Θέματα πανελληνίων εξετάσεων στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης

Για να δείτε τις απαντήσεις καθώς και ποια κείμενα τέθηκαν ποιες χρονιές,

Συμπληρώστε username & password:

Περιεχόμενα

2015

Ημερησίων

Επαναληπτικές Ημερησίων

Ομογενών

2014

Ημερησίων

Επαναληπτικές Ημερησίων

Ομογενών

2013

Ημερησίων

Επαναληπτικές Ημερησίων

Ομογενών

2012

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Επαναληπτικές Εσπερινών

Ομογενών

2011

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Επαναληπτικές Εσπερινών

Ομογενών

2010

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Επαναληπτικές Εσπερινών

Ομογενών

2009

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Επαναληπτικές Εσπερινών

Ομογενών

2008

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Επαναληπτικές Εσπερινών

Ομογενών

2007

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Επαναληπτικές Εσπερινών

Ομογενών

2006

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Επαναληπτικές Εσπερινών

Ομογενών

2005

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Ομογενών

2004

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Επαναληπτικές Εσπερινών

Ομογενών

2003

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Επαναληπτικές Εσπερινών

Ομογενών

2002

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Ομογενών

2001

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Ομογενών

2000

Ημερησίων

Εσπερινών

Επαναληπτικές Ημερησίων

Ομογενών

2015 (Ημερησίων/Εσπερινών)

Διονύσιος Σολωμός, Ὁ Κρητικός

3 [20], 4 [21], 5 [22.] (Κι αὐτό μοῦ τ’ αὔξαιν’) ἔκρουζε22 στήν πλεύρα τῆς κυρᾶς μου...*

Α1. Το έργο του Δ. Σολωμού έχει δεχτεί επιρροές και από το δημοτικό τραγούδι. Να αναφέρετε τρία διαφορετικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού που εντοπίζετε στα αποσπάσματα του ποιήματος «Ο Κρητικός» και για καθένα από αυτά να γράψετε ένα παράδειγμα. Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με τον Β. Αθανασόπουλο: «[…] Το φως μπορεί μες στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του Θεού, είναι η όραση του Θεού.[…]». Στο κείμενο που σας δίνεται, να εντοπίσετε τέσσερα στοιχεία που υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη (μονάδες 8) και να τα σχολιάσετε (μονάδες 12). Μονάδες 20

Β2. Να βρείτε και να σχολιάσετε: α) τα τρία χρονικά επίπεδα στο απόσπασμα 5 [22.] (μονάδες 12) και β) το περιεχόμενο και τον λειτουργικό ρόλο της παρομοίωσης στους στίχους 9-11 του αποσπάσματος 4 [21.] (μον. 8): «Τέλος σ’ ἐμέ πού βρίσκομουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα, καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα, Ὄχι στήν κόρη, ἀλλά σ’ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει». Μονάδες 20

Γ1. α) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παρακάτω στίχων του αποσπάσματος 4 [21.] σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων: «Ἔλεγα πώς τήν εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω, Κάν σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο, Κάνε τήν εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου, Κάν τ’ ὄνειρο, ὅταν μ’ ἔθρεψε τό γάλα τῆς μητρός μου· Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη» (15 μονάδες) β) Να σχολιάσετε τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή και στο ήθος του Κρητικού στους παρακάτω στίχους του αποσπάσματος 5 [22.] σε ένα κείμενο 80-100 λέξεων: «[…] ἀλλ’ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ραντίδα

Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις ἐγώ τήν εἶδα. — Ἐγώ ἀπό κείνη τή στιγμή δέν ἔχω πλιά τό χέρι, Π’ ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι· Χαρά δέν τοῦ 'ναι ὁ πόλεμος· τ’ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται μέ δακρυσμένο μάτι·» (10 μονάδες) Μονάδες 25

Δ1. Στα κείμενα του Δ. Σολωμού και του Κ. Καρυωτάκη που σας δίνονται, να εντοπίσετε (μονάδες 5) και να σχολιάσετε (μονάδες 15) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές ως προς το περιεχόμενο. Μονάδες 20

Κ. Γ. Καρυωτάκης

ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΝΕΡΑΪΔΑ

Ἀπό τά βράχι’ ἀνάμεσα πετιέται 'να κεφάλι

καί βλέμματα ὁλόγυρα σκορπάει φοβισμένα.

Ἐγώ, κρυμμένος κάπου κεῖ στό ἔρημ’ ἀκρογιάλι,

τό βλέπω –σάν σέ ὄνειρο– μέ μάτια λιγωμένα.

 

Ἕνα κορμί παρθενικό, γυμνό ἀργοπροβάλλει

κι ἁπλώνεται ἡδονικά σε κύματ’ ἀφρισμένα·

ὁ ἥλιος ἐσκυθρώπασε μπροστά στά τόσα κάλλη,

τά κάλλη τ’ ἀπολλώνεια καί τά φωτολουσμένα.

 

Ἀνατριχιάζ’ ἡ θάλασσα στό θεῖο ἄγγισμά τους,

τά κυματάκια ἁπαλά μέ χάρη τ’ ἀγκαλιάζουν

κι ἀχτίδες τά χαϊδεύουνε χρυσές στό πέρασμά τους.

 

Θεότρελος, ὁ δύστυχος, βουτιέμαι μές στό κύμα,

τά μάτια της τά θεϊκά μέ φόβο μέ κοιτάζουν

καί χάνεται στή θάλασσα… Ἦταν νεράιδα… Κρίμα!

Κ. Γ. Καρυωτάκη, Άπαντα τα Ευρισκόμενα, Εκδ. Ερμής 2006, σ.161

2014 (Ημερησίων/Εσπερινών)

Γεώργιος Βιζυηνός,Τό ἁμάρτημα τῆς μητρός μου (απόσπασμα)

Αἱ οἰκονομικαί μας δυσχέρειαι ἐκορυφώθησαν. (...) Εἶναι δικό μου τό παιδί, καί εἶναι ἀδελφή σας!

Α1. Το έργο του Γ. Βιζυηνού χαρακτηρίζεται, μεταξύ των άλλων, και για τη θεατρικότητά του. Να αναφέρετε τρία παραδείγματα, μέσα από το απόσπασμα που σας δίνεται, τα οποία επιβεβαιώνουν τον παραπάνω χαρακτηρισμό. Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με τον Κ. Μητσάκη: «Η θέση και η ιδεολογία του Βιζυηνού απέναντι στο γλωσσικό πρόβλημα και γενικότερα το πρόβλημα της νεοελληνικής πνευματικής ζωής είναι ξεκαθαρισμένη. Θερμός υπέρμαχος της δημοτικής, στην πράξη όμως ένας μετριοπαθής καθαρευουσιάνος...». Να σχολιάσετε την άποψη αυτή (μονάδες 10) και να γράψετε, μέσα από το απόσπασμα που σας δόθηκε, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για καθεμία από τις δύο παραπάνω γλωσσικές επιλογές του Γ. Βιζυηνού. (μονάδες 10) Μονάδες 20

Β2.α. «Πρίν δέ κατορθώσω νά ἐπιστρέψω, τό ξένον κοράσιον ηὐξήθη, ἀνετράφη, ἐπροικίσθη καί ὑπανδρεύθη, ὡς ἐάν ἦτον ἀληθῶς μέλος τῆς οἰκογενείας μας.» Ο Γ. Βιζυηνός στο παραπάνω χωρίο χρησιμοποιεί σύνοψη χρόνου. Να δικαιολογήσετε την επιλογή αυτή του συγγραφέα. (μονάδες 10) β. «Τό ἐπῆρα τριῶν μηνῶν ἀπό πάνω ἀπό τό λείψανο τῆς μάνας του· καί ὁσάκις ἔκλαιγε, τοῦ ἔβαζα τό βυζί μου στό στόμα του, γιά νά το πλανέσω· καί τό ἐτύλιξα μέσ’ στά σπάργανά σας, καί τό ἐκοίμησα μεσ’ στήν κούνια σας.» Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με τη χρήση της αναδρομικής αφήγησης στο συγκεκριμένο χωρίο; (μονάδες 10) Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε σε ένα κείμενο 150-170 λέξεων το απόσπασμα που ακολουθεί: «Ὁ πατήρ τοῦ κορασίου ἦτον ὠχρός καί ἔβλεπε περίλυπος ἐμπρός του. Ἡ σύζυγός του ἔκλαιεν ἀκουμβημένη εἰς τόν ὦμόν του. Ἡ μήτηρ μου ἔτρεμεν ἐκ τοῦ φόβου μήπως ἀκουσθῇ καμμία φωνή—Ἐγώ!—καί ματαιώσῃ τήν εὐτυχίαν της. Ἀλλά κανείς δέν ἀπεκρίθη.» Μονάδες 25

Δ1. Να συγκρίνετε, ως προς το περιεχόμενο, το απόσπασμα που σας δόθηκε από «Το αμάρτημα της μητρός μου» του Γ. Βιζυηνού με το παρακάτω απόσπασμα από το έργο του Ιω. Κονδυλάκη «Οι Άθλιοι των Αθηνών», αναφέροντας (μονάδες 5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές μεταξύ των δύο κειμένων. Μονάδες 20

Ιω. Κονδυλάκη, ΟΙ ΑΘΛΙΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ, (απόσπασμα)

[...] Ὁ Τάσος [ο λούστρος] ἐξῆλθε περιχαρὴς ἐκ τῆς κρύπτης του. Ἀφοῦ τὴν ἐγλύτωσε τώρα ὁ Θεὸς εἶχε διὰ τὸ μέλλον. Καὶ ἐν τῇ εὐγνωμοσύνῃ του, ἡ μέγαιρα τοῦ ἐφάνη ὡς ἡ γλυκυτέρα γραῖα, ἀληθινὴ «κυροῦλα» σεβαστή. Καὶ αὐτὴ δὲ ἡ κιτρίνη Σταματίνα ἡ ὁποία ἐξῆλθε τὴν στιγμὴν ἐκείνην εἰς τὴν αὐλήν, τοῦ ἐφάνη ἡ καλλιμορφοτέρα τῶν γυναικῶν. Ἡ γραῖα εἶχε πλησιάσει καὶ παρετήρει τὸ νήπιον, τὸ ὁποῖον καταπτοηθέν, φαίνεται, ὑπὸ τὸ μεδούσειον βλέμμα της, ἐλούφαξεν ἐντὸς τῶν σπαργάνων του.

«Ἀπὸ κανένα σπίτι σοῦ τὤδωκαν, βρέ;» ἠρώτησε τὸ λοῦστρο.

«Ὄχι, κυροῦλα, σοὖπα, τὤρριξαν χθὲς τὴν νύκτα μέσα ’ς τὴν κάσσα ποὺ κοιμόμουνα,

τὴν ὥρα τῆς βροχῆς.»

Ἡ γραῖα ἔκαμε μορφασμόν. Καλέ, ἐφαίνετο ἀπὸ τὰ ροῦχά του. Θὰ ἦτο παιδὶ καμμιᾶς φτωχῆς ποὺ δὲν εἶχε τί νὰ τὸ κάμῃ καὶ τὸ πέταξε.

«Κορίτσι εἶνε ἢ ἀγόρι;» ἠρώτησεν ἔπειτα.

«Κορίτσι. Τὸ λὲνε Τασοῦλα. Μὲς ’ς τὴ φασκιά του ἔχει ἕνα χαρτὶ ποὺ τὸ λέει.»

«Καὶ τί θὰ τὸ κάμῃς τώρα;» εἶπεν ἡ Σταματίνα. «Στὸ Βρεφοκομεῖο θὰ τὸ πᾷς:»

Ὁ Τάσος ἐσκέφθη ἐπὶ μικρόν, ἔπειτα εἶπε:

«Ἂν εἶχα τὴ μάννα μου ἐδῶ, θὰ τῆς τὸ πήγαινα καὶ θὰ δούλευα νὰ τὸ ἀναθρέψωμε.

Τὸ λυποῦμαι τὸ κακόμοιρο!»

Ἡ Σταματίνα ἀντήλλαξε βλέμμα μὲ τὴν μητέρα της.

«Αἴ, δὲν μᾶς τἀφίνεις ἐμᾶς νὰ τἀναθρέψωμεν; Ἀφοῦ τὸ λυπᾶσαι, δὲν πρέπει νὰ τὸ πᾷς ’ς τὸ Βρεφοκομεῖο, ὅπου θὰ τἀφήσουν νἀποθάνῃ ἀπὸ τὴν πεῖνα κι’ ἀπὸ τὴν κακοπέρασι. Ἄφησε νὰ τὸ δώσω ἐγὼ σὲ μιὰ παραμάννα ποὺ βύζαξε καὶ τὸ δικό μου τώρα ’ς τὰ ὕστερα ποὺ κόπηκε τὸ γάλα μου. Εἶνε μιὰ πολὺ καλὴ γυναῖκα ποὺ θὰ τὤχῃ σὰν παιδί της. Ἀλλά πρέπει.... νὰ τὴν πλερώνῃς.»

«Καὶ πόσο θέλει;» εἶπεν ὁ Τάσος.

«Πόσο μπορεῖς νὰ δίδῃς ἐσύ;»

Ὁ λοῦστρος ἐσκέφθη ἐπί τινας στιγμάς. Ἔπειτα εἶπε:

«Ἐγώ βγάζω καὶ μιάμιση δραχμὴ τὴν ἡμέρα καὶ δύο καμμιὰ φορά, σὰν μοῦ δώσουν καὶ κάμω θελήματα. Μὰ ὡς τώρα μοῦ τἄπαιρνε ὁ μάστορης καὶ μἔδερνε σὰν δὲν τοῦ πήγαινα μιάμιση δραχμὴ κάθε βράδυ.»

«Καὶ τώρα;»

«Τώρα τοῦ ἔφυγα κ’ εἴδατε πῶς μὲ κυνηγᾷ νὰ μὲ πιάσῃ. Ἂν μὲ γραπώσῃ, θὰ μὲ σακατέψῃ ’ς τὸ ξύλο. Πέρσι ὅταν πρωτοῆρθα ἀπὸ τὴν πατρίδα, μἔδειρε μιὰ βραδυὰ τόσο πολύ, ποὺ μ’ ἐπῆγαν ’ς τὸ νοσοκομεῖο.»

«Αἴ», εἶπεν ἡ μάγισσα, «νὰ μᾶς δίδῃς μιὰ σφάντζικα12 τὴν ἡμέρα, καὶ πάλι λίγο εἶνε, γιατὶ τὸ παιδὶ θέλει λάτρα μεγάλη, ἀλλὰ εἶσαι φτωχό παιδί... Θὰ κάμωμε κἐμεῖς ἕνα μυστήριο.»

«Καλά, κυροῦλα», εἶπεν ὁ Τάσος ἀποφασιστικῶς, «κάθε βράδυ θὰ σᾶς φέρνω μιὰ σφάντζικα. Θὰ δουλέψω μὲ ὅλη μου τὴν ὄρεξι νὰ ζήσῃ κι’ αὐτό, τὸ δυστυχισμένο, κἐγώ. Ἐγὼ μ’ ἕνα ξεροκόμματο ψωμὶ ζῶ.»

«Ἔχε τὴν εὐχή μου, παιδί μου, ὁποῦ ’σαι ψυχοπονετικό. Ἀφοῦ ἐκοιμόσουν δίπλα στὴν Ἁγία Εἰρήνη, χωρὶς ἄλλο, τὸ παιδὶ σοῦ τὤστειλε ἡ χάρι της καὶ πρέπει νὰ κάμῃς τὰ ἔξοδά του νὰ ζήσῃ καὶ νὰ μεγαλώσῃ. Θὰ κάμῃς μεγάλο μυστήριο, παιδάκι μου», εἶπεν ἡ γραῖα, καὶ μὲ τὴν τρέμουσαν καὶ πλήρη ρυτίδων χεῖρά της ἐθώπευσε τὴν ἡλιοκαῆ παρειὰν τοῦ λούστρου.

________________

12σφάντζικα: παλαιό αυστριακό νόμισμα.

