→ Λογοτεχνία → Πεζογραφία

Όταν τραγουδά ο Παπαδιαμάντης

Βασίλης Αγγελικόπουλος, εφ. Καθημερινή, 24/12/2006

Στίχοι του μεγάλου Σκιαθίτη έγιναν τραγούδια και εκδόθηκαν σε δίσκους

Ο λόγος του Παπαδιαμάντη, πέρα απ’ όλα τ’ άλλα, είναι μουσική από μόνος του, παρ’ όλ’ αυτά, όμως δεν έχει γεννήσει πολλά μουσικά έργα. Έχουμε μόνο ορισμένες μουσικές που γράφτηκαν για κάποια σκηνική, κινηματογραφική ή τηλεοπτική μεταφορά έργων του και μερικά τραγούδια αφιερωμένα στον μεγάλο Σκιαθίτη. Σπανιότερα έχουμε μελοποίηση του ίδιου του παπαδιαμαντικού λόγου, ακόμα και των στίχων που απαντώνται μέσα στα διηγήματα ή τα μυθιστορήματά του. Να όμως που τελευταία –δείγμα κι αυτό της παρηγορητικής παρουσίας του κυρ Αλέξανδρου ανάμεσά μας– είχαμε δύο μελοποιήσεις παπαδιαμαντικού λόγου.

Παρηγορητικός ο λόγος του

Στο δίσκο «Η Αλίκη Καγιαλόγλου διαβάζει και τραγουδά Παπαδιαμάντη» (Κίνηση) περιλαμβάνονται αποσπάσματα από πέντε διηγήματά του, μέρη των οποίων μελοποίησε ο μαέστρος και συνθέτης Άλκης Μπαλτάς. Την ερμηνεύτρια συνοδεύει κουιντέτο εκλεκτών μουσικών.

Αλλά τι τη συγκινεί ιδιαίτερα στον Παπαδιαμάντη; «Η απίστευτη τρυφερότητα, η κατανόηση, η ανεκτικότητά του απέναντι στις ανθρώπινες αδυναμίες» λέει η Α. Καγιαλόγλου. «Αλλά πάνω απ’ όλα είναι παρηγορητικός. Ο λόγος του είναι μαλακτικός. Κάτι άλλο που λατρεύω σ’ αυτόν είναι ο τρόπος που περιγράφει τη φύση. Με τρελαίνει, μπαίνω μέσα, είναι σαν να τα βλέπω. Επίσης, το ότι μέσα σε μία φράση έχει χιούμορ, καυστικότητα, πολιτικό σχόλιο, συγκίνηση – τα πάντα. Ήθελα από καιρό να μπω στον κόσμο του Παπαδιαμάντη κι είμαι ευτυχής που τελικά έγινε».

Η αφορμή δόθηκε όταν της έγινε πρόταση να μετάσχει στο Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής της Πάτμου. Ανάμεσα σε διάφορες σκέψεις, κυριάρχησε αυτή για Παπαδιαμάντη, με τον Άλκη Μπαλτά.

«Η περίτεχνη γλώσσα του και οι εικόνες στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη έχουν από μόνα τους μια συναρπαστική μουσικότητα», σημειώνει ο συνθέτης. «Σε πολλά σημεία, ακόμη, οι ήρωες διαφόρων διηγημάτων τραγουδούν. Άλλοτε ερωτευμένοι, άλλοτε σε εύθυμη ή μελαγχολική διάθεση και άλλοτε ζαλισμένοι από το ποτό ή γοητευμένοι από την ομορφιά της φύσης (…). Η σύνθεση προσπάθησε να παρακολουθήσει τη μοναδική στο είδος της ανάμειξη του κοσμικού και θρησκευτικού στοιχείου που συναντάμε στα διηγήματά του».

«Ο Μπαλτάς έκανε εξαιρετική δουλειά», σχολιάζει η Καγιαλόγλου. «Ανέδειξε την ποικιλότητα του παπαδιαμαντικού λόγου, ακολουθώντας τις εναλλαγές του». Επελέγησαν αποσπάσματα από πέντε διηγήματα που περιείχαν στίχους και προσφέρονταν για μελοποίηση. «Έτσι, τα μελοποιημένα μέρη που ακολουθούν μια πρόζα δεν είναι εμβόλιμα αυθαιρέτως από εμάς εκεί, αλλά είναι βαλμένα από τον ίδιο τον Παπαδιαμάντη. Γι’ αυτό άλλωστε και στο cd δεν ξεχωρίσαμε την κάθε πρόζα από το τραγούδι που ακολουθεί, αλλά τα βάλαμε στο ίδιο τρακ – ακριβώς για να τονίσουμε την αίσθηση ενός τρόπον τινά μονόπρακτου».

Η πρεμιέρα στην Πάτμο, σ’ ένα ετερόκλητο κοινό 3.000 θεατών υπήρξε θριαμβευτική. «Ακόμη και η ηχογράφηση της βραδιάς αναδίδει φοβερό ηλεκτρισμό και ενέργεια· αποφάσισα όμως να μην την εκδώσω ως έχει, γιατί ξαφνικά ένιωσα ότι χρειάζομαι κι άλλο χρόνο στην επαφή μου με τον Παπαδιαμάντη. Κι άρχισα να μελετάω από την αρχή…». Πολύτιμος αρωγός εκεί ο σκηνοθέτης Δήμος Αβδελιώδης, «που με βοήθησε λέξη τη λέξη να μπω από την αρχή στον κόσμο του Παπαδιαμάντη. Αποφάσισα τελικά να το ηχογραφήσω ιδίοις αναλώμασι, γιατί καμιά εταιρεία δεν ενδιαφέρθηκε. Έτσι εκδόθηκε από τη δική μου ετικέτα “Συν Αθηνά και χείρα κίνει” και διανέμεται από την “Κίνηση”. Με έχει πικράνει όμως το γεγονός ότι κανείς δεν σκέφτηκε να με καλέσει να παρουσιάσουμε αυτή τη δουλειά. Μόνο ο Οικουμενικός Πατριάρχης! Μετά την επιτυχία στην Πάτμο, με κάλεσε και την παρουσίασα στην Πόλη. Κανείς άλλος… Όπως κι αν έχει όμως, είναι μια δουλειά που με προχώρησε. Είμαι ευτυχής που την έκανα και αισθάνομαι ότι μου έκανε πολύ καλό».

