Κ. Γ. Καρυωτάκης, Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων

Α' Κείμενο*

Ἀπὸ θεοὺς κι ἀνθρώπους μισημένοι,

σὰν ἄρχοντες ποὺ ἐξέπεσαν πικροί,

μαραίνονται οἱ Βερλαίν· τοὺς ἀπομένει

πλοῦτος ἡ ρίμα πλούσια καὶ ἀργυρή.

Οἱ Οὐγκὸ μὲ «Τιμωρίες» τὴν τρομερὴ

τῶν Ὀλυμπίων ἐκδίκηση μεθοῦνε.

Μὰ ἐγὼ θὰ γράψω μία λυπητερὴ

μπαλάντα στοὺς ποιητὲς ἄδοξοι πού ᾿ναι

Ἂν ἔζησαν οἱ Πόε δυστυχισμένοι,

καὶ ἂν οἱ Μπωντλαὶρ ἐζήσανε νεκροί,

ἡ Ἀθανασία τοὺς εἶναι χαρισμένη.

Κανένας ὅμως δὲν ἀνιστορεῖ

καὶ τὸ ἔρεβος ἐσκέπασε βαρὺ

τοὺς στιχουργοὺς ποὺ ἀνάξια στιχουργοῦνε.

Μὰ ἐγὼ σὰν προσφορὰ κάνω ἱερὴ

μπαλάντα στοὺς ποιητὲς ἄδοξοι πού ᾿ναι.

Τοῦ κόσμου ἡ καταφρόνια τοὺς βαραίνει

κι αὐτοὶ περνοῦνε ἀλύγιστοι κι ὠχροί,

στὴν τραγικὴ ἀπάτη τους δομένοι

πὼς κάπου πέρα ἡ Δόξα καρτερεῖ,

παρθένα βαθυστόχαστα ἱλαρή.

Μὰ ξέροντας πὼς ὅλοι τους ξεχνοῦνε,

νοσταλγικὰ ἐγὼ κλαίω τὴ θλιβερὴ

μπαλάντα στοὺς ποιητὲς ἄδοξοι πού ᾿ναι.

Καὶ κάποτε οἱ μελλούμενοι καιροί:

«Ποιὸς ἄδοξος ποιητής» θέλω νὰ ποῦνε

«τὴν ἔγραψε μίαν ἔτσι πενιχρὴ

μπαλάντα στοὺς ποιητὲς ἄδοξοι πού ᾿ναι;»

Β' Ερωτήσεις

Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμματολογικά στοιχεία

1. Ποια στοιχεία του ποιήματος δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του ως μπαλάντας;
2. Στηριζόμενοι στο ποίημα μπορείτε να φαντασθείτε ποια απήχηση είχε η ποίηση του Καρυωτάκη ενόσω εκείνος ζούσε;
3. Με ποια λογοτεχνική παράδοση φαίνεται από το ποίημα ότι ήταν ιδιαίτερα εξοικειωμένος ο Καρυωτάκης;
4. Πώς αντιμετωπίστηκαν από τους συγχρόνους τους οι ποιητές στους οποίους αναφέρεται ο Καρυωτάκης; Η απάντησή σας να στηριχθεί στο εξεταζόμενο ποίημα.
5. Σε ποιους ποιητές αναφέρεται ο Καρυωτάκης και τι παρατηρήσεις κάνει για τη ζωή και το έργο καθενός από αυτούς;
6. Γιατί νομίζετε ότι ο ποιητής θέλησε να γράψει μια μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων;

Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης)