2013 (Ημερησίων/Εσπερινών)

Διονύσιος Σολωμός, Ὁ Κρητικός

5 [22.] Ἀλλά τό πλέξιμ’ ἄργουνε1 καί μοῦ τ’ ἀποκοιμοῦσε (...) Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη.*

Α1. Τρία χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Ρομαντισμού, από τον οποίο επηρεάστηκε ο Σολωμός, είναι το μεταφυσικό στοιχείο, η αγάπη για την πατρίδα και η εξιδανίκευση του έρωτα. Για κάθε ένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με τον Π. Μάκριτζ: «Αυτό που κάνει εντύπωση (στον Σολωμό) είναι η επιμονή του να χρησιμοποιεί εικόνες από τον κόσμο της φύσης». Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη με μία εικόνα από τους στίχους 23-28 και άλλη μία από τους στίχους 35-43, παρουσιάζοντας το περιεχόμενό της καθεμιάς (μονάδες 10) και σχολιάζοντας τη λειτουργία της στο κείμενο (μονάδες 10). Μονάδες 20

Β2. Στους στίχους 29-34 «Δέν εἶν’ ἀηδόνι … ἀπό τά χέρια·» να αναζητήσετε τέσσερα διαφορετικά σχήματα λόγου (μονάδες 8) και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους στο κείμενο (μονάδες 12). Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε τους δύο τελευταίους στίχους του ποιήματος σε ένα κείμενο 120-140 λέξεων: Καί τέλος φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασμένη, Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη. Μονάδες 25

Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα από το ποίημα Ο Κρητικός του Δ. Σολωμού με το παρακάτω απόσπασμα από τη νουβέλα του Ν.Λαπαθιώτη Κάπου περνούσε μια φωνή, αναφέροντας (μονάδες 5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές μεταξύ των δύο κειμένων. Μονάδες 20

Ναπολέων Λαπαθιώτης, Κάπου περνούσε μια φωνή

Αυτό το βράδυ, η Ρηνούλα δεν κοιμήθηκε. Σαν ένας πυρετός γλυκός, της μέλωνε τα μέλη. Όλη νύχτα, μέχρι το πρωί, το αίμα της, πρώτη φορά, της τραγουδούσε, φανερά, τόσο ζεστά τραγούδια…Κι όταν, προς τα χαράματα, την πήρε λίγος ύπνος, είδε πως ήταν μέσα σ΄ ένα δάσος, −ένα μεγάλο δάσος γαλανό, μ’ ένα πλήθος άγνωστα κι αλλόκοτα λουλούδια. Περπατούσε, λέει, μέσ’ στην πρασινάδα, σκυμμένη, και με κάποια δυσκολία, χωρίς, όμως αυτό, να συνοδεύεται κι απ’ τη συνηθισμένην αγωνία, που συνοδεύει κάποιους εφιάλτες. […]Και την ίδια τη στιγμή, χωρίς ν’ αλλάξει τίποτε, μια μελωδία σιγανή γεννήθηκε κι απλώθηκε, σαν ένα κόρο1 από γνώριμες φωνές, που, μέσα τους, ξεχώριζε γλυκιά και δυνατή, την ήμερα παθητική και πλέρια του Σωτήρη! Κι η φωνή δυνάμωνε, δυνάμωνε, και σε λίγο σκέπασε και σκόρπισε τις άλλες, −κι έμεινε μονάχη και κυρίαρχη, γιομίζοντας τη γη, τον ουρανό, γιομίζοντας το νου και την καρδιά της! Κι είχ’ ένα παράπονο βαθύ, η χιμαιρική αυτή φωνή, − κι έμοιαζε μ’ ένα χάδι τρυφερό, λησμονημένο, γνώριμο, κι απόκοσμο! Κι η ψυχή της έλιωνε βαθιά, σαν το κερί, σβήνοντας σε μια γλύκα πρωτογνώριστη, σε μια σπαραχτική, πρωτοδοκίμαστη, και σαν απεγνωσμένη, νοσταλγία! Και καθώς ήταν έτοιμη να σβήσει, και να λιώσει, πίστεψε πως ήταν πια φτασμένη στον παράδεισο…

Κι η Ρηνούλα ξύπνησε με μιας, σα μεθυσμένη, −και κρύβοντας το πρόσωπο μέσ’ στο προσκέφαλό της, μην τύχει και τη νιώσουν από δίπλα, ξέσπασε σ’ ένα σιγανό παράπονο πνιγμένο… (Ν. Λαπαθιώτης, Κάπου περνούσε μια φωνή, Εκδόσεις Ερατώ, Αθήνα 2011, σ. 71-73)

1. κόρος· χορωδία

2012 (Ημερησίων/Εσπερινών)

Κωνσταντίνος Καβάφης, Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ· 595 μ.Χ.

Τό γήρασμα (...) νά μή νοιώθεται ἡ πληγή.

(1921)

Ερωτήσεις

Α1. Τρία από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης του Κ. Καβάφη είναι η πεζολογία, η ιδιότυπη γλώσσα και η χρήση συμβόλων. Για το κάθε ένα από τα παραπάνω γνωρίσματα να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το ποίημα που σας δόθηκε. Μονάδες 15

Β1. Στο ποίημα, σύμφωνα με τον Στέφανο Διαλησμά, «έχουμε ένα δυσανάλογα μεγάλο τίτλο (με προσεκτικά τοποθετημένη στίξη, ώστε να προβάλλει τα μέρη από τα οποία απαρτίζεται) που υποστηρίζει και συμπληρώνει ποικιλοτρόπως το ποίημα». Να τεκμηριώσετε την παραπάνω άποψη αιτιολογώντας τη συγκεκριμένη επιλογή του τίτλου από τον ποιητή. Μονάδες 20

Β2. Να επισημάνετε στο ποίημα τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά μέσα (μονάδες 8) και να ερμηνεύσετε τη λειτουργία τους (μονάδες 12). Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων: Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως,/πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρμακα/νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές, ἐν Φαντασίᾳ καί Λόγῳ. Μονάδες 25

Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Κ. Καβάφη Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ· 595 μ.Χ. με το παρακάτω ποίημα του Τ. Λειβαδίτη Αυτοβιογραφία, εντοπίζοντας (μονάδες 5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές μεταξύ των δύο ποιημάτων. Μονάδες 20

Τάσος Λειβαδίτης, Αυτοβιογραφία

Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τ. 1, Αθήνα, Εκδόσεις Κέδρος, 2003, σ. 429.

Ἄνθρωποι ποὺ δὲ γνώρισα ποτὲ μοῦ δώσαν τὸ αἷμα μου καὶ

τ’ ὄνομά μου,

στὴν ἡλικία μου χιονίζει, χιονίζει ἀδιάκοπα μιὰ κίνηση πάντα σὰ νἄθελα νὰ προφυλαχτῶ ἀπὄνα

χτύπημα

δίψασα γιὰ ὅλη τὴ ζωή, κι ὅμως τὴν ἄφησα

γιὰ ν’ ἁρπαχτῶ ἀπ’ τὰ πελώρια ἀγκάθια τῆς αἰωνότητας,

ἡ σάρκα μου ἕνας ἐπίδεσμος γύρω ἀπ’ τὸ αὐριανό μου

τίποτα

κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ μὲ βοηθήσει στὸν πόνο μου

ἐκτὸς ἀπ’ τὸν ἴδιο μου τὸν πόνο - εἶμαι ἐδῶ, ἀνάμεσά σας,

κι ὁλομόναχος,

κ’ ἡ ποίηση σὰ μιὰ μεγάλη ἀλήθεια, ποὺ τὴν ἀνακαλύπτεις

ὕστερ’ ἀπὸ χρόνια,

ὅταν δὲν μπορεῖ να σοῦ χρησιμέψει πιὰ σὲ τίποτα.

Ἐπάγγελμά μου: τὸ ἀκατόρθωτο.

2012 (Επαναληπτικές Ημερησίων/Εσπερινών)

Γεώργιος Βιζυηνός,Τό ἁμάρτημα τῆς μητρός μου

(απόσπασμα)

Ἐνθυμοῦμαι ἀκόμη ὁποίαν ἐντύπωσιν ἔκαμεν ἐπί τῆς παιδικῆς μου φαντασίας ἡ πρώτη ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ διανυκτέρευσις. (...) Ὤ! εἶπον, ἡ μητέρα μου δέν μέ ἀγαπᾷ καί δέν μέ θέλει! Ποτέ, ποτέ πλέον δέν πηγαίνω εἰς τήν ἐκκλησίαν! Καί διηυθύνθην πρός τήν οἰκίαν μας, περίλυπος καί ἀπηλπισμένος.

Α1. Το έργο του Βιζυηνού έχει χαρακτηριστεί, εκτός των άλλων, και ως ψυχογραφικό. Να αναφέρετε τρία παραδείγματα, μέσα από το απόσπασμα που σας δίνεται, τα οποία επιβεβαιώνουν αυτόν τον χαρακτηρισμό. Μονάδες 15

Β1.α) Ο Παν. Μουλλάς αναφέρει ότι μέσα στο αφηγηματικό έργο του Βιζυηνού οι περιγραφές δεν είναι παρέμβλητα «ξένα σώματα», αλλά οργανικά μέρη του κειμένου και της αφήγησης. Ο ρόλος τους είναι πολλαπλός. Να τεκμηριώσετε την παραπάνω άποψη με σχετικές αναφορές στο κείμενο που σας δίνεται (μονάδες 10). β) Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Γ. Βιζυηνός παραβιάζει τη χρονική σειρά, κατά την αφήγηση, αναφερόμενος σε προγενέστερα γεγονότα. Να αναζητήσετε και να καταγράψετε δύο σημεία παραβίασης της χρονικής σειράς (μονάδες 4). Τι επιτυγχάνει με την επιλογή αυτή ο αφηγητής; (μονάδες 6) Μονάδες 20

Β2. Να επισημάνετε στο παρακάτω απόσπασμα τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά μέσα και να σχολιάσετε το ρόλο τους μέσα στο κείμενο. «Ὅταν ἤκουσα τάς λέξεις ταύτας...Κανείς δέν μ' ἐκυνήγει.» Μονάδες 20

Γ1. «-Πάρε μου ὅποιο θέλεις, ἔλεγε, καί ἄφησέ μου τό κορίτσι. Τό βλέπω πώς εἶναι γιά νά γένῃ. Ἐνθυμήθηκες τήν ἁμαρτίαν μου καί ἐβάλθηκες νά μοῦ πάρῃς τό παιδί, γιά νά μέ τιμωρήσῃς. Εὐχαριστῶ σε, Κύριε!» Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε δύο παραγράφους (150-170 λέξεις). Μονάδες 25

Δ1. Αφού συγκρίνετε το απόσπασμα από το «Το Αμάρτημα της μητρός μου» του Γ. Βιζυηνού με το επόμενο απόσπασμα από το έργο του Κ. Παλαμά «Ο θάνατος του παλληκαριού», να εντοπίσετε (μονάδες 5) και να σχολιάσετε (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές, ως προς το περιεχόμενο. Μονάδες 20

Τὸ βράδυ ἔπεσαν νὰ κοιμηθοῦν. Χειμώνας ἦταν ἀκόμη, μὰ ἡ νύχτα ἦταν ἀνοιξιάτικη, κατάστερη. Ἡ Δήμαινα μονάχη ξενυχτοῦσε τὸ Μῆτρο· στὸ πλάγι του ἔστρωνε κ' ἔπεφτε· πολλὲς φορὲς ξημερώνονταν στὸ πόδι. Τὴ νύχτα ἐκείνη, κι ὅλη τοῦ κόσμου τὴν ὑγεία καὶ τὴν ξεγνοιασιὰ νὰ κρύβαν μέσα τους, πάλι δὲ θὰ κλειοῦσαν μάτι, μάνα καὶ παιδί. [...] Καὶ τοὺς δυὸ ἕνας φόβος τοὺς ἐτάραζε καὶ μιὰ ἐλπίδα τοὺς ἐζέσταινε. Στὸν πλατὺν ὀντὰ1 τὸ κρεμαστὸ καντήλι θαμποφωτᾶ, κι ἄλλο δὲν ξεχώριζαν μέσα ἐκεῖ παρὰ τὸ εἰκονοστάσι μὲ τὸ μαυρισμένο τὸ Χριστὸ καὶ τὸν ἀσημωμένο ἁι-Νικόλα, κ' ἕνα τρομπόνι2 μ' ἕνα κουπί, καὶ τὰ δυὸ παραριχτά, σὲ μιὰ γωνιὰ τοῦ τοίχου. Κι ὁ Μῆτρος κάρφωνε ἄγρυπνος τὸ μάτι ἀπ' τὸ καντήλι στὰ κονίσματα, κι ἀπὸ κεῖ στὴ γωνιά, σὰν κάτιτί νὰ καρτεροῦσε νάβγῃ ἀκόμα κι ἀπ' αὐτά, ποὺ ξάνοιγε μονάχα στὸ σκοτάδι ἐκεῖ, κάτι μυστικὸ κι ανέλπιστο· καὶ μέσα στὸ σκοταδερὸ τὸ φῶς, ὁ ἴσκιος πόριχνε ὁ Χριστὸς καὶ τ' ἀσημένιο φέγγος τ' ἁι-Νικόλα, καὶ τοῦ κουπιοῦ τὸ μάκρος, καὶ ἡ θωριὰ τοῦ τρομπονιοῦ, σμίγανε καὶ φάνταζαν καὶ γίνονταν μαυράδια ἀλλόκοτα καὶ σχήματα ποὺ σειοῦνταν, σὰ νὰ κρυφομίλαγαν, καὶ πλάσματα ἀλλόκοτα, ποὺ λίγο μόνον ἔλειπε γιὰ νὰ ξεσκεπαστοῦν, καὶ νὰ φανερωθοῦνε ξωτικὲς καὶ μοῖρες καὶ ψυχές..-ποιός ξέρει τί θὰ φανερώνονταν; Κ' εἶχε χτυπόκαρδο ὁ καημένος, κι ὁ νοῦς του ἤτανε γεμᾶτος ἀπὸ ἱστορίες ἄλλου κόσμου καὶ παραμύθια ἄλλου καιροῦ, καὶ πρόσμενε σὰν κατάδικος νὰ ἰδῇ, θὰ τόνε κόψουν ἢ θὰ τοῦ δώσουν χάρη; Καὶ σὰν ἦρθαν τὰ μεσάνυχτα, ἐκεῖ ποὺ ἡ νύχτα ἦταν ἀνοιξιάτικη, κατάστερη, γεμάτη σιγαλιά, ψηλὰ στὰ κεραμίδια τοῦ σπιτιοῦ ξεσπάει μεγάλη ταραχή, χαλίκια πέφτουνε σὰ νάστησαν πετροπόλεμο τοῦ σπιτιοῦ, χαλάζι λές καὶ ρίχνει ὁ οὐρανὸς ἀπάνω στὴ σκεπή· σφυρίγματα γροικιοῦνται, μιλήματα ἀκούγονται. Ταράζεται τὸ πάτωμα, βογγοῦν τὰ παράθυρα, τρίζουν οἱ πόρτες, μπροστὰ στὰ μάτια τοῦ παιδιοῦ χοροπηδοῦν παράξενα καντήλια, καὶ κονίσματα, καὶ φῶτα, καὶ σκιές. Πιάνετ' ὁ ἀνασασμός του· δὲ μπορεῖ, ἀλλ' οὔτε καὶ ποὺ θέλει νὰ μιλήσῃ. [1 ὀντὰς· δωμάτιο 2 τρομπόνι· πνευστό μουσικό όργανο] [ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ Θάνατος παλληκαριοῦ (απόσπασμα) (Ρένου, Ἤρκου καὶ Στάντη Ἀποστολίδη, Ἀνθολογία τῆς Νεοελληνικῆς Γραμματείας, Τὰ Νέα Ἑλληνικά, 2004, σελ. 433).]

2011 (Ημερησίων)

Διονύσιος Σολωμός, Ὁ Κρητικός

1 [18.]

Ἐκοίταα, κι ἤτανε (...) καί κάποιονε γυρεύει»).

3 [20.]

Ἀκόμη ἐβάστουνε ἡ βροντή(...) καί στά χρυσά μαλλιά της.