«Σκοτεινιά» και «εικόνες»

«Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης - Το σκοτεινό τριγόνι» (ΜΒΙ) είναι ένας δίσκος-έκπληξη. Περιλαμβάνει τραγούδια που έγραψαν πάνω σε στίχους του Σκιαθίτη τρεις νέοι από την Ιεράπετρα, ερασιτέχνες μουσικοί, κυρίως ο προικισμένος καθώς φαίνεται Νίκος Μαστοράκης και τα οποία ερμηνεύουν οι Σωκράτης Μάλαμας, Λιζέτα Καλημέρη, Ψαραντώνης, Νίκη Τσαϊρέλη, Νίκη Ξυλούρη, Μαρία Κώτη, Μανώλης Λιαπάκης και Χαρίλαος Παπαδάκης. Η υπόθεση ξεκίνησε από το θέατρο. «Ο σκηνοθέτης Αντώνης Διαμαντής είχε αναλάβει να ανεβάσει τη “Φόνισσα” με τη Θεατρική Ομάδα του Δήμου Ιεράπετρας και μου ζήτησε να γράψω τη μουσική», λέει ο Ν. Μαστοράκης. «Πρότεινα τότε στον Μανόλη Λιαπατάκη και στον Κώστα Πανταζή να συνεργαστούμε κι έτσι άρχισε αυτή η ιστορία που κατέληξε στο δίσκο».

Ο σκηνοθέτης είναι που διάλεξε τους στίχους του Παπαδιαμάντη για να γίνουν τραγούδια. «Εγώ ποτέ δεν είχα διαβάσει Παπαδιαμάντη», λέει ο Ν. Μαστοράκης, «αλλά το υλικό που είχα μπροστά μου, παραδόξως, γιατί είναι σε καθαρευσιάνικη γλώσσα, το ένιωσα πολύ φιλικό. Μου άρεσε τόσο, που μέσα σ’ ενάμιση μήνα είχα γράψει όλα τα κομμάτια».

Τους βοήθησε πολύ και η πρόβα, βέβαια, και οι συζητήσεις που είχαν με τον σκηνοθέτη. «Δεν θα ήταν το ίδιο αν δεν υπήρχε η παράσταση, οι πρόβες ήταν ένας μπούσουλας», λέει ο τραγουδοποιός. Σε ποια στοιχεία του Παπαδιαμάντη εστίασε την προσοχή του μελοποιώντας τους στίχους του; «Στη σκοτεινιά του», λέει. «Έχει μια σκοτεινιά, μια μαυρίλα… Αλλά δεν είμαι καλός στο λόγο για να σας αναλύσω αυτό που αισθάνομαι. Εκείνο επίσης που μου έκανε εντύπωση στον Παπαδιαμάντη είναι εικόνες! Πολλές εικόνες! Συνέχεια! Όταν πήγαμε Σκιάθο και παίξαμε εκεί την τελευταία παράσταση, έπαθα την πλάκα μου. Λες κι είχαμε γράψει τη μουσική ειδικά για το νησί αυτό. Πήγαμε και στα σημεία που αναφέρει ο Παπαδιαμάντης στη Φόνισσα και τραγουδούσαμε».

Τραγούδια με φυσικά όργανα, με ευγένεια ήχου, σε παραδοσιακούς δρόμους, αλλά και με «έντεχνες» αποχρώσεις. Όσο για τη συμμετοχή γνωστών φωνών στην ερμηνεία «όχι, καθόλου δεν ήταν πρωτοβουλία της εταιρείας», λέει ο Ν. Μαστοράκης. «Η παραγωγή είναι δική μας, εμείς κάναμε την ηχογράφηση και μετά αναζητήσαμε εταιρεία. Απλώς, όταν ήρθε για συναυλία στην Ιεράπετρα ο Μάλαμας, που εμένα μ’ αρέσει πολύ, πήρα το θάρρος και πήγα και τον βρήκα γιατί ήθελα να ακούσω τη γνώμη του. Τον βρήκα να κάνει πρόβα στα ηχητικά. Μου είπε “θα σου πω σ’ ένα μήνα τη γνώμη μου, καλή ή κακή”. Σε τέσσερις μέρες με πήρε τηλέφωνο: “Μπράβο, πολύ ωραία, θέλω να είμαι κι εγώ μέσα, φιλική συμμετοχή”. Τρελάθηκα! Μου είπε “να βάλεις και γυναικεία φωνή μέσα”, ήρθαμε και σ’ επαφή και με τον Ψαραντώνη που τον θέλαμε από την αρχή πολύ, ενθουσιάστηκε όταν τα άκουσε και έτσι έγινε η ηχογράφηση. Κράτησε κοντά δυο χρόνια, γιατί έχουμε και τις δουλειές μας να κοιτάμε. Κατόπιν ψάξαμε για εταιρεία. Πάντως, το φανταζόμουν πολύ πιο δύσκολο όλο! Ημουν τυχερός».