάσταση, κλονισμένη υγεία και με ελάχιστους φίλους δίπλα του.

Η αγάπη και ο θαυμασμός του Ελμαν για τον «μεγαλειώδη Ουάιλντ» και η ακλόνητη πεποίθηση ότι «είναι ένας από μας», αφού το πνεύμα του «ταιριάζει με την εποχή μας», διατρέχουν από άκρου εις άκρον τη συναρπαστική βιογραφία που ο αναγνώστης μπορεί να απολαύσει χάρη στην εξαιρετική μετάφραση της Ελεάννας Πανάγου.