Α1. Να αναφέρετε ονομαστικά τρία από τα κύρια θέματα της Επτανησιακής Σχολής και για το καθένα να γράψετε ένα παράδειγμα από το ποιητικό κείμενο του Διονυσίου Σολωμού που σας δόθηκε. Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με την Ελένη Τσαντσάνογλου, ένα από τα γνωρίσματα του σολωμικού έργου είναι ότι ο ποιητής συνθέτει τη φυσική και τη μεταφυσική πραγματικότητα. α) Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε δύο εικόνες του κειμένου που να επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη. (μονάδες 10) β) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής επιλέγει να αναγάγει στο απόσπασμα 2 [19.] τη λυρική του αφήγηση σε επίπεδο μεταφυσικό; (μονάδες 10) Μονάδες 20

Β2. Στο απόσπασμα 3 [20.] ο Σολωμός αναπτύσσει το μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια. Να βρείτε δύο εκφραστικά μέσα με τα οποία αποδίδεται το μοτίβο αυτό στο συγκεκριμένο απόσπασμα (μονάδες 10) και να τα αναλύσετε (μονάδες 10). Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους: Μονάδες 25

α) «Ἀστροπελέκι μου καλό, γιά ξαναφέξε πάλι!»

Τρία ἀστροπελέκια ἐπέσανε, ἕνα ξοπίσω στ’ ἄλλο

Πολύ κοντά στήν κορασιά μέ βρόντημα μεγάλο·

(σε μία παράγραφο 80 – 100 λέξεων) (μονάδες 15)

β) Ἔψαλλε τήν Ἀνάσταση χαροποιά ἡ φωνή της,

Κι ἔδειχνεν ἀνυπομονιά γιά νά ’μπει στό κορμί της· (σε μία παράγραφο 60 – 80 λέξεων) (μονάδες 10)

Δ1. Στο παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα του Γεράσιμου Μαρκορά «Ο Όρκος» ο Μάνθος (ήρωας της Κρητικής επανάστασης των ετών 1866-1869, που έχει σκοτωθεί στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου) απευθύνεται στην ετοιμοθάνατη αγαπημένη του. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα αυτό του Μαρκορά με το κείμενο του «Κρητικού» που σας δόθηκε. Μονάδες 20

Ἄκου, Εὐδοκιά!1 – Σὰν ἔπαψαν στὸ οὐράνιο περιγιάλι

Τοῦ φτάσιμού μας ᾑ χαραίς2 – ὠιμέ! – τὰ μύρια κάλλη,

Ποῦ3 μ’ ἕνα βλέμμα ἐξάνοιξα4 τριγύρου σκορπισμένα,

Χλωμὰ καὶ κρύα μοῦ φάνηκαν, θυμούμενος ἐσένα.

Ἐπῆρα δρόμο μακρυνό. Σὰν πότε θὰ σὲ φέρῃ

Στὴν ἀγκαλιά μου ὁ Θάνατος ρωτοῦσα κάθε ἀστέρι,

Καὶ ὀμπρὸς ἀπέρναα5 κ’ ἔκανα σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση

Τὸ ἀγαπητό σου τ’ ὄνομα γλυκὰ νὰ ἠχολογήσῃ.

Σὲ πλάγι οὐράνιο, ποῦ ψυχὴ δὲν ἤτανε κἀμμία,

Θλιμμένος χάμου ἐκάθισα. Στὴ μοναξιὰ τὴ θεία

Τὰ πρῶτα τῆς ἀγάπης μας εὐτυχισμένα χρόνια

Μοῦ φτερουγιάζανε ὀμπροστά, σὰν τόσα χελιδόνια.

Στὰ μέρη, ποὖχαν μᾶς ἰδῇ6 τόσαις φοραὶς ἀντάμα,

Ὁ νοῦς μου ξαναγύριζε – κ’ ἰδὲς θαυμάσιο πρᾶμα! –

Ὅ,τι θωροῦσε ὁ λογισμὸς ἔπαιρνε σῶμα ὀμπρός μου,

Ὁποῦ7 δὲν εἶναι πρόσκαιρο, σὰν τ’ ἄλλα ἐδῶ τοῦ κόσμου.

..................................................................................................

Ὤ! πᾶμε, ἀγάπη μου γλυκειά! πᾶμε, ὁ καιρὸς μᾶς βιάζει!

Δὲν εἶναι χόρτο ἢ λούλουδο ποῦ ἐκεῖ νὰ μὴ σὲ κράζῃ·

Ἐκεῖ ἀπὸ χρόνια ἡ μάννα σου καὶ ὁ δοξαστός σου κύρης

Τὴ θεία φτεροῦγα τῆς ψυχῆς ἀκαρτεροῦν νὰ γύρῃς.

Πᾶμε! – ὁ καλὸς Ἡγούμενος8, οἱ Κρητικοί μας ὅλοι

Θὰ ἰδῇς ποῦ θἄρχωνται συχνὰ στ’ὡραῖο σου περιβόλι,

Καὶ θ’ἀγροικήσῃς ἀπ’ αὐτούς, ποῦ γύρω μαζωμένοι

Στὴ χλωρασιὰ9 θὰ κάθωνται, τί μάχαις ἔχουν γένῃ,

Καὶ πόσα ἐβάψαν αἵματα κάθε βουνὸ τῆς Κρήτης,

Πρὶν σκύψῃ πάλε στὸ ζυγὸ τὴν ἔρμη κεφαλή της.

Π.Δ. Μαστροδημήτρης, Ο Όρκος του Μαρκορά, Εκδόσεις Κανάκη, σσ. 140-141.

2011 (Εσπερινών)

Διονύσιος Σολωμός, Ὁ Κρητικός

1 [18.] 2 [19.] 3 [20.]

Α1. Να αναφέρετε ονομαστικά τρία από τα κύρια θέματα της Επτανησιακής Σχολής και για το καθένα να γράψετε ένα παράδειγμα από το ποιητικό κείμενο του Διονυσίου Σολωμού που σας δόθηκε. Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με την Ελένη Τσαντσάνογλου, ένα από τα γνωρίσματα του σολωμικού έργου είναι ότι ο ποιητής συνθέτει τη φυσική και τη μεταφυσική πραγματικότητα. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής επιλέγει να αναγάγει στο απόσπασμα 2 [19.] τη λυρική του αφήγηση σε επίπεδο μεταφυσικό; Μονάδες 20

Β2. Να επισημάνετε στο απόσπασμα 3 [20.] δύο διαφορετικά εκφραστικά μέσα και να τα σχολιάσετε. Μονάδες 20

Γ1. «Ἀστροπελέκι μου καλό, γιά ξαναφέξε πάλι!» / Τρία ἀστροπελέκια ἐπέσανε, ἕνα ξοπίσω στ’ ἄλλο / Πολύ κοντά στήν κορασιά μέ βρόντημα μεγάλο: Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παραπάνω στίχων σε δύο παραγράφους 80 - 100 περίπου λέξεων. Μονάδες 25

Δ1. Στο παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα του Γεράσιμου Μαρκορά «Ο Όρκος» ο Μάνθος (ήρωας της Κρητικής επανάστασης των ετών 1866-1869, που έχει σκοτωθεί στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου) απευθύνεται στην ετοιμοθάνατη αγαπημένη του. Να βρείτε τις ομοιότητες, ως προς το περιεχόμενο, που υπάρχουν στο απόσπασμα του Μαρκορά με το κείμενο του Κρητικού που σας δόθηκε. Μονάδες 20

Ἄκου, Εὐδοκιά!1 – Σὰν ἔπαψαν στὸ οὐράνιο περιγιάλι

Τοῦ φτάσιμού μας ᾑ χαραίς2 – ὠιμέ! – τὰ μύρια κάλλη,

Ποῦ3 μ’ ἕνα βλέμμα ἐξάνοιξα4 τριγύρου σκορπισμένα,

Χλωμὰ καὶ κρύα μοῦ φάνηκαν, θυμούμενος ἐσένα.

Ἐπῆρα δρόμο μακρυνό. Σὰν πότε θὰ σὲ φέρῃ

Στὴν ἀγκαλιά μου ὁ Θάνατος ρωτοῦσα κάθε ἀστέρι,

Καὶ ὀμπρὸς ἀπέρναα5 κ’ ἔκανα σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση

Τὸ ἀγαπητό σου τ’ ὄνομα γλυκὰ νὰ ἠχολογήσῃ.

Σὲ πλάγι οὐράνιο, ποῦ ψυχὴ δὲν ἤτανε κἀμμία,

Θλιμμένος χάμου ἐκάθισα. Στὴ μοναξιὰ τὴ θεία

Τὰ πρῶτα τῆς ἀγάπης μας εὐτυχισμένα χρόνια

Μοῦ φτερουγιάζανε ὀμπροστά, σὰν τόσα χελιδόνια.

Στὰ μέρη, ποὖχαν μᾶς ἰδῇ6 τόσαις φοραὶς ἀντάμα,

Ὁ νοῦς μου ξαναγύριζε – κ’ ἰδὲς θαυμάσιο πρᾶμα! –

Ὅ,τι θωροῦσε ὁ λογισμὸς ἔπαιρνε σῶμα ὀμπρός μου,

Ὁποῦ7 δὲν εἶναι πρόσκαιρο, σὰν τ’ ἄλλα ἐδῶ τοῦ κόσμου.

..................................................................................................

Ὤ! πᾶμε, ἀγάπη μου γλυκειά! πᾶμε, ὁ καιρὸς μᾶς βιάζει!

Δὲν εἶναι χόρτο ἢ λούλουδο ποῦ ἐκεῖ8 νὰ μὴ σὲ κράζῃ·

Ἐκεῖ ἀπὸ χρόνια ἡ μάννα σου καὶ ὁ δοξαστός σου κύρης

Τὴ θεία φτεροῦγα τῆς ψυχῆς ἀκαρτεροῦν νὰ γύρῃς.

Πᾶμε! – ὁ καλὸς Ἡγούμενος9, οἱ Κρητικοί μας ὅλοι

Θὰ ἰδῇς ποῦ θἄρχωνται συχνὰ στ’ὡραῖο σου περιβόλι,

Καὶ θ’ἀγροικήσῃς ἀπ’ αὐτούς, ποῦ γύρω μαζωμένοι

Στὴ χλωρασιὰ10 θὰ κάθωνται, τί μάχαις ἔχουν γένῃ,

Καὶ πόσα ἐβάψαν αἵματα κάθε βουνὸ τῆς Κρήτης,

Πρὶν σκύψῃ πάλε στὸ ζυγὸ τὴν ἔρμη κεφαλή της.

Π.Δ. Μαστροδημήτρης, Ο Όρκος του Μαρκορά, Εκδόσεις Κανάκη, σσ. 140-141.

2011 (Επαναληπτικές Ημερησίων)

Γιώργης Παυλόπουλος

Τά Ἀντικλείδια

Ἡ Ποίηση εἶναι μιά πόρτα ἀνοιχτή.

(Τά Ἀντικλείδια, 1988)

Ερωτήσεις

Α1. Κύρια γνωρίσματα της ποίησης του Γιώργη Παυλόπουλου είναι η χρήση καθημερινού λεξιλογίου, ο παρατακτικός λόγος και η συμβολιστική γραφή. Για καθένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το ποίημα που σας δόθηκε. Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με την Τασούλα Καραγεωργίου: «Tο ποίημα του Παυλόπουλου τελειώνει όπως άρχισε. Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοικτή˙ η πρόσκληση ανανεώνεται˙ η περιπέτεια δεν έχει τέλος». Σε ποιο σχήμα λόγου αναφέρεται η Τ. Καραγεωργίου; (μονάδες 5) Να σχολιάσετε τη συγκεκριμένη επιλογή του σχήματος αυτού από τον ποιητή. (μονάδες 15) Μονάδες 20

Β2.α) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής χρησιμοποιεί στα «Ἀντικλείδια» το α΄ και γ΄ πληθυντικό πρόσωπο για την εξιστόρηση και ερμηνεία του ποιητικού του μύθου; (μονάδες 10) β) Να περιγράψετε δύο εικόνες με τις οποίες ο ποιητής δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μυστηριακή. (μονάδες 10) Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους: α) Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς νά βλέπουν/τίποτα καί προσπερνοῦνε. (σε μία παράγραφο περίπου 60-80 λέξεων) (μονάδες 10) β) Ἀκόμη/καί τή ζωή τους κάποτε χαλᾶνε μάταια/γυρεύοντας τό μυστικό νά τήν ἀνοίξουν./Φτιάχνουν ἀντικλείδια. (σε μία παράγραφο περίπου 80-100 λέξεων) (μονάδες 15) Μονάδες 25

Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Γ. Παυλόπουλου «Τά Ἀντικλείδια» με το ποίημα του Γ. Στογιαννίδη «Ἡ ποίηση». Μονάδες 20

Ἡ ποίηση

(Από τη συλλογή του Γιώργου Στογιαννίδη, Στίς προσβάσεις τοῦ ὕπνου, 1976)

Ἡ ποίηση εἶναι σκληρὴ

δὲν τὴν κερδίζεις μὲ ψέματα,

δὲν τὴν ἀλλάζεις ξεκοιλιάζοντας τράπουλες

ἢ θυμιατίζοντας τὸν ἔξω ἀποδῶ.

Φωτιὰ

ποὺ βαστάει ἀπ’ τὴν κόλαση

καὶ ποὺ μελτέμια Αὐγουστιάτικα

λουτρὰ ἰαματικὰ

ποὺ οἱ δυστυχισμένοι ὀνειρεύονται.

Ἡ ποίηση σοῦ ἀφαιρεῖ τὴν πραγματικότητα

ἀφήνοντάς σε στὶς προσβάσεις τοῦ ὕπνου

νὰ μηρυκάζεις λέξεις.

Κάποτε ἄγγελος Κυρίου ἔρχεται

νὰ σοῦ ἀλλάξει τὸ μουσκεμένο προσκέφαλο.

Ἡ ποίηση εἶναι ἡ πιὸ σκληρὴ μοναξιά.

2011 (Επαναληπτικές Εσπερινών)

Γιώργης Παυλόπουλος

Τά Ἀντικλείδια

Ἡ Ποίηση εἶναι μιά πόρτα ἀνοιχτή.

(Τά Ἀντικλείδια, 1988)

Ερωτήσεις

Α1. Κύρια γνωρίσματα της ποίησης του Γιώργη Παυλόπουλου είναι η χρήση καθημερινού λεξιλογίου, ο παρατακτικός λόγος και η συμβολιστική γραφή. Για καθένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το ποίημα που σας δόθηκε. Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με την Τασούλα Καραγεωργίου: «Το ποίημα του Παυλόπουλου τελειώνει όπως άρχισε. Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοικτή˙ η πρόσκληση ανανεώνεται˙ η περιπέτεια δεν έχει τέλος». Σε ποιο σχήμα λόγου αναφέρεται η Τ. Καραγεωργίου; (μονάδες 5) Να σχολιάσετε τη συγκεκριμένη επιλογή του σχήματος αυτού από τον ποιητή. (μονάδες 15) Μονάδες 20

Β2.α) Γιατί ο ποιητής, κατά τη γνώμη σας, χρησιμοποιεί στα «Ἀντικλείδια» το α΄ και γ΄ πληθυντικό πρόσωπο για την εξιστόρηση και ερμηνεία του ποιητικού του μύθου; (μονάδες 10) β) Να περιγράψετε δύο εικόνες με τις οποίες ο ποιητής δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μυστηριακή. (μονάδες 10) Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους: Ἀκόμη/καί τή ζωή τους κάποτε χαλᾶνε μάταια/γυρεύοντας τό μυστικό νά τήν ἀνοίξουν./Φτιάχνουν ἀντικλείδια. (σε μία παράγραφο περίπου 100-120 λέξεων) Μονάδες 25

Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Γ. Παυλόπουλου «Τά Ἀντικλείδια» με το ποίημα του Γ. Στογιαννίδη «Ἡ ποίηση». Μονάδες 20

Ἡ ποίηση

Ἡ ποίηση εἶναι σκληρὴ

δὲν τὴν κερδίζεις μὲ ψέματα,

δὲν τὴν ἀλλάζεις ξεκοιλιάζοντας τράπουλες

ἢ θυμιατίζοντας τὸν ἔξω ἀποδῶ.

Φωτιὰ

ποὺ βαστάει ἀπ’ τὴν κόλαση

καὶ ποὺ μελτέμια Αὐγουστιάτικα

λουτρὰ ἰαματικὰ

ποὺ οἱ δυστυχισμένοι ὀνειρεύονται.

Ἡ ποίηση σοῦ ἀφαιρεῖ τὴν πραγματικότητα

ἀφήνοντάς σε στὶς προσβάσεις τοῦ ὕπνου

νὰ μηρυκάζεις λέξεις.

Κάποτε ἄγγελος Κυρίου ἔρχεται

νὰ σοῦ ἀλλάξει τὸ μουσκεμένο προσκέφαλο.