1. Ποια σχήματα λόγου χρησιμοποιεί ο Καρυωτάκης στο συγκεκριμένο ποίημα; Σε κάθε περίπτωση να παραθέσετε τα σχετικά χωρία. Π.χ.: «η Δόξα καρτερεί» (προσωποποίηση).
2. Σε ποιους στίχους παρατηρείται το φαινόμενο της παρήχησης;
3. Γιατί ο Καρυωτάκης λέει «οι Ουγκώ» και όχι «ο Ουγκώ»;
4. «Ο Καρυωτάκης (...) απελπισμένα ανθίσταται [στη φθορά του χρόνου], αναζητώντας (...) μια γεύση αθανασίας, ένα μερίδιο στη μνήμη, μία ελπίδα υστεροφημίας»(Τασούλα Καραγεωργίου, «Ο Καρυωτάκης και η υστεροφημία», π. Φιλολογική, τχ. 59, Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 1997, σ. 31). Επαληθεύεται αυτή η κρίση από το συγκεκριμένο ποίημα;
5. α)Πώς χαρακτηρίζει ο Καρυωτάκης την μπαλάντα του; β)Γιατί της αποδίδει αυτούς τους χαρακτηρισμούς; γ)Τι παρατηρείτε στη μορφή των χαρακτηρισμών;
6. «Η μπαλάντα αυτή (...) είναι προϊόν ποιητικού μόχθου και ένα επίτευγμα ποιητικής τεχνικής». (Τασούλα Καραγεωργίου, «Ο Καρυωτάκης και η υστεροφημία», π. Φιλολογική, τχ. 59, Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 1997, σ. 33) Συμφωνείτε με αυτή την άποψη; Εξηγήστε γιατί.
7. α)Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του ποιητή; β)Ποια συναισθήματα σας υποβάλλει;
8. Ο Καρυωτάκης χαρακτηρίζει την μπαλάντα του «πενιχρή». Συμφωνείτε με αυτό το χαρακτηρισμό;
9. Να επισημάνετε τις αντιθέσεις που υπάρχουν στο ποίημα.
10. Ποια φράση λειτουργεί ως μοτίβο στο ποίημα και ποια εντύπωση σας δημιουργεί;
11. Τι παρατηρείτε ως προς την ομοιοκαταληξία, τη στιχουργία και το μέτρο του ποιήματος;
12. Ο Καρυωτάκης σε αυτό του το ποίημα κατατάσσει τον εαυτό του στην κατηγορία των «άδοξων» ποιητών με τους οποίους σχεδόν κανείς ποτέ δεν πρόκειται ν’ ασχοληθεί. Αν πράγματι το πίστευε αυτό, τότε γιατί δημοσίευσε αυτό το ποίημα;

Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου

1. Ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι θεοί στους οποίους αναφέρεται ο ποιητής στο στίχο 1;
2. Με ποιους τρόπους αντιδρούν, κατά τον Καρυωτάκη, οι ποιητές, όταν τους απορρίπτουν οι σύγχρονοί τους;
3. Να σχολιάσετε με συντομία τις αναφορές του Καρυωτάκη στη ζωή και το έργο των καλλιτεχνών που μνημονεύει σε αυτό του το ποίημα.
4. Γιατί περνούν «αλύγιστοι και ωχροί» οι ποιητές παρά την καταφρόνια του κόσμου;
5. Ποια είναι η «τραγική απάτη» στην οποία είναι δοσμένοι οι άδοξοι ποιητές;
6. Ποια μοίρα περιμένει τους ποιητές που «ανάξια στιχουργούνε»;
7. Σε ποια κατηγορία νομίζετε ότι κατατάσσει ο Καρυωτάκης τον εαυτό του, στους άδοξους ή στους αθάνατους ποιητές; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αναφερόμενοι σε συγκεκριμένους στίχους του ποιήματος.
8. Υποκρύπτεται κάποια ειρωνεία στην τελευταία στροφή του ποιήματος;
9. Ποιοι είναι, σύμφωνα με το ποίημα, οι άδοξοι ποιητές;
10. Πιστεύει ο Καρυωτάκης ότι το ποίημά του θα αντέξει στο χρόνο; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

Σχολιασμός αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου:

Francois Villon *, «Μπαλάντα των κυριών του παλιού καιρού»

Απόδοση-Μετάφραση: Κώστας Καρυωτάκης

Πέστε μου πού, σε ποιο μέρος της γης,

είναι η Φλώρα, η ωραία από τη Ρώμη,

η Αλκιβιάδα κι ύστερα η Θαΐς,

η ξαδέλφη της με τη χρυσή κόμη;

Ηχώ απαλή, σκια σε λίμνη, τρόμοι

των φύλλων, ροδοσύννεφα πρωινά,

η εμορφιά τους δεν έδυσεν ακόμη.

Μα πού 'ναι τα χιόνια τ' αλλοτινά;

Πού 'ν' η αγνή και φρόνιμη Ελοΐς;

Γι' αυτήν είχε τότε καλογερέψει

ο Πέτρος Αμπαγιάρ. Άλλος κανείς

όμοια στον έρωτα δε θα δουλέψει.