Ἡ ποίηση εἶναι ἡ πιὸ σκληρὴ μοναξιά.

(Από τη συλλογή του Γιώργου Στογιαννίδη, Στίς προσβάσεις τοῦ ὕπνου, 1976)

2011 (Ομογενών)

Μαρία Πολυδούρη (1902 – 1930)

Μόνο γιατί μ’ αγάπησες

Δέν τραγουδῶ, (...) παρά γιατί μ’ ἀγάπησες.

Μόνο γιατί μέ κράτησες (...) στά χέρια σου.

Μόνο γιατί τά μάτια σου (...) μέ κύτταξαν.

Μόνο γιατί μ’ ἀγάπησες (...)γεννήθηκα.

Μονάχα γιατί τόσο ὡραῖα (...) μ’ ἀγάπησες.

(Οἱ τρίλιες πού σβήνουν, 1928)

Α. Η ποίηση της Μαρίας Πολυδούρη, στα πλαίσια του νεορομαντισμού-νεοσυμβολισμού, χαρακτηρίζεται από γνωρίσματα, όπως η μελαγχολία, η ένταση των συναισθημάτων και η εξομολογητική διάθεση. Για το καθένα από αυτά τα γνωρίσματα να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το ποίημα που σας δόθηκε. Μονάδες 15

Β1. O Κώστας Στεργιόπουλος υποστηρίζει ότι η Πολυδούρη κινείται ολόκληρη στην περιοχή του συναισθήματος και των συναισθηματικών καταστάσεων, συνήθως γύρω απ’ τα δύο βασικά μοτίβα του έρωτα και του θανάτου. α. Να εντοπίσετε τα δύο αυτά μοτίβα στο συγκεκριμένο ποίημα. (μονάδες 10) β. Να σχολιάσετε τους στίχους στους οποίους τα δύο μοτίβα συνυπάρχουν. (μονάδες 10) Μονάδες 20

Β2. α. Ο πρώτος στίχος κάθε στροφής επαναλαμβάνεται στο τέλος της. Ποιος είναι ο ρόλος αυτής της επανάληψης; (μονάδες 10) β. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε μία μεταφορά και μία παρομοίωση του ποιήματος. (μονάδες 10) Μονάδες 20

Γ. Να αναλύσετε το περιεχόμενο της τέταρτης στροφής του ποιήματος σε 100 περίπου λέξεις. Μονάδες 25

Δ. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη «Μόνο γιατί μ’ ἀγάπησες» με το ποίημα του Κώστα Ουράνη «Ερωτικό». Μονάδες 20

Ερωτικό

Δὲν μπορῶ νὰ ξέρω, δὲν μπορῶ νὰ πῶ

ἂν θὰ σ’ ἀγαπῶ

ἴσαμε νὰ φτάσω στὴ στερνή μου ὥρα

ὅπως, κι ὅσο, τώρα·

 

οὔτ’ ὁ ἔρωτάς μου ποὺ σὰ ρόδο ἀνθεῖ,

ἄν θὰ μαραθεῖ

πάλι σὰν τὸ ρόδο ποὺ τὸ καίει τὸ θέρο,

δὲν μπορῶ νὰ ξέρω.

Ὅ,τι ξέρω εἶναι πώς, ἀπ’ τὴν ἡμέρα

πού ’γινες δική μου

ἄνοιξαν κλεισμένες πύλες – καὶ τὸ θαῦμα

μπῆκε στὴ ζωή μου ·

 

ὅλα ἀλλάξαν ὄψη ἀπ’ τὸ φῶς ποὺ ἐντός μου

σκόρπισε ἡ χαρά,

σὰν στὰ βαλτοτόπια ποὺ τὰ πλημμυρίζουν

ζωντανὰ νερά.

 

Ἔχω πιὰ ξεχάσει ὅσα νοσταλγοῦσα

κι ὅ,τι εἶχα ποθήσει:

Τώρα μὲ φτερώνει μιὰ καινούργια νιότη

ποὺ δὲν εἶχα ζήσει.

 

Τὴ ζωὴ τὴ βλέπω σάμπως μέσ’ ἀπό ’να

μαγικὸ γυαλὶ

κι ἀπ’ ὅ,τι ζητοῦσα μοῦ ’δωσ’ ἡ ἀγάπη

τόσο πιὸ πολύ,

ποὺ νὰ λέω ἂν ὅπως ἦρθε μιὰν ἡμέρα

φύγει πάλι πίσω

κι ἀπομείνω μόνος, κι ὅπως ἤμουν πρῶτα,

- κάλλιο νὰ μὴ ζήσω!

(Ανθολογία Περάνθη, τομ. 4, Ποίηση του Μεσοπολέμου, εκδόσεις Ι. Χιωτέλλη).

2010 (Ημερησίων)

Γιώργου Ιωάννου, Στου Κεμάλ το Σπίτι

Δέν ξαναφάνηκε (...) Τέτοιο σπαραγμό δέν ματαεῖδα».

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1. Ο Γ. Ιωάννου αντλεί τα θέματά του κυρίως από τα παιδικά του χρόνια, τον κόσμο της προσφυγιάς, τον πόλεμο, τη Θεσσαλονίκη, τον τρόπο ζωής των απλών ανθρώπων. Για καθεμιά από τις παραπάνω περιπτώσεις να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 15

Β1.α) Ο Αναστάσης Βιστωνίτης παρατηρεί ότι στα πεζογραφήματα του Γ. Ιωάννου «ο αφηγητής είναι η κυρίαρχη ατομική συνείδηση». Να αναφέρετε δύο στοιχεία που μπορούν να στηρίξουν την άποψη αυτή, καθώς και ένα παράδειγμα μέσα από το κείμενο, για καθένα από αυτά. (Μονάδες 8) β) Να επισημάνετε στο κείμενο τα τρία βασικά χρονικά επίπεδα πάνω στα οποία οργανώνεται η αφήγηση και να τα σχολιάσετε συνοπτικά με αναφορές στο κείμενο. (Μονάδες 12) Μονάδες 20

Β2.α) Να ερμηνεύσετε το νόημα των μεταφορών: κλεφτές ματιές (§ 2η), κάθεται κατατσακισμένη στο κατώφλι (§ 6η), είχε μαλακώσει την καρδιά (§ 6η), κατάγυμνη αυλή (§ 6η), αφράτο μάρμαρο (§ 7η). (Μονάδες 10) β) Στην 7η παράγραφο: «Δεν την ξανάδαμε από τότε ... μυαλό τους», να εντοπίσετε την ειρωνεία του αφηγητή και να σχολιάσετε σύντομα τη σκοπιμότητά της. (Μονάδες 10) Μονάδες 20

Γ1.α) Σε κάθε επίσκεψή της στο σπίτι η γυναίκα παραμένει στο κατώφλι της αυλής. Να εξηγήσετε σε μία παράγραφο τους λόγους της παραμονής της στο συγκεκριμένο χώρο. (Μονάδες 12) β) « ἀνάμεσα στά δυνατά λόγια καί τίς φωνές, ἄκουσα μιά γριά νά σιγολέει: “Στό σπίτι αὐτό καθόταν ἕνας μπέης, πού εἶχε μιά κόρη σάν τά κρύα τά νερά. Κυλιόταν κάτω, ὅταν φεύγανε, φιλοῦσε τό κατώφλι. Τέτοιο σπαραγμό δέν ματαεῖδα”»: Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το περιεχόμενο του ανωτέρω αποσπάσματος. (Μονάδες 13) Μονάδες 25

Δ1. Να συγκρίνετε, ως προς το περιεχόμενο, το πεζογράφημα του Γ. Ιωάννου «Στοῦ Κεμάλ τό Σπίτι» με το απόσπασμα που ακολουθεί από την «Ἀπογραφή ζημιῶν» του ίδιου συγγραφέα. Μονάδες 20

Δίπλα στό «Ἀκρόπολις» καί μέχρι τήν ὁδό Πλάτωνος ἦταν στή σειρά σπίτια μικρά καί παμπάλαια, ὅπου μέχρι καί τήν Κατοχή κατοικούσανε οἰκογένειες Ἑβραίων. Αὐτά, μέ τό ξενοδοχεῖο μαζί, σχημάτιζαν τή βορινή πλευρά τῆς πλατείας, πού σήμερα ὀνομάζεται «Μακεδονομάχων». Τά Σάββατα γριές Ἑβραίισες, μέ τίς πατροπαράδοτες ἀτλαζένιες1 φορεσιές τῆς Καστίλλιας, στεκόντουσαν στίς ἐξώπορτες μέ σταυρωμένα τά χέρια, γιά νάπεράσει ἥσυχα καί ἀναμάρτητα ἡ ἅγια ἀργία2. Τά σπίτια αὐτά, ἄν δέν εἶχαν προλάβει νά τά κατεδαφίσουν οἱ ἐργολάβοι, θά τά κατεδάφιζαν τώρα ὁπωσδήποτε οἱ στρατιωτικές μπουλντόζες, σέ συνεργασία, βέβαια, μέ τούς πολιτικούς μηχανικούς καί τούς ἄλλους σπουδαίους, πού δέν ξέρω τί νά πῶ, ἀλλά σάν πολύ εὔκολα, προκειμένου γιά παλαιά σπίτια, σημειώνουν τήν ἔνδειξη «κατεδαφιστέον». Θαρρεῖς καί τό θεωροῦν ὅλοι τους εὐκαιρία νά ἐξωραΐσουν τήν πόλη κατά τά γοῦστα τους καί τά πρότυπά τους, ἀπαλλάσσοντάς την ἀπό τίς ἐνοχλητικές αὐτές παλιατσαρίες3, πού πλαισιώνουν, καί πολύ ταιριαχτά μάλιστα, τά βυζαντινά μνημεῖα καί τούς χώρους τῆς παλαιᾶς ζωῆς. Ἔτσι σαρώθηκε σιγά σιγά, ἀπό χρόνια, ὅλη ἡ παλιά γειτονιά ἡ γύρω ἀπό τή Ροτόντα, δηλαδή ἡ παλιά ἑλληνική συνοικία τῆς Καμάρας, αὐτή πού ἔδινε τόν τόνο καί τά ἐπιχειρήματα, καί ἀφέθηκε ὁ τόπος ἐλεύθερος γιά νά φωτογραφίζουν οἱ τουρίστες μέ ἄνεση τή Ροτόντα.

(Γιώργου Ιωάννου, «Ἀπογραφή ζημιῶν», από τη συλλογή Το δικό μας αίμα, 1980)

1ατλαζένιες: γυαλιστερές

2άγια αργία: εννοεί την ημέρα του Σαββάτου, ημέρα αργίας για τους Εβραίους

3παλιατσαρίες: σύνολα παλαιών, φθαρμένων ή και άχρηστων αντικειμένων

2010 (Εσπερινών)

Νίκος Ἐγγονόπουλος, Ποίηση 1948

Α1. Ο Ν. Εγγονόπουλος αντλεί υλικό για την ποίησή του από προσωπικά του βιώματα. Να επαληθεύσετε την

παραπάνω θέση αναφέροντας τρία (3) στοιχεία από το ποίημα που σας δόθηκε. Μονάδες 15

Β1. «τοῦ ἐμφυλίου σπαραγμοῦ» «σάν πάει κάτι νά γραφεῖ εἶναι ὡς ἄν νά γράφονταν ἀπό τήν ἄλλη μεριά ἀγγελτηρίων θανάτου»: Να αναγνωρίσετε τα εκφραστικά μέσα στους στίχους των δύο παραπάνω αποσπασμάτων και να αναφερθείτε στη λειτουργία τους στο ποίημα. Μονάδες 20

Β2. α. Ο Ν. Εγγονόπουλος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους υπερρεαλιστές ποιητές. Να επισημάνετε τρία (3) στοιχεία υπερρεαλιστικής γραφής στο ποίημα. (μονάδες 15) β. «κι ἄλλα παρόμοια:» Στο σημείο αυτό του ποιήματος είναι εμφανής η αναφορά του Ν. Εγγονόπουλου στον στίχο του Κ.Π. Καβάφη «...κι ἄλλα ἠχηρά παρόμοια» (Ἀπό τήν σχολήν τοῦ περιωνύμου φιλοσόφου). Να αναφερθείτε στη λειτουργία της αναφοράς αυτής στο ποίημα του Ν. Εγγονόπουλου. (μονάδες 5) Μονάδες 20

Γ1. «γι’ αὐτό καί τά ποιήματά μου εἶν’ τόσο πικραμένα (καί πότε – ἄλλωστε – δέν ἦσαν;) κι εἶναι – πρό πάντων – καί τόσο λίγα»: Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε μία (1) παράγραφο. Μονάδες 25

Δ1. Ο Νίκος Εγγονόπουλος, στο ποίημά του «Ποίηση 1948», και ο Νικηφόρος Βρεττάκος, στο ποίημά του «Σέ ὀνειρευόμουνα ποίηση» που ακολουθεί, διατυπώνουν τη θέση τους απέναντι στη σχέση της ποιητικής δημιουργίας με την εποχή της. Να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές στο περιεχόμενο των δύο ποιημάτων. Μονάδες 20

Νικηφόρου Βρεττάκου, «Τό βάθος τοῦ Κόσμου» (1961), από το βιβλίο Τά ποιήματα, εκδ. Τρία Φύλλα, 1981.

Σέ ὀνειρευόμουνα ποίηση

Σέ ὀνειρευόμουνα δέντρο - ἕνα πρωί

μυριάδες ἰβίσκοι ν’ ἀνάβουνε πάνω σου.

Σέ ὀνειρευόμουνα μήτρα.

Ἀλλά νά:

μέρες παράξενες, καιροί σκοτεινοί,

σέ πάλευαν ὅλα. Κι ὅμως, ποίηση ἐσύ,

ἀμετάπειστο ρεῦμα τ’ οὐρανοῦ, ἐπιμένεις.

Ἕνα κύμα ἀπό κόκκινα παράξενα φῶτα,

ἕνα κύμα πληγές, πού ξεσπώντας φωτάει

τά χαρτιά μου τή νύχτα.

2010 (Επαναληπτικές Ημερησίων)

Κικής Δημουλά, Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως

Α1. Η Κική Δημουλά συχνά στην ποίησή της αφορμάται από στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου. Στο συγκεκριμένο ποίημα: α) ποιο εξωτερικό ερέθισμα δίνει την ποιητική αφόρμηση; (μονάδες 7) β) πώς συνδέεται το εξωτερικό ερέθισμα με τον τίτλο του ποιήματος; (μονάδες 8) Μονάδες 15

Β1. Στους στίχους 1-19 του ποιήματος, να επισημάνετε δύο παραδείγματα ιδιαίτερης γλωσσικής τόλμης της Δημουλά και να εξηγήσετε το νόημα του καθενός με ένα σύντομο σχόλιό σας. Μονάδες 20

Β2.α) Γιατί η ποιήτρια απευθύνεται στο άγαλμα σε δεύτερο ενικό πρόσωπο; (μονάδες 10) β) Ποιο είναι το συμβολικό περιεχόμενο που έχει ο «Ἄργος» στο ποίημα; (μονάδες 10) Μονάδες 20

Γ1. Στους στίχους 41-42 του ποιήματος υπάρχει η ιδεολογική κατακλείδα «Σέ λέω γυναίκα / γιατ’ εἶσ’ αἰχμάλωτη». Πώς συνδέεται η αιτιολόγηση του συγκεκριμένου χαρακτηρισμού με το περιεχόμενο των στίχων 21-40; Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε δύο παραγράφους (περίπου 180 λέξεις συνολικά). Μονάδες 25

Δ1. Στο «Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως», η Κική Δημουλά εμμέσως καταγγέλλει τη μακραίωνη υποταγή της γυναίκας. Ποια θέση παίρνει απέναντι σε αυτό το ζήτημα ο Τόλης Νικηφόρου στο ποίημά του «γυναίκα», που σας δίνεται πιο κάτω, και πώς ο ίδιος αντιλαμβάνεται τη σχέση του με τη γυναίκα; Για την απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία από το συγκεκριμένο ποίημα. Μονάδες 20

(Από τη συλλογή του Τόλη Νικηφόρου Το μαγικό χαλί, 1980)

γυναίκα

κάθε μικρή σου υποταγή

μειώνει τη δική μου ελευθερία

εμένα ταπεινώνει

κάθε χαμένο σου δικαίωμα

πληγώνει τη δική μου αξιοπρέπεια

κάθε παραπανίσιο σου φορτίο

έχει σε μένα ρίζες προγονικές

.............................................................

κι όταν εσύ λιποψυχείς

εγώ είμαι ο αληθινός προδότης

στέκεσαι δίπλα μου

στο σπίτι, στη δουλειά ή στο οδόφραγμα

με τα ίδια μάτια

ελεύθερα ατενίζουμε τον ήλιο

περήφανοι

ασυμβίβαστοι

ωραίοι μέσα στα τόσα ελαττώματά μας

εμείς που η φύση έταξε σε σάρκα μία

2010 (Επαναληπτικές Εσπερινών)

Γεώργιος Βιζυηνός, Τό ἁμάρτημα τῆς μητρός μου (απόσπασμα)

Σάν ἐγεννήθηκες ἐσύ ἐκατάκατσεν ἡ καρδιά μου(...) Καί ὑπῆρξε καιρός καθ’ ὅν ἐπίστευον, ὅτι αἱ προσπάθειαί μου δέν ἔμειναν ἀνεπιτυχεῖς.

Α1. Ο Βιζυηνός αντλεί μέρος του αφηγηματικού υλικού του από τις παραδόσεις και τα βιώματα της λαϊκής ζωής στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τρία στοιχεία μέσα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη. Μονάδες 15

Β1. α. Ποια βασική διαφορά παρουσιάζει η γλώσσα του κειμένου στα αφηγηματικά και στα διαλογικά μέρη; (μονάδες 10) β. Να καταγράψετε δύο γλωσσικά παραδείγματα από τα αφηγηματικά και δύο από τα διαλογικά μέρη του κειμένου, τα οποία πιστοποιούν αυτή τη διαφορά. (μονάδες 10) Μονάδες 20

Β2. α. Να χωρίσετε το απόσπασμα σε δύο βασικές ενότητες και να δώσετε έναν ενδεικτικό τίτλο για την καθεμιά. (μονάδες 10) β. Η εξομολόγηση της μητέρας παρατίθεται από τον αφηγητή σε πρώτο πρόσωπο. Ποιες αρετές προσδίδει στην αφήγηση η επιλογή αυτή; (μονάδες 10) Μονάδες 20

Γ1. «Τό φοβερόν ἐκεῖνο δυστύχημα ἐπηρέασε τόσον πολύ τόν βίον της ὅλον, ὅσῳ μᾶλλον ἁπλῆ καί ἐνάρετος καί θεοφοβουμένη ἦτον ἡ μήτηρ μου. Ἡ συναίσθησις τοῦ ἁμαρτήματος, ἡ ἠθική ἀνάγκη τῆς ἐξαγνίσεως καί τό ἀδύνατον τῆς ἐξαγνίσεως αὐτοῦ— τί φρικτή καί ἀμείλικτος Κόλασις!»: Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο 100 - 120 λέξεων το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος. Μονάδες 25

Δ1. Τόσο στο κείμενο του Γεωργίου Βιζυηνού όσο και στο κείμενο του Στρατή Μυριβήλη, που σας δίνεται πιο κάτω, περιγράφεται ένα πλαίσιο οικογενειακών σχέσεων, μέσα στο οποίο ιδιαίτερη σημασία έχει η συμπεριφορά της μάνας. Ποια είναι τα κυρίαρχα στοιχεία αυτής της συμπεριφοράς και ποιες οι συνέπειες για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας; Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη και τα δύο κείμενα. Μονάδες 20

Στρατῆ Μυριβήλη, «Ὁ Βασίλης ὁ ’Αρβανίτης» (απόσπασμα)

(Ρένου, Ἤρκου και Στάντη Ἀποστολίδη, Ἀνθολογία τῆς Νεοελληνικῆς Γραμματείας, Τὰ Νέα Ἑλληνικά, 20045, σσ. 350-352)

Κείνη τὴ χρονιὰ ἦταν ποὺ γεννήθηκε τὸ Λενάκι μας. Τὸ στερνοπαίδι ἦταν, ἕχτο στὴ σειρά. Λιανό, μὲ ἀδύνατα ποδαράκια, μαλακά, κάτι σταχτιὰ ματάκια, λυπημένα ἀπὸ τώρα. Ἡ μητέρα, ἀπὸ τὶς πρῶτες μέρες φοβήθηκε πὼς δὲ θὰ τὴ στεριώσῃ. Δὲν εἶχε καὶ γάλα στὸ βυζί— πρώτη φορὰ μέσα σὲ τόσες γέννες!

—Γιατί δὲν τὸ βυζαίνεις τὸ Λενάκι μας; ... ρωτοῦσε αὐστηρὰ ἡ Φανή, ποὺ ἦταν τεσσάρω χρονῶ καὶ σούφρωνε κιόλας τὰ ψιλὰ φρύδια της.

—Γιατὶ προφτάσατε καὶ μοῦ τὸ ἤπιατε ὅλο τὸ γάλα. Δὲν ἀφήσατε τίποτα γιὰ τὸ Λενάκι μας.

Κ’ ἡ Φανή, ποὺ τὴν πότιζαν μὲ τὸ ζόρι τὸ γάλα της, ἔκλαιγε γιὰ τ’ ἄδικο ποὺ τῆς ρίχναν καὶ χτύπαγε τὸ πόδι:

—Δὲν τόπια ἐγώ, μανούλα, δὲν τόπια ἐγώ!

Ὁ πατέρας, λοιπόν, ἀγόρασε μιὰ κατσίκα γιὰ τὸ Λενάκι. Ἦταν ἄσπρη καὶ κανελλιά, πρωτόγεννη. Ὄμορφη σὰ ζωγραφιά. Εἶχε καὶ κάτι βελούδινα σκουλαρίκια κάτω ἀπό τὸ σαγόνι, καὶ τὴ λέγαμε: «ἡ Ντουντού». Ἤταν ἥμερη, ἄκουγε στ’ ὄνομά της. Ἔβγαζε καὶ πολύ γάλα. Ὅμως τὸ Λενάκι μας, πάλι δὲν ἔλεγε να σαρκώσῃ.

Μαζευόμαστε γύρω στὴν κούνια του ὅλα τὰ παιδιά, τοῦ κάναμε παιχνίδια καὶ κανάκια, μὰ κεῖνο ποτὲς δὲ χάραζε τὸ χειλάκι του. Μήτε νὰ πῇς κ’ ἔκλαιγε σὰν τ’ ἄλλα τα μωρά. Μᾶς ἔβλεπε μονάχα μὲ τὰ λυπημένα ματάκια του καὶ βύζαινε ἥσυχα τὸ δάχτυλο. Καὶ μεῖς κοιταζόμασταν καὶ φεύγαμε ἕνας-ἕνας ἀπό κοντά του.

Ἡ μητέρα ἔκλαιγε καὶ τοῦ ’λεγε με τὴ γλυκιά της φωνὴ παραπονιάρικα νανουρίσματα. Τόλεγε «τ’ ἀποξυστάρι μου». Ἀποξυστάρι ἦταν τὸ λειψὸ ψωμάκι. Τόπλαθε στὸ τέλος ὅπως-ὅπως, μὲ τ’ ἀπομεινάρια ποὺ ξεκολνοῦσε ἀπὸ τὴν ξυλόσκαφη, σὰν τέλειωνε ἡ ζυμωσιά.

2010 (Ομογενών)

Γεώργιος Βιζυηνός, Το ἁμάρτημα τῆς μητρός μου (απόσπασμα)

[...] Ἡ ἀσθενής δέν ἐκοιμᾶτο, ἀλλά δέν ἦτο καί ὅλως διόλου ἔξυπνος(...) Ἀλλ’ ἡ μήτηρ, ἀντί ν’ ἀπελπισθῇ περί τῆς διατροφῆς ἡμῶν αὐτῶν, ἐπηύξησε τόν ἀριθμόν μας δι’ ἑνός ξένου κορασίου, τό ὁποῖον μετά μακράς προσπαθείας κατώρθωσε να υἱοθετήσῃ. [...]

Α. Γνώρισμα της διηγηματογραφίας του Γ. Βιζυηνού είναι η ενσωμάτωση λαογραφικών στοιχείων στο αφηγηματικό του υλικό. Να αναφέρετε τρία λαογραφικά στοιχεία του κειμένου δίνοντας ένα παράδειγμα για το καθένα από αυτά. Μονάδες 15

Β1. Ο Κώστας Μπαλάσκας αναφερόμενος στο έργο του Γ. Βιζυηνού παρατηρεί: «Η καθαρεύουσα του Βιζυηνού ανοίγει το δρόμο στη δημοτική, όχι μόνον γιατί οι ήρωες μιλούν στη δημοτική, αλλά κυρίως γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας διακατέχεται από το λαϊκό αίσθημα». Eπαληθεύεται αυτή η άποψη στο απόσπασμα που σας δόθηκε; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. Μονάδες 20

Β2. Να εντοπίσετε μία από τις αναδρομές του χρόνου στο κείμενο του Γ. Βιζυηνού που σας δόθηκε και να σχολιάσετε τη λειτουργία της. Μονάδες 20

Γ. «Σχέδια περί τοῦ μέλλοντος ἡμῶν ἐγίνοντο και ἐπεθεωροῦντο καθ’ ἑσπέραν παρά τήν ἑστίαν. Ὁ μεγαλύτερός μου ἀδελφός ὤφειλε νά μάθῃ τήν τέχνην τοῦ πατρός μας, διά νά λάβῃ ἐν τῇ οἰκογενείᾳ τόν τόπον ἐκείνου. Ἐγώ ἔμελλον ἤ μᾶλλον ἤθελον νά ξενιτευθῶ, καί οὕτω καθεξῆς. Ἀλλά πρό τούτου ἔπρεπε νά μάθωμεν ὅλοι τά γράμματά μας, ἔπρεπε νά ξεσχολήσωμεν. Διότι, ἔλεγεν ἡ μήτηρ μας, ἄνθρωπος ἀγράμματος, ξύλον ἀπελέκητον.». Να σχολιάσετε το παραπάνω χωρίο σε ένα κείμενο 100 -120 λέξεων. Μονάδες 25

Δ. Στα αποσπάσματα των κειμένων του Γ. Βιζυηνού και του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου που σας δίνονται, να εντοπίσετε και να σχολιάσετε πέντε (5) ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο. Μονάδες 20

Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, Αστροφεγγιά

[...] Ένα χρόνο αργότερα ο θάνατος μπήκε στο σπίτι. Αυτό μήτε που τόχε συλλογιστεί. Το τρίτο παιδί, το γελούμενο αγοράκι, έπεσε στο κρεβάτι με τύφο. Ο πατέρας δεν έβαλε κακό με το νου του. Εκείνος δεν έβαζε ποτέ το κακό.

—Αρρώστια είναι και θα περάσει, έλεγε. Δεν έχουμε κάμει συμβόλαιο με το Θεό, να είμαστε πάντα γεροί.

Μα η μητέρα φιδοφαγώθηκε. Νύχτα μέρα καθόταν στο κρεβάτι του άρρωστου παιδιού, με το ζόρι έτρωγε μια μπουκιά, με το ζόρι κοιμόταν μια δυο ώρες. Κ’ ήταν φθινόπωρο και τότε, σ’ έν’ άλλο σπίτι, σε μια στενόχωρη κάμαρη. Το παιδί φλεγόταν από τον πυρετό, σπάραζε και παραμιλούσε. Το άσπρο του προσωπάκι ήταν σκαμένο, τα ματάκια του απόχτησαν ολόμαυρα στεφάνια γύρω τους. Ο γιατρός ερχόταν κάθε μέρα, έπαιρνε το τάληρό του κ’ έφευγε. Κι όλο «αύριο θα ιδούμε» κι «αύριο θα ιδούμε» ψιθύριζε, ίσαμε που ήρθε η ώρα χωρίς αύριο.

Ο Άγγελος στεκόταν συλλογισμένος μπροστά στο νεκρό αδερφό και πότε κοιτούσε τα κίτρινα κεριά που γέμιζαν μαύρο καπνό το δωμάτιο, πότε στύλωνε τη ματιά του στα σταυρωμένα χεράκια, στο κέρινο προσωπάκι του νεκρού αδερφού κ’ ήταν πάλι χαμένος και δε μπορούσε να καταλάβει τίποτε. Η μητέρα δερνόταν, έσκιζε τα μάγουλά της με τα νύχια της, θρηνούσε απαρηγόρητα. Ο πατέρας, ανάμεσα σε δυο τρεις άλλους άντρες, έκλαιγε σα να ήταν συναχωμένος. Μια γειτόνισσα σχολίαζε το περιστατικό, πίσω από τη ράχη του Άγγελου:

— Ακούς εκεί να χάσουν το παιδί μέσ’ απ’ τα χέρια τους, χωρίς λόγο! Σα να μην είναι ο κόσμος γεμάτος κλινικές, μόνε τ’ αφήσανε σ’ αυτόν τον ξυλοσκίστη και τους το πέθανε!

— Τι να σου κάνουν, αποκρινότανε κάποια άλλη, φτωχοί άνθρωποι κι άπραγοι! Τι να σου κάνουν! Δεν το ξέρεις πως η φτώχια κουτιαίνει τον άνθρωπο;

— Με συχωρείς, κυρία μου, ξανάλεγε η πρώτη, πολύ να με συχωρείς! μήπως κ’ εμείς δεν είμαστε μεροκαματιάρηδες; Μα σαν αρρώστησε η Αννίκα μου, σκίσαμε τα βουνά να τη σώσουμε! Σπαράζεται η καρδιά μου ν’ ακούω αυτή τη δυστυχισμένη τη μάνα να δέρνεται. Τον ξέρω εγώ τον πόνο της μάνας. [...]

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Αστροφεγγιά (επιμ. Θ. Πυλαρινός), Εκδόσεις της σχολής Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου [Αθήνα 2002], σσ. 32-33.

2009 (Ημερησίων)

Mίλτος Σαχτούρης, Ὁ Ἐλεγκτής

Α. Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης του Μίλτου Σαχτούρη είναι η χρήση υπερρεαλιστικών εικόνων. Να καταγράψετε τις τρεις υπερρεαλιστικές εικόνες με τις οποίες διαρθρώνεται το συγκεκριμένο ποίημα. Μονάδες 15

Β1. Έχει επισημανθεί ότι τα χρώματα είναι κυρίαρχο στοιχείο της ποιητικής του Μίλτου Σαχτούρη. α) Να επαληθεύσετε με αναφορές στο ποίημα την παραπάνω επισήμανση. Μονάδες 10

β) Να σχολιάσετε τον συμβολικό χαρακτήρα των χρωμάτων που κυριαρχούν στο ποίημα. Μονάδες 10

Β2. Να σχολιάσετε τον τίτλο «Ὁ Ἐλεγκτής» του ποιήματος του Μίλτου Σαχτούρη ως προς τη γλωσσική του μορφή. Μονάδες 20

Γ. «ἐγώ / κληρονόμος πουλιῶν / πρέπει / ἔστω καί μέ σπασμένα φτερά / νά πετάω.»: Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παραπάνω στίχων σε δύο παραγράφους (140-160 λέξεις). Μονάδες 25

Δ. Το ακόλουθο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου με τον τίτλο «Ανταπόδοση» είναι ένα ποίημα για τον ρόλο του ποιητή. Να το συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενό του με το ποίημα «Ὁ Ἐλεγκτής» του Μίλτου Σαχτούρη. Μονάδες 20

Ανταπόδοση

Πάλεψε μέ τίς λέξεις, μέ τό χρόνο, μέ τά πράγματα. Ἔδωσε

θέση

στήν πεταλούδα, στό χαλίκι, στ’ ἀλογάκι τῆς Παναγίας,

στούς ὁλονύκτιους στεναγμούς τῶν ἄστρων, στή δροσοστάλα

πού πέφτει ἀπ’ τό ροδόφυλλο, στ’ ἄρρωστο ἀηδόνι, στίς μεγάλες

σημαῖες,

στό γαλάζιο, στό κόκκινο, στό κίτρινο. Πλούτισε τόν κόσμο

μέ μόχθο κι ἐγκαρτέρηση. Σκαλί σκαλί

ἀνέβηκε τήν πέτρινη τεράστια σκάλα. Τώρα, ἐκεῖ πάνω,

ἄλλα παράσημα δέν ἔχει πιά παρά τά βέλη στά γυμνά πλευρά του.

Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου, Επιλογή Χρύσα Προκοπάκη, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 22001

2009 (Εσπερινών)

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ὄνειρο στό κῦμα (απόσπασμα)

Τὴν ἀνεγνώρισα πάραυτα εἰς τὸ φῶς (...) Τάχα μὴν "ἐσχοινιάσθη", μὴν ἐμπερδεύθη καὶ περιεπλάκη ὁ τράχηλός της, μὴν ἦτον κίνδυνος νὰ πνιγῇ τὸ ταλαίπωρον ζῷον;

Α. Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη έχουν χαρακτηριστεί, εκτός των άλλων, και ως ψυχογραφικά. Να αναφέρετε τρία (3) παραδείγματα μέσα από το απόσπασμα που σας δόθηκε, τα οποία επιβεβαιώνουν ότι το «Όνειρο στο κύμα» μπορεί να θεωρηθεί και ψυχογραφικό διήγημα. Μονάδες 15

Β.1. Να επισημάνετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε τέσσερα (4) εκφραστικά μέσα και να σχολιάσετε τον ρόλο τους μέσα στο κείμενο. Μονάδες 20

Β.2. «Πρώτα πρώτα (ο Παπαδιαμάντης) είναι ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου. Τοποθετεί τα δρώμενα μέσα σ’ αυτόν τον ανοιχτό χώρο, τη φύση». (Κυριάκος Πλησής, Προσεγγίσεις: Λογοτεχνικά Δοκίμια για 12 Νεοέλληνες Συγγραφείς). Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη αναφέροντας τέσσερις (4) συγκεκριμένες δράσεις από το κείμενο που σας δόθηκε. Μονάδες 20

Γ. «Ἦτον ὄνειρον, πλάνη, γοητεία. Καὶ ὁπόσον διέφερεν ἀπὸ ὅλας τὰς ἰδιοτελεῖς περιπτύξεις, ἀπὸ ὅλας τὰς λυκοφιλίας καὶ τοὺς κυνέρωτας τοῦ κόσμου ἡ ἐκλεκτή, ἡ αἰθέριος ἐκείνη ἐπαφή! Δὲν ἦτο βάρος ἐκεῖνο, τὸ φορτίον τὸ εὐάγκαλον, ἀλλ' ἦτο ἀνακούφισις καὶ ἀναψυχή». Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε δύο παραγράφους (120-140 λέξεις). Μονάδες 25

Δ. Να εντοπίσετε ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο μεταξύ του αποσπάσματος που σας δόθηκε από το διήγημα «Όνειρο στο κύμα» και του παρακάτω αποσπάσματος από το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Έρως - Ήρως». Μονάδες 20

Έρως - Ήρως

(απόσπασμα)

«Ὁ Γιωργὴς θὰ ἐγλύτωνε τὴν Ἀρχόντω κολυμβῶν. "Κ' ἐσένα νὰ γλυτώσω, κορμί μ' ἀγγελικό". [...] Νὰ δράξῃ τὴν Ἀρχόντω ἀπὸ τὸν βραχίονα... ἀπὸ τὴν μασχάλην... ὄχι, ἀπὸ τὴν μέσην. Καὶ ἔπλεεν ἤδη, ἔπλεε κ' ἐκολυμβοῦσε μαζί της. Διὰ μίαν φορὰν ἂς γίνῃ γλυκιὰ ἡ πικρὴ καὶ ἁλμυρὰ θάλασσα.

Ἔφευγεν, ἔφευγεν ὡς δελφίνι, ἐφύσα κ' ἐξέρνα τὸ νερὸν ὡς φάλαινα, καὶ προέβαλλε κοπτερὸν τὸν βραχίονα ὡς ξιφίας. Ἔπλεε μὲ τὸν δεξιὸν βραχίονα, κ' ἐσφιχταγκάλιαζε τὴν νέαν μὲ τὸν ἀριστερόν. Ἄνω τὴν κεφαλήν της, ἄνω. Ν' ἀναπνέῃ τὸ δακτυλιδένιο στοματάκι της... "Μὴ φοβᾶσαι, ἀγάπη μου!" Καὶ μικρὸν κατὰ μικρὸν θὰ ἐξετοπίζετο ὀργυιὰς καὶ ὀργυιάς... Θὰ ἐζύγωνε, θὰ ἐπλησίαζεν εἰς τὴν ξηράν. "Τώρα, τώρα, ἐφτάσαμε, ψυχή μου". Κανὲν δυστύχημα δὲν ἔμελλε νὰ συμβῇ. Ὅλος ὁ κόσμος θὰ ἐσώζετο. "Ἐζαλίσθης, ψυχή μου; Ὅλα καλὰ τώρα. Ἐπνίγη κανείς; Ὄχι, ἀφοῦ ἐγλύτωσες σύ!".

Ὤ, πῶς θὰ ἔπεφταν ἀφανισμένοι, μισοπνιγμένοι, στάζοντες θάλασσαν, ἐπάνω εἰς τὴν ἄμμον. Ἀναπλασμένοι καὶ ἀναβαπτισμένοι. Νέος Ἀδὰμ καὶ νέα Εὔα, φέροντες τοὺς χιτῶνας θαλασσοβρεγμένους κολλητὰ εἰς τὴν ἐπιδερμίδα των, περισσότερον παρὰ γυμνοί.

"Ἐκεῖ εἰς τὸν βράχον εἶναι μία σπηλιά. Ὕπαγε ἐκεῖ μέσα, φιλτάτη μου, ν' ἀλλάξῃς". Ἐκείνη, ἂν εἶχε δύναμιν νὰ τὸν ἀκούῃ, θὰ τὸν ἐκοίταζε κατάπληκτος. Ν' ἀλλάξῃ μὲ τί; "Νὰ στεγνώσῃς. Θὰ σοῦ φέρω ἐγὼ φύλλα, ἀπ' ὅλα τὰ δένδρα τοῦ δάσους, ἀγάπη μου, νὰ σκεπασθῇς".»

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, φιλολ. επιμ. Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος.

2009 (Επαναληπτικές Ημερησίων)

Γιάννης Ρίτσος, Ἡ Σονάτα τοῦ Σεληνόφωτος, (στ. 205-227)

205 Συχνά πετάγομαι στό φαρμακεῖο (...) Καληνύχτα.

Α. Βασικό χαρακτηριστικό της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου είναι η χρήση αντικειμένων από την καθημερινή ζωή. Να σχολιάσετε το χαρακτηριστικό αυτό της ποίησής του (μονάδες 9) και να δώσετε τρία παραδείγματα από το συγκεκριμένο απόσπασμα (μονάδες 6). Μονάδες 15

Β1. Ο μονόλογος της ηρωίδας στο ποίημα «Η Σονάτα του Σεληνόφωτος» του Γιάννη Ρίτσου κινείται ανάμεσα στην ικεσία και την εξομολόγηση. Να επαληθεύσετε αυτή την κρίση δίνοντας ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 20

Β2. Μερικά από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του θεατρικού μονολόγου είναι: α) η συχνή χρήση του πρωτοπρόσωπου ρήματος, β) η επανάληψη, γ) η εικονοπλασία, δ) η μεταφορά και ε) το ασύνδετο σχήμα. Να γράψετε ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση από το κείμενο που σας δόθηκε. Μονάδες 20

Γ.

205 Συχνά πετάγομαι στό φαρμακεῖο ἀπέναντι γιά καμμιάν ἀσπιρίνη,

ἄλλοτε πάλι βαριέμαι καί μένω μέ τόν πονοκέφαλό μου

ν’ ἀκούω μές στούς τοίχους τόν κούφιο θόρυβο πού κάνουν οἱ σωλῆνες τοῦ νεροῦ,

ἤ ψήνω ἕναν καφέ, καί, πάντα ἀφηρημένη,

ξεχνιέμαι κ’ ἑτοιμάζω δυό ―ποιός νά τόν πιεῖ τόν ἄλλον;―

210 ἀστεῖο ἀλήθεια, τόν ἀφήνω στό περβάζι νά κρυώνει

ἤ κάποτε πίνω καί τόν δεύτερο, κοιτάζοντας ἀπ’ τό παράθυρο τόν πράσινο γλόμπο τοῦ φαρμακείου

σάν τό πράσινο φῶς ἑνός ἀθόρυβου τραίνου πού ἔρχεται νά μέ πάρει

μέ τά μαντίλια μου, τά στραβοπατημένα μου παπούτσια, τή μαύρη

τσάντα μου, τά ποιήματά μου,

χωρίς καθόλου βαλίτσες ―τί νά τίς κάνεις;

Να σχολιάσετε τους παραπάνω στίχους σε δύο παραγράφους (130 - 150 λέξεις). Μονάδες 25

Δ. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου με το απόσπασμα από το ποίημα «Όρθρος» του ίδιου ποιητή. Μονάδες 20

ΟΡΘΡΟΣ

Τό πρωί, πρίν ἀκόμη καλά καλά πλύνουν καί ντύσουν τά παιδιά,

ἔξω ἀπ’ τά σπίτια

ἀκούγονται νά παρελαύνουν στό μεγάλο φῶς, τά μικρά,

πλανόδια επαγγέλματα,

ἡ χορταρού, ὁ παγοπώλης, ὁ καρβουνιάρης,

ὁ τροχιστής, ὁ καρεκλάς, ὁ παπλωματάς· παρελαύνουν

μέ τά φτωχά τους σύνεργα, τόν τροχό, τό σφυρί, τό μαχαίρι,

τό φτυάρι, τό πριόνι, τό δοξάρι· —προχωροῦν, καί μπροστά

τους

βαδίζουνε οἱ μεγάλες, γυμνασμένες, ψαλμωδικές φωνές τους.

Ἔτσι ὁ δρόμος

γίνεται ὁ φωτισμένος νάρθηκας, μέ τίς φαρδιές, ἀκτινωτές ραβδώσεις

ἀπό τούς ἴσκιους μιᾶς ἀόρατης κιονοστοιχίας. Πάνω ἀπ’ τίς δυό

σειρές τά σπίτια

ὀρθώνονται οἱ ὁλόλευκοι τροῦλοι τῆς μέρας. Κι ἐκεῖνοι

προχωροῦν στό ἐσωτερικό τοῦ ναοῦ, ὅπου τελεῖται ἡ λειτουργία.

Τά φτωχά σύνεργά τους

ἀστράφτουν σά χρυσά ἀφιερώματα. Κι ἐνῶ

τά σπίτια εἶναι ἀκόμη ἀπό μέσα ὑγρά, κι ἐνῶ κι ἐσύ ’σαι

ἀνέτοιμος ἀκόμη κι ἀπρόθυμος, βγαίνεις ὡστόσο στό κατώφλι,

μέ τίς σταγόνες τοῦ νεροῦ στά μαλλιά σου, μέ τήν τσατσάρα στό

χέρι σου...

(Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου, Επιλογή Χρύσα Προκοπάκη, Εκδόσεις Κέδρος, [Αθήνα, 2000], σσ. 127-128.)

2009 (Επαναληπτικές Εσπερινών)

Κική Δημουλά, Ὁ Πληθυντικός Ἀριθμός

Α. Στην ποίηση της Κικής Δημουλά είναι διάχυτη η υπαρξιακή αγωνία. Να τεκμηριώσετε την άποψη αυτή, αντλώντας στοιχεία από τη δεύτερη στροφή του ποιήματος. Μονάδες 15

Β1. Βασικό στοιχείο της γραφής της Κικής Δημουλά είναι το παιχνίδι με τις αμφισημίες των λέξεων. Να εντοπίσετε πέντε (5) αμφίσημες λέξεις του ποιήματος. Μονάδες 20

Β2. Σύμφωνα με τον Τάσο Κόρφη «...η γλώσσα της Κικής Δημουλά επιβάλλεται με την αμεσότητα, τη λιτότητα και την ουσιαστικότητά της». Με ποια εκφραστικά μέσα επιτυγχάνεται αυτό το αποτέλεσμα στο συγκεκριμένο ποίημα; Να επισημάνετε τέσσερα (4) απ’ αυτά. Μονάδες 20

Γ. Ὁ ἔρωτας,

ὄνομα οὐσιαστικόν,

πολύ οὐσιαστικόν,

ἑνικοῦ ἀριθμοῦ,

γένους οὔτε θηλυκοῦ οὔτε ἀρσενικοῦ,

γένους ἀνυπεράσπιστου.

Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παραπάνω στίχων σε δύο παραγράφους. Μονάδες 25

Δ. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα της Κικής Δημουλά που σας δόθηκε, με το παρακάτω ποίημα «Γκρίζα» του Κωνσταντίνου Καβάφη. Μονάδες 20

ΓΚΡΙΖΑ

Κυττάζοντας ἕνα ὀπάλλιο μισὸ γκρίζο

θυμήθηκα δυὸ ὡραῖα γκρίζα μάτια

ποὺ εἶδα· θἆναι εἴκοσι χρόνια πρίν...

...

Γιὰ ἕναν μῆνα ἀγαπηθήκαμε.

Ἔπειτα ἔφυγε, θαρρῶ στὴν Σμύρνη,

γιὰ νὰ ἐργασθεῖ ἐκεῖ, καὶ πιὰ δὲν ἰδωθήκαμε.

Θ’ ἀσχήμισαν - ἂν ζεῖ - τὰ γκρίζα μάτια·

θὰ χάλασε τ’ ὡραῖο πρόσωπο.

Μνήμη μου, φύλαξέ τα σὺ ὡς ἦσαν.

Καὶ, μνήμη, ὅ,τι μπορεῖς ἀπὸ τὸν ἔρωτά μου αὐτόν,

ὁ,τι μπορεῖς φέρε με πίσω ἀπόψι.

(Κ. Π. Καβάφη Ποιήματα Α΄, Φιλολογικὴ ἐπιμέλεια Γ. Π. Σαββίδη, εκδόσεις Ίκαρος, σελίδα 88)

2009 (Ομογενών)

Στρατής Δούκας, Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου

Στήν καταστροφή τῆς Σμύρνης, (...), να μή βλέπω πίσω μου.

Α. Να προσδιορίσετε με στοιχεία του κειμένου το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αναφέρεται το αφήγημα του Στρατή Δούκα. Μονάδες 15

Β1. Ο κριτικός Τάσος Κόρφης διαπιστώνει σχετικά με το ύφος του Στρατή Δούκα ότι έχει: α) Πυκνότητα. Αυτά που συνάγονται είναι πολύ περισσότερα από αυτά που λέγονται (μονάδες 7). β) Το ρήμα και το ουσιαστικό δεσπόζουν (μονάδες 7). γ) Το επίθετο χρησιμοποιείται μόνο εκεί που δεν μπορεί να μη χρησιμοποιηθεί (μονάδες 6). Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη αναφέροντας δύο παραδείγματα από το κείμενο για κάθε χαρακτηριστικό. Μονάδες 20

Β2.α. Να εντοπίσετε δύο χαρακτηριστικά του διαλόγου στο απόσπασμα: «Τό φύλλο σου, μοῦ εἶπε ὁ γραμματικός... Μάλιστα, τοῦ λέω, τό δίχως ἄλλο» και να δώσετε από ένα παράδειγμα. Μονάδες 6

β. Η αφήγηση στο κείμενο γίνεται σε πρώτο πρόσωπο. Γιατί; Να αναφέρετε δύο βασικούς λόγους με παραδείγματα από το κείμενο. Μονάδες 14

Γ. «Καί σ’ ἑφτά μέρες ἀπάνω ... μᾶς βγάλανε ἀπ’ τό στόμα». Με βάση το παραπάνω απόσπασμα, να σχολιάσετε τη συμπεριφορά των προσώπων σε ένα κείμενο 110-130 λέξεων. Μονάδες 25

Δ. Αφού μελετήσετε το κείμενο που ακολουθεί (Μαρτυρία του Μανώλη Χατζησάββα), να επισημάνετε τις αντιστοιχίες του ως προς τον τόπο, το χρόνο και τα γεγονότα με το απόσπασμα που σας δόθηκε από την Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα. Μονάδες 20

Μαρτυρία Μανώλη Χατζησάββα

Στη Σμύρνη, όταν πήγα, ήταν κόσμος μαζεμένος. [...] Εμείς μέναμε σ’ ένα ξενοδοχείο, κάτω στην παραλία, «Ήπειρος» ονομαζότανε. Λίγες μέρες πριν πιάσει η πυρκαγιά, ήρθε στο ξενοδοχείο ένας Τούρκος αξιωματικός με καμιά δεκαριά στρατιώτες. Κάθισαν στο κεφαλόσκαλο, έβαλαν εκεί δίπλα κι ένα τραπέζι, και διέταξαν να κατέβουν όλοι οι άνδρες κάτω. Από την οικογένειά μας ήμαστε δύο, εγώ κι ο αδερφός μου. Για να κατέβουμε κάτω, έπρεπε να περάσουμε από μπροστά τους. Ό,τι άξιο λόγου είχαμε, χρήματα, χρυσαφικά, τ’ αφήναμε στο τραπέζι· μετά σου έδιναν μια κλωτσιά κι έτσι κατέβαινες πιο γρήγορα. [...]

Σε κάνα-δυο μέρες, μας έβαλαν σε φάλαγγα κι άρχισε η πορεία προς το άγνωστον.

Ήμαστε μια ατέλειωτη φάλαγγα, δέκα χιλιάδες περίπου νοματαίοι· από δω κι από κει μας φρουρούσαν ιππείς. Βαδίζαμε με κατεύθυνση τη Μαγνησιά. Μας πήγαιναν όχι από το δημόσιο δρόμο αλλά μέσα από τα τουρκοχώρια, για να μπορούν οι χωριάτες να μας καθαρίζουν κι αυτοί. Στο δρόμο μας κτυπούσαν για να τρέχουμε· σ’ έξι ώρες φτάσαμε στο Μπουνάρμπασι. Εκεί κάτσαμε δυο μέρες. Μετά ήρθε ένας Τούρκος αξιωματικός και διέταξε, οι γέροι κι αυτοί που είναι κάτω των δεκαοχτώ ετών να χωρίσουν... Σα χωρίσαμε, εμείς μείναμε κει κι οι υπόλοιποι τραβήξανε για τη Μαγνησιά, ούτε ξαναγυρίσανε· [...]

Όταν βγήκαμε από τη φυλακή, η Σμύρνη ήταν ερείπια, καμένα όλα... Άντε να βρεις τους δικούς σου πού είναι! Επειδή την ήξερα καλά τη Σμύρνη, ψάχνοντας τους βρήκα στην Πούντα. [...]

Τρεις μέρες έμεινα στην Πούντα κι ήρθε η εἴδηση πως έφθασαν καράβια να μας πάρουν. Ξεκινήσαμε όλοι και πήγαμε στην παραλία. Εκεί στο λιμάνι είχαν κλείσει ένα χώρο και γινόταν έλεγχος. [...]

Κρατάγανε και τους στρατεύσιμους. [...]

Οι άλλοι μπήκαμε στα καράβια κι ήρθαμε στην Ελλάδα.

Μαρτυρία Μαν. Χατζησάββα, Η Έξοδος, τόμ. Α΄ (επιμ. Φ. Δ. Αποστολόπουλος), Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 1980.

2008 (Ημερησίων)

Κωνσταντῖνος Καβάφης (1863-1933), Καισαρίων

Α. Ορισμένα γνωρίσματα της ποίησης του Καβάφη είναι: η χρήση ιστορικών προσώπων ως συμβόλων, ο ρεαλισμός και οι λόγιοι γλωσσικοί τύποι. Να επισημάνετε τα γνωρίσματα αυτά στο συγκεκριμένο ποίημα (δύο παραδείγματα κατά περίπτωση). Μονάδες 15

Β1. Ο Κ. Θ. Δημαράς έχει παρατηρήσει ότι στο ποίημα αυτό ο Καβάφης «μας δίνει αναλυτικά την τεχνική της έμπνευσής του». Προσδιορίστε με αναφορές στο κείμενο πώς επαληθεύεται στον «Καισαρίωνα» η άποψη ότι ο Καβάφης αποκαλύπτει στον αναγνώστη του τη διαδικασία δημιουργίας ενός ποιήματος. Μονάδες 20

Β2. Να διακρίνετε τα δύο διαφορετικά υφολογικά επίπεδα του ποιήματος και να τα χαρακτηρίσετε τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με αναφορές στο ποίημα. Μονάδες 20

Γ. 15 «Ἄ, νά, ἦρθες σύ μέ τήν ἀόριστη

γοητεία σου. Στήν ἱστορία λίγες

γραμμές μονάχα βρίσκονται γιά σένα,

κ’ ἔτσι πιό ἐλεύθερα σ’ ἔπλασα μές στόν νοῦ μου.

Σ’ ἔπλασα ὡραῖο κ’ αἰσθηματικό.

20 Ἡ τέχνη μου στό πρόσωπό σου δίνει

μιάν ὀνειρώδη συμπαθητική ἐμορφιά.

Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παραπάνω στίχων με 120-140 λέξεις. Μονάδες 25

Δ. Το ακόλουθο ποίημα του Άθου Δημουλά με τίτλο «Καβάφης» είναι ένα ποίημα για την ποίηση. Ποιες οι αναφορές του στον καβαφικό «Καισαρίωνα»; Μονάδες 20

Καβάφης

Τη φαντασία την εντελώς αδέσμευτη

δε συμπαθώ. Δεν έχει χάρες. Και είναι

χρήσιμη για τα όνειρα μόνο.

Εγώ

την άλλη φαντασία αγαπώ, αυτή

που προσπαθεί ένα παρελθόν να ζωντανέψει

και που στηρίζεται σε μνήμες του,

σποραδικές και ασύνδετες, ζητώντας

γύρω τους άρτιο ένα σύνολο να πλάσει

με τάξη, προσοχή και μέτρο.

Κι έτσι, προπάντων, που το χρώμα τους,

το χρώμα αυτών των ερειπίων,

των αβεβαίων γεγονότων το αίσθημα,

μέσα στο έργο της ενισχυμένο

να περάσει.

Αυτό το δύσκολο είναι

που εκτιμώ. Αυτήν εγώ αγαπώ

τη φαντασία, τη δεσμευόμενη,

την οδηγουμένη φαντασία που,

όλο συγκίνηση, πάντοτε γύρω

από πολύτιμα εμπόδια έρπει.

Και

χρήσιμη είναι -τόσο- για την τέχνη μου.

Ελληνικά καβαφογενή ποιήματα, Επιλογή: Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 2003, σελ. 80-81

2008 (Εσπερινών)

Στρατής Δούκας, Ἱστορία ἑνός αἰχμαλώτου (απόσπασμα)

Στήν καταστροφή τῆς Σμύρνης, (...) κοντά ρίχτηκαν ἀπάνω μας…

1. Σε ποιο ιστορικό πλαίσιο εντάσσεται η Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα; (μονάδες 6) Να τεκμηριώσετε την άποψή σας δίνοντας τρία (3) στοιχεία μέσα από το κείμενο (μονάδες 9). Μονάδες 15

2. Έχει επισημανθεί ότι το βασικότερο γνώρισμα της Ιστορίας ενός αιχμαλώτου, που έχει καταξιώσει το έργο στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού, είναι το ύφος του. Να αναφέρετε τέσσερα (4) γνωρίσματα ύφους στο συγκεκριμένο απόσπασμα (μονάδες 8), δίνοντας δύο (2) παραδείγματα για το καθένα (μονάδες 12). Μονάδες 20

3. Στην Ιστορία ενός αιχμαλώτου, διακρίνονται κάποιες μεμονωμένες στιγμές συμπόνιας και ανθρωπιάς από τους Τούρκους προς τους αιχμαλώτους. Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη με δύο (2) παραδείγματα από το απόσπασμα που σας δόθηκε. Μονάδες 20

4. «Ἐκεῖ, τό τουρκομάνι πού μᾶς περίμενε, σάν τό λεφούσι ἔπεσε ἀπάνω μας: τραπέζια, καρέκλες, ποτήρια, ὅ,τι ἔβρισκαν μπροστά τους μᾶς πετοῦσαν ἀπ’ ὅλες τίς μεριές. Ἦταν καί ναῦτες Φράγγοι μαζί τους στά καφενεῖα κι ἔκαναν χάζι μέ μᾶς». Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε δύο (2) παραγράφους (120-140 λέξεις). Μονάδες 25

5. Να εντοπίσετε ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο μεταξύ του αποσπάσματος που σας δόθηκε από την Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα και του παρακάτω κειμένου από τα Ματωμένα Χώματα της Διδώς Σωτηρίου. Μονάδες 20

Ματωμένα Χώματα (απόσπασμα)

Μπήκαμε σέ μιά φάλαγγα, δυό χιλιάδες ἄντρες καί ξεκινήσαμε γιά τήν αἰχμαλωσία. Μᾶς παραδώσανε δίχως καταστάσεις στό ἀπόσπασμα πού θά μᾶς πήγαινε στή Μαγνησιά. Ὑποψιαστήκαμε πώς μόλις βγοῦμε παραόξω θά μᾶς ξεκάνουνε. Τό κακό ἄρχισε μέσα στά σοκάκια τῆς Σμύρνης. Δέν προλάβαμε νά ξεκινήσουμε κι ἕνας κόσμος ἐξαγριωμένος, διψασμένος γιά ἐκδίκηση, ἔπεσε πάνω μας μέ ξύλα, πέτρες, σίδερα.

−Βούρ, Βούρ, κεραταλάρ!

Ἀπ’ τά μπαλκόνια πετούσανε μπουκάλες καί δοχεῖα μ’ ἀκαθαρσίες. Ἴσαμε να φτάσουμε στό Μπασμάχανε, πενήντα πέσανε νεκροί. Τούς πληγωμένους τούς τραβούσανε πέρα ἀπ’ τή γραμμή οἱ ἴδιοι οἱ φύλακες καί τούς λέγανε εἰρωνικά:

−Ὤχου! Ὤχου, τούς καημένους! Ἐλᾶτε νά σᾶς πᾶμε στό νοσοκομεῖο …

Καί τούς σκοτώνανε! Ὅσοι καταφέραμε καί βγήκαμε ζωντανοί ἀπό τή Σμύρνη εἴπαμε «Δόξα σοι ὁ Θεός! Γλιτώσαμε…» Βιαστήκαμε. Παραόξω μᾶς περιμένανε τά χειρότερα. Τά τουρκοχώρια, μόλις μᾶς παίρνανε χαμπάρι, κατεβαίνανε στή δημοσιά νά πάρουν ἐκδίκηση. Ὁ κάθε Τοῦρκος φώναζε σάν μανιακός:

−Ἐμένα μοῦ σκοτώσανε τό παιδί!

−Ἐμένα τή γυναίκα!

−Ἐμένα κάψανε τό σπίτι μου!

Ἁρπάξανε ἀπό τήν τετράδα μας τό Λύσαντρο, δάσκαλο ἀπ’ τά μέρη τοῦ Πόντου, τοῦ σκίσανε τήν κοιλιά μέ μιά μαχαιριά, τόν βάλανε καί βάδιζε κρατώντας τ’ ἄντερά του στά χέρια! Τόν κατηγόρησε ἕνας γέρος, πού τά τσίμπλικα μάτια του δέν καταλάβαινες ἄν ἦταν ἀνοιχτά ἤ κλειστά.

−Νά, αὐτός εἶναι! Αὐτός, καί τόν ἔδειχνε μέ τό δάχτυλο. Δυό τσέτες1 χίμηξαν πάνω του.

−Ὄχι, δέν εἶμαι ἐγώ. Δέν μπορεῖ νά λέει ἐμένα! φώναξε ὁ Λύσαντρος, πού δέν ἤξερε οὔτε τό γέρο οὔτε γιατί τόν κατηγοροῦσε. Οἱ τσέτες τόν χτυπούσανε μέ μανία, ὅπως χτυπᾶς ἕνα κούτσουρο πού δέ λέει νά σπάσει.

1. τσέτες· Τούρκοι άτακτοι στρατιώτες, μέλη αντάρτικων μονάδων που πολέμησαν εναντίον του ελληνικού στρατού κατά τη μικρασιατική εκστρατεία.

2008 (Επαναληπτικές Ημερησίων)

Γεώργιος Βιζυηνός, ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ

Ἄλλην ἀδελφήν δέν εἴχομεν παρά μόνον τήν Ἀννιώ (...) Πλήν ὅλα, ὅλα ταῦτα ἀπέβαινον ἀνωφελῆ. Ἡ ἀσθένεια τῆς πτωχῆς μας ἀδελφῆς ἦτον ἀνίατος.

Α. Κύριο χαρακτηριστικό της διηγηματογραφίας του Γ. Βιζυηνού είναι το αυτοβιογραφικό στοιχείο. Να γράψετε τρία παραδείγματα από το απόσπασμα που σας δόθηκε, στα οποία εντοπίζονται προσωπικές και οικογενειακές μνήμες του συγγραφέα. Μονάδες 15

Β1. Ο Κ. Μπαλάσκας, αναφερόμενος στο έργο του Βιζυηνού, γράφει: «Το έργο του Γ. Βιζυηνού προκάλεσε ζωηρές εντυπώσεις και η κριτική το υποδέχτηκε πολύ θετικά. Ιδιαίτερα τονίστηκε [...] το ψυχολογικό–ψυχογραφικό στοιχείο, του οποίου μπορούμε να πούμε ότι ο Βιζυηνός είναι ο εισηγητής [...]. Κυρίως εντυπωσίασε η ικανότητά του να πλάθει ζωντανούς χαρακτήρες...». Επαληθεύεται η παραπάνω άποψη για την ψυχογραφική δύναμη του Γ. Βιζυηνού στο απόσπασμα που σας δόθηκε; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 20

Β2. Ποια χαρακτηριστικά της γλώσσας του Γ. Βιζυηνού εντοπίζετε στο συγκεκριμένο απόσπασμα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο. Μονάδες 20

Γ. «’Αφ’ ὅτου ἀπέθανεν ὁ πατήρ μας δέν εἶχεν ἐξέλθει τῆς οἰκίας. Διότι ἐχήρευσε πολύ νέα καί ἐντρέπετο νά κάμῃ χρῆσιν τῆς ἐλευθερίας, ἥτις, καί ἐν αὐτῇ τῇ Τουρκίᾳ, ἰδιάζει εἰς πᾶσαν πολύτεκνον μητέρα. Ἀλλ’ ἀφ’ ἧς ἡμέρας ἔπεσεν ἡ Ἀννιώ σπουδαίως εἰς τό στρῶμα, ἔβαλε τήν ἐντροπήν κατά μέρος.» Να σχολιάσετε το παραπάνω χωρίο σε ένα κείμενο 120-140 λέξεων. Μονάδες 25

Δ. Να σχολιάσετε ως προς το περιεχόμενο το παρακάτω απόσπασμα από τη «Φαρμακολύτρια» του Α. Παπαδιαμάντη συγκρίνοντάς το με το κείμενο του Γ. Βιζυηνού. Μονάδες 20

Ἡ Ἁγία Ἀναστασία ἡ Φαρμακολύτρια εἶν’ ἐκείνη, ἥτις χαλνᾷ τά μάγια, ἤτοι λύει πᾶσαν γοητείαν καί μεθοδείαν πονηράν ὑπ’ ἐχθρῶν γινομένην. Εἰς ἐμέ, παρευρεθέντα κατά τύχην ἐκεῖ, τό πρᾶγμα ἐφαίνετο παράξενον, ὅσον ἤθελε φανῆ εἰς μαθητήν τῆς γ΄ τάξεως ἐπαρχιακοῦ γυμνασίου, δραπετεύσαντα ἅμα τῇ ἐνάρξει τῶν μαθημάτων, εἰς τό μέσον τοῦ ἔτους. Ἀλλ’ ἡ ἐξαδέλφη μου Μαχούλα ἤξευρε τί ἔκαμνεν.

Ἕνα υἱόν, μονάκριβον, τόν εἶχε. Καί εἶχε τέσσαρας κόρας μικράς, τῶν ὁποίων ἡ μεγαλυτέρα ἦτον ἤδη δεκαέξ χρόνων. Καί ὁ υἱός της, πρωτότοκος, ἤγγιζεν ἤδη τό εἰκοστόν ἔτος. Καί ἤδη ἔχανε τόν νοῦν του κ’ ἐζητοῦσε νά νυμφευθῇ.

Τοῦ εἶχαν κάμει μάγια, αἱ γυναῖκες, ἀπό τόν Πέρα Μαχαλᾶν. Καί τοῦ εἶχαν σηκώσει τά μυαλά του. Ποῖος ἠξεύρει τί μαγγανείας τοῦ ἔκαμαν, καί τί τοῦ ἔδωκαν νά πίῃ. Ἐγνώριζαν ἐκεῖναι ἀπό μαγείας...

Κι ἀγάπησε μίαν κόρην, ἥτις ἦτον μεγαλυτέρα ἀπ’ αὐτόν στά χρόνια, καί ἤθελε νά τήν λάβῃ σύζυγον.

«Ἤ θά τήν πάρω, μάνα, ἤ θά σκοτωθῶ». Τό εἶχε πάρει κατάκαρδα. Ἦτον «ἐρωτοχτυπημένος». Τώρα, τί νά κάμῃ ἡ ἐξαδέλφη μου Μαχούλα; Ν’ ἀφήσῃ τόν υἱόν της νά ἐμβῇ στά βάσανα, τόσον νέος, κι αὐτή νά ἔχῃ τέσσαρας κόρας ἀνυπάνδρους, νά τάς καμαρώνῃ; Καί ποιός γονιός τό δέχεται αὐτό;

Λοιπόν ἔπεσε στά θεωτικά πράγματα. Ἔκαμε λειτουργίας πολλάς, καί ἁγιασμούς, καί παρακλήσεις. Ἐπῆρε τά ροῦχα τοῦ γυιοῦ της, καί τά ἔβαλε νά λειτουργηθοῦν ὑπό τήν Ἁγίαν Τράπεζαν. Ἐπαίδευσε τόν ἑαυτόν της μέ πολλάς νηστείας, ἀγρυπνίας, καί γονυκλισίας.

Τελευταῖον προσέφυγεν εἰς τήν χάριν τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολυτρίας. Αὕτη εἶχε παρά Θεοῦ τό χάρισμα νά διαλύῃ τάς μαγείας καί γοητείας. Ἐπῆγε, τήν ἐλειτούργησεν, ἔζωσε τόν ναόν της ἑπτά φοράς (τελοῦσα μόνη της ἰδιαιτέραν λειτουργίαν περιπαθῆ ἐκ μητρικῆς στοργῆς) μέ κηρίον ἑκατονταόργυιον, τό ὁποῖον ἡ ἰδία εἶχε παρασκευάσει μέ τάς χεῖράς της, καί παρεκάλει τήν Ἁγίαν νά χαλάσῃ τά μάγια, νά ἔλθῃ στόν νοῦν του ὁ υἱός της, ὁ ἐρωτοχτυπημένος καί ποτισμένος ἀπό κακάς μαγγανείας, καί νά μή χάνῃ τά μυαλά του ἄδικα...

(Α. Παπαδιαμάντης, Η Φαρμακολύτρια. Απάνθισμα διηγημάτων Α. Παπαδιαμάντη, Ανθολόγηση: Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλο, Εκδόσεις Δόμος [Αθήνα, 2001], σσ. 356-357.)

2008 (Επαναληπτικές Εσπερινών)

Γιάννης Ρίτσος, Η Σονάτα του Σεληνόφωτος

[Ἀνοιξιάτικο βράδι. (...) Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τί φεγγάρι ἀπόψε! (...)ξεκοιλιασμένη πολυθρόνα.

Α. Στη Σονάτα του Σεληνόφωτος συναντάμε ορισμένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της ποίησης του Γ. Ρίτσου, όπως η θεατρικότητα, ο λυρισμός και η χρήση αντιθέσεων. Να δώσετε μέσα από το συγκεκριμένο απόσπασμα δύο παραδείγματα για το καθένα. Μονάδες 15

Β1. Να βρείτε τέσσερις εικόνες με τις οποίες αποδίδεται η φθορά του σπιτιού στο απόσπασμα που σας δόθηκε (μονάδες 8) και να τις σχολιάσετε (μονάδες 12). Μονάδες 20

Β2. Να βρείτε τέσσερα σύμβολα στο απόσπασμα που σας δόθηκε (μονάδες 8) και να τα αναλύσετε (μονάδες 12). Μονάδες 20

Γ. «…κ’ ἔτσι σφιγμένος μές στούς μυῶνες τοῦ γαλάζιου ἀγέρα,

μέσα στά ρωμαλέα νεῦρα τοῦ ὕψους,

δέν ἔχει σημασία ἄν φεύγεις ἤ ἄν γυρίζεις

κι οὔτε ἔχει σημασία πού ἀσπρίσαν τά μαλλιά μου,

(δεν εἶναι τοῦτο ἡ λύπη μου ⎯ ἡ λύπη μου

εἶναι πού δέν ἀσπρίζει κ’ ἡ καρδιά μου).

Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου».

Να σχολιάσετε τους παραπάνω στίχους σε δύο παραγράφους (130−150 λέξεις). Μονάδες 25

Δ. Να εντοπίσετε ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο μεταξύ του αποσπάσματος που σας δόθηκε από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος και του παρακάτω ποιήματος του Γ. Θέμελη. Μονάδες 20

Γ. Θέμελης [Άτιτλο]

Εἶπα ν’ ἀφήσω αὐτό τό πεθαμένο σπίτι

Νά πάω νά κατοικήσω ἐπάνω στή θάλασσα

Σκιές τό κατοικοῦν ξεχασμένες φωνές

Ἐξαρθρωμένες κοῦκλες ἀνεβοκατεβαίνουν τίς σκάλες

Τό παράθυρο γέρνει γυμνό μέσα στή νύχτα

Ὅλα τά τζάμια ἔχουν πέσει

Κομμάτια ἀπό γυαλί πάνω στή σκόνη

Καί μένω κι ἀγωνίζομαι νά βρῶ τή σκιά μου

Ἴχνος ἀπό παλιό λησμονημένον ἥλιο

(«Γυμνό Παράθυρο»,1945)

Ἡ ἑλληνική ποίηση, Νεωτερικοί ποιητές του Μεσοπολέμου, επιμέλεια Αλ. Αργυρίου, εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1979, σελ. 287.

2008 (Ομογενών)

Κωνσταντίνος Καβάφης (1863 -1933), «Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ· 595 μ.Χ.»

Τό γήρασμα (...) νά μή νοιώθεται ἡ πληγή.

Α. Είναι γνωστή η σχέση του Κ. Π. Καβάφη με την Ιστορία, καθώς άλλοτε χρησιμοποιεί αυτούσια ιστορικά στοιχεία και άλλοτε «στήνει» δικό του ιστορικό σκηνικό. Πώς παρουσιάζεται η σχέση αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με στοιχεία του ποιήματος. Μονάδες 15

Β1. Διατυπώθηκε η άποψη ότι η καβαφική «Μελαγχολία…» δεν περιορίζεται αποκλειστικά στον χώρο ενός ποιήματος ποιητικής αλλά επεκτείνεται στο πεδίο του φιλοσοφικού στοχασμού για τα ανθρώπινα. Να επαληθεύσετε την άποψη αυτή με στοιχεία του ποιήματος. Μονάδες 20

Β2. Πώς παρουσιάζεται στο συγκεκριμένο ποίημα η ιδιοτυπία της καβαφικής γλώσσας; Να την καταδείξετε με τέσσερα (4) παραδείγματα από το ποίημα. Μονάδες 20

Γ. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους σε ένα κείμενο 80 -100 λέξεων: Τά φάρμακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως, / πού κάμνουνε −γιά λίγο− νά μή νοιώθεται ἡ πληγή. Μονάδες 25

Δ. Να σχολιάσετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα «Πολύ σπανίως» του Κ. Π. Καβάφη συγκρίνοντάς το με τη «Μελαγχολία …» του ίδιου ποιητή. Μονάδες 20

Πολύ σπανίως

Εἶν’ ἕνας γέροντας. Ἐξηντλημένος καί κυρτός,

σακατεμένος ἀπ’ τά χρόνια, κι ἀπό καταχρήσεις,

σιγά βαδίζοντας διαβαίνει τό σοκάκι.

Κι ὅμως σάν μπεῖ στό σπίτι του νά κρύψει

τά χάλια καί τά γηρατειά του, μελετᾶ

τό μερτικό πού ἔχει ἀκόμη αὐτός στά νειάτα.

Ἔφηβοι τώρα τούς δικούς του στίχους λένε.

Στά μάτια των τά ζωηρά περνοῦν ἡ ὀπτασίες του

Τό ὑγιές, ἡδονικό μυαλό των,

ἡ εὔγραμμη1, σφιχτοδεμένη σάρκα των,

μέ τήν δική του ἔκφανσι2 τοῦ ὡραίου συγκινοῦνται.

(1913)

Κ. Π. Καβάφης, Ἅπαντα Ποιητικά, ὕψιλον/βιβλία, Ἀθήνα 1990.

1 εὔγραμμη: καλογραμμένη, καλοσχηματισμένη

2 ἔκφανσι: έκφραση

2007 (Ημερησίων)

Κείμενο: Γιάννης Ρίτσος, Η σονάτα του σεληνόφωτος 44-101

Α. Στη Σονάτα του σεληνόφωτος συναντάμε ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου, όπως ο διάχυτος λυρισμός, οι συχνές παρομοιώσεις, η άφθονη χρήση εικόνων, καθώς και η προβολή των ασήμαντων καθημερινών πραγμάτων. Να δώσετε μέσα από το συγκεκριμένο απόσπασμα δύο παραδείγματα για καθένα από αυτά τα τέσσερα χαρακτηριστικά. Μονάδες 15

Β1. Όπως αναφέρει η Χρύσα Προκοπάκη: «Ο Ρίτσος συνηθίζει να παρεμβάλλει μέσα στο ποίημα έναν λόγο για την ίδια την ποίηση [...]» (Νέα Εστία, τ. 130, τχ. 1547, Χριστούγεννα 1991, σελ. 151). α. Με ποιους στίχους του αποσπάσματος επαληθεύεται η άποψη αυτή; Μονάδες 5 β. Να σχολιάσετε τους στίχους αυτούς. Μονάδες 15

Β2. Βασισμένοι σε στοιχεία του αποσπάσματος να ανασυνθέσετε το παρελθόν της Γυναίκας, όπως αυτό αναδεικνύεται μέσα από την εξομολόγησή της προς τον νέο. Μονάδες 20

Γ. «[...] Λοιπόν, σούλεγα για την πολυθρόνα ... δίχως να ενοχλούνται απ’ τη βροχή ή το φεγγάρι» (στ. 65-72). Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των συγκεκριμένων στίχων με 130-150 λέξεις. Μονάδες 25

Δ. Να εντοπίσετε ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο μεταξύ του αποσπάσματος που σας δόθηκε από τη Σονάτα του σεληνόφωτος και του παρακάτω ποιήματος του Κ. Π. Καβάφη, «΄Ενας γέρος»: Μονάδες 20

Στου καφενείου του βοερού το μέσα μέρος

σκυμένος στο τραπέζι κάθετ’ ένας γέρος·

με μιαν εφημερίδα εμπρός του, χωρίς συντροφιά.

Και μες στων άθλιων γηρατειών την καταφρόνια

σκέπτεται πόσο λίγο χάρηκε τα χρόνια

που είχε και δύναμι, και λόγο, κ’ εμορφιά.

Ξέρει που γέρασε πολύ· το νοιώθει, το κυττάζει.

Κ’ εν τούτοις ο καιρός που ήταν νέος μοιάζει

σαν χθές. Τι διάστημα μικρό, τι διάστημα μικρό.

Και συλλογιέται η Φρόνησις πως τον εγέλα·

και πως την εμπιστεύονταν πάντα –τι τρέλλα!–

την ψεύτρα που έλεγε· «Αύριο. Έχεις πολύν καιρό.»

Θυμάται ορμές που βάσταγε· και πόση

χαρά θυσίαζε. Την άμυαλή του γνώσι

κάθ’ ευκαιρία χαμένη τώρα την εμπαίζει.

... Μα απ’ το πολύ να σκέπτεται και να θυμάται

ο γέρος εζαλίσθηκε. Κι αποκοιμάται

στου καφενείου ακουμπισμένος το τραπέζι.

(Κ. Π. Καβάφης, Άπαντα ποιητικά, ύψιλον/βιβλία (sic!), [Αθήνα 1990], σελ. 20.)

2007 (Εσπερινών)

Διονύσιος Σολωμός, Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ

4 [21.] 5 [22.]

1. Από ποια ιστορικά γεγονότα εμπνεύσθηκε ο Δ. Σολωμός την ποιητική του σύνθεση Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές μέσα από το κείμενο που σας δόθηκε. Μονάδες 15

2. α. Να σχολιάσετε τη στιχουργική του ποιήματος (μέτρο [μονάδες 4], ομοιοκαταληξία [μονάδες 4], και επιδράσεις που έχει δεχθεί ο Δ. Σολωμός σε σχέση με τη στιχουργική [μονάδες 6]). Μονάδες 14

β. Η γλώσσα του Δ. Σολωμού είναι ένα κράμα δημοτικών, λόγιων και ιδιωματικών στοιχείων. Να γράψετε δύο (2) παραδείγματα για κάθε στοιχείο. Μονάδες 6

3. Στο κείμενο που σας δόθηκε υπάρχουν πολλές εικόνες, παρομοιώσεις, μεταφορές, προσωποποιήσεις. Να γράψετε δύο (2) παραδείγματα από την κάθε κατηγορία. Μονάδες 20

4. Με βάση τους στίχους 13-18 του αποσπάσματος 4 [21.], «ἔλεγα ... προβαίνει», να δώσετε δύο (2) ερμηνείες της φεγγαροντυμένης σε δύο (2) παραγράφους. Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε το απόσπασμα 4 [21.] από τον ΚΡΗΤΙΚΟ του Δ. Σολωμού με το παρακάτω απόσπασμα από τα Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου ως προς το περιεχόμενο. Μονάδες 20

Ηλιόδωρος, Αιθιοπικά 2.1-6

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, τ. 3, Αθήνα 2002 : ΟΕΔΒ, μτφ. Αλόη Σιδέρη, σσ. 355, 357

1 Ήδη πλησίαζαν το πλοίο και τα πτώματα, όταν είδαν ένα θέαμα ακόμα πιο παράξενο. Μια κόρη καθόταν πάνω σ’ ένα βράχο, όμορφη τόσο που θα την έλεγες θεά, βαθιά πονεμένη για το κακό κι όμως μ’ έναν αέρα ευγένειας και περηφάνιας.

2 Φορούσε δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι και είχε στον ώμο κρεμασμένη μια φαρέτρα·1 το αριστερό της μπράτσο ακουμπούσε στο τόξο, ενώ το χέρι της κρεμόταν χαλαρό. Με τον αγκώνα του άλλου χεριού ακουμπισμένο στον δεξιό μηρό της και με το πρόσωπο αφημένο στην παλάμη, πότε έσκυβε να κοιτάξει έναν νέο που κειτόταν μπροστά της και πότε σήκωνε το κεφάλι για να κοιτάξει ολόγυρα.

3 Ο δε νέος φαινόταν μεν σοβαρά τραυματισμένος και σαν μόλις να συνερχόταν από τον βαθύ ύπνο του παρ’ ολίγον θανάτου του, αλλ’ ακόμα κι έτσι άνθιζε η αρρενωπή ομορφιά του και το πορφυρό αίμα που κυλούσε ποτάμι στα μάγουλά του έκανε να λάμπει ακόμα περισσότερο η λευκότητα του προσώπου του. Ο πόνος βάραινε τα βλέφαρά του, αλλά η όψη της κόρης τον έκανε να σηκώνει το βλέμμα σ’ αυτήν και το μόνο που ανάγκαζε τα μάτια του να

4 βλέπουν ήταν ότι έβλεπαν εκείνην. Καθώς σιγά σιγά ξαναρχόταν στη ζωή, στέναξε βαθιά και ψιθύρισε αδύναμα λέγοντας «Γλυκιά μου, στ’ αλήθεια έχεις σωθεί ή μήπως, θύμα του πολέμου κι εσύ, δεν στέργεις2 ούτε και νεκρή να αποσπαστείς από μένα και η ψυχή σου σαν φάντασμα με ακολουθεί στη δυστυχία μου;» Και η κόρη «Από σένα» είπε, «εξαρτάται η σωτηρία μου και ο χαμός μου· το βλέπεις αυτό;» και δείχνοντας ένα ξίφος πάνω στο γόνατό της, «ώς τώρα», είπε, «έμεινε αργό γιατί η αναπνοή σου το

5 συγκρατούσε». Και με τα λόγια αυτά εκείνη μεν τινάχτηκε από το βράχο, οι δε ληστές που στέκονταν στο λόφο, σαν να τους χτύπησε στη θέα της κεραυνός, έτρεξαν θαμπωμένοι και περίτρομοι να κρυφτούν άλλος κάτω