Κι η βασίλισσα που έκαμε τη σκέψη

κι έριξε στον Σηκουάνα, αληθινά,

το σοφό Μπουριντάν για να μουσκέψει;

Μα πού 'ναι τα χιόνια τ' αλλοτινά;

Η ρήγισσα Λευκή, ρόδον αυγής,

με τη φωνή της τη γλυκακουσμένη,

η Βέρθα, η Βεατρίκη, η Αρεμβουργίς

του Μάιν, η Σπαρτιάτισσα Ελένη

κι η καλή Ιωάννα από τη Λοραίνη,

όλες ανοίξεως όνειρα τερπνά,

η ανάμνησή τους ζωηρή απομένει.

Μα πού 'ναι τα χιόνια τ' αλλοτινά;

Πρίγκηψ, αν τις αναζητείτε τώρα,

τάχα θα τις έβρετε πουθενά,

τάχα θα υπάρχουν σε καμιά χώρα;

Μα πού 'ναι τα χιόνια τ' αλλοτινά;

• Να συγκρίνετε την «Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων» με την «Μπαλάντα των κυριών του παλιού καιρού» του Βιγιόν (που μετέφρασε ο Κ. Καρυωτάκης) και να επισημάνετε ομοιότητες και διαφορές ως προς το περιεχόμενο και το ύφος τους.

Σαπφώ, 58D. = 55LP. = 55V.

«Όταν θα κείτεσαι νεκρή θα κείτεσαι ανύπαρκτη κι ούτε πια ανάμνηση για σένα ούτε καμιά νοσταλγία ποτέ δε θα υπάρξει· γιατί δεν μετέχεις στης Πιερίας τα ρόδα. Μα και στου Άδη τα δώματα ανύπαρκτη θα γυρνάς με τις μαύρες σκιές των νεκρών, ένα τίποτε». (μετάφραση)

*στης Πιερίας τα ρόδα: η ποίηση

• Πώς αντιμετωπίζει το ζήτημα της υστεροφημίας της ομοτέχνου της η Σαπφώ;

Κ. Καρυωτάκης, «Υστεροφημία»

(από τη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες, 1927)

Το θάνατό μας χρειάζεται η άμετρη γύρω φύση

και τον ζητούν τα πορφυρά στόματα των ανθών.

Αν έρθει πάλιν η άνοιξη, πάλι θα μας αφήσει,

κι ύστερα πια μήτε σκιές δεν είμεθα σκιών.

Το θάνατό μας καρτερεί το λαμπρό φως του ήλιου.

Τέτοια θα δούμε ακόμη μια δύση θριαμβική,

κι ύστερα φεύγουμεν από τα βράδια του Απριλίου,

στα σκοτεινά πηγαίνοντας βασίλεια πέρα κει.

Μόνο μπορεί να μείνουνε κατόπι μας οι στίχοι

δέκα μονάχα στίχοι μας να μείνουνε, καθώς

τα περιστέρια που σκορπούν οι ναυαγοί στην τύχη,

κι όταν φέρουν το μήνυμα δεν είναι πια καιρός.

• Να εντοπίσετε τις ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο ανάμεσα στα δύο ποιήματα του Κ. Καρυωτάκη.

Κ. Καρυωτάκης, «Μικρή ασυμφωνία εις Α μείζον»

(από τη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες, 1927)

Α! κύριε, κύριε Μαλακάση,

ποιος θα βρεθεί να μας δικάσει,

μικρόν εμέ κι εσάς μεγάλο

ίδια τον ένα και τον άλλο;

Τους τρόπους, το παράστημά σας,

το θελκτικό μειδίαμά σας,

το monocle που σας βοηθάει

να βλέπετε μόνο στο πλάι

και μόνο αυτούς να χαιρετάτε

όσοι μοιάζουν αριστοκράται,

την περιποιημένη φάτσα,

την υπεροπτική γκριμάτσα

από τη μια μεριά να βάλει

της ζυγαριάς, κι από την άλλη

πλάστιγγα να βροντήσω κάτου,

μισητό σκήνωμα, θανάτου

άθυρμα, συντριμμένο βάζον,

εγώ, κύμβαλον αλαλάζον.

Α! κύριε, κύριε Μαλακάση,

ποιος τελευταίος θα γελάσει;

• Πώς αντιμετωπίζει ο Κ. Καρυωτάκης τον ομότεχνό του, Μ. Μαλακάση, σε αυτό του το ποίημα;

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

1. Γιατί νομίζετε ότι ο ποιητής θέλησε να γράψει ένα ποίημα στους άδοξους ποιητές των αιώνων;
2. Ποια εντύπωση σας προκάλεσε αυτό το ποίημα;
3. Ποιες θεματικές περιοχές (ενότητες) διακρίνετε στο ποίημα; Να διατυπώσετε επιγραμματικά το περιεχόμενο καθεμιάς από αυτές.
4. Τι παρατηρείτε ως προς τη δομή (αρχιτεκτονική) του ποιήματος;

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΝΘΕΤΙΚΩΝ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

1. α)Να αναφέρετε κι άλλα -εκτός από αυτά που αναφέρει ο Καρυωτάκης- παραδείγματα καλλιτεχνών, φιλοσόφων και επιστημόνων που το έργο τους παρεξηγήθηκε, υποτιμήθηκε ή και αγνοήθηκε από τους συγχρόνους τους. β)Πώς ερμηνεύετε αυτό το φαινόμενο; (Το κείμενό σας να μην υπερβαίνει τις 600 λέξεις). [Πρβλ. την χαρακτηριστική άποψη του Σοπενχάουερ: «Θάθελα κάποιος κάποτε να επιχειρήσει να γράψει μια τραγική ιστορία της λογοτεχνίας στην οποία να δείχνει πώς τα διάφορα έθνη (που σήμερα υπερηφανεύονται για τους μεγάλους συγγραφείς και καλλιτέχνες τους) τους φέρθηκαν όσο εκείνοι ζούσαν». (Arthur Schopenhauer, Essays and Aphorisms, επιλογή αποσπασμάτων και μετάφραση υπό R.J. Hollingdale, Penguin Books, 1983 (έκτη έκδοση), σ. 210-211)]
2. Να αναπτύξετε το θέμα που ακολουθεί, γράφοντας ένα δοκίμιο έκτασης 400 περίπου λέξεων. Το έργο των καλλιτεχνών μπορεί να υποτιμηθεί, να υπερεκτιμηθεί ή και να αξιολογηθεί αντικειμενικά από τους συγχρόνους τους. Ο χρόνος θα δείξει ποια έργα έχουν πραγματική αξία.
3. Ο Καρυωτάκης λέει πως «μαραίνονται οι Βερλέν», «οι Ουγκώ με (...) εκδίκηση μεθούνε», οι Πόε έζησαν δυστυχισμένοι και «οι Μποντλέρ εζήσανε νεκροί». Να βρείτε στοιχεία για τη ζωή και το έργο αυτών των λογοτεχνών που να δικαιολογούν αυτούς τους χαρακτηρισμούς.
4. Μια ομάδα μαθητών να βρει και να παρουσιάσει στην τάξη: α)τις αντιδράσεις που προκάλεσε η ποίηση του Καρυωτάκη, ενόσω εκείνος ζούσε. β)την επίδραση που άσκησε η ποίηση του Καρυωτάκη μετά το θάνατό του. [Βλ. την αρνητική κριτική του Β. Ρώτα στο Ελεγεία και Σάτιρες (παρατίθεται στο Γ.Π. Σαββίδης, «Ο Καρυωτάκης και οι κριτικοί του (1919-1928)», π. Νέα Εστία, τχ. 90 (1971), σσ. 1580-1583, στο Γ. Π. Σαββίδη - Ν.Μ. Χατζιδάκη-Μαριλίζας Μητσού, Χρονογραφία Κ.Γ. Καρυωτάκη (1896-1928), Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1989, σσ. 224-231 και στο Κ. Γ. Καρυωτάκη, Ποιήματα και πεζά, Επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης, Ερμής, Αθήνα 1972, σσ. 185-190). Βλ. επίσης την απάντηση του Καρυωτάκη, την ανταπάντηση του περιοδικού κ.λπ. (Χρονογραφία.., ο.π., σσ. 145-152)] [Για την επίδραση που άσκησε η ποίηση του Καρυωτάκη βλ. Καρυωτάκης και Καρυωτακισμός, Έκδοση Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας]

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1. Ποια στοιχεία του ποιήματος δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του ως μπαλάντας;
2. «Ο Καρυωτάκης (...) απελπισμένα ανθίσταται [στη φθορά του χρόνου], αναζητώντας (...) μια γεύση αθανασίας, ένα μερίδιο στη μνήμη, μία ελπίδα υστεροφημίας». Επαληθεύεται αυτή η κρίση από το συγκεκριμένο ποίημα;
3. α)Ποια φράση λειτουργεί ως μοτίβο στο ποίημα; β)Ποια εντύπωση σας δημιουργεί;
4. Γιατί ο Καρυωτάκης λέει «οι Ουγκώ» και όχι «ο Ουγκώ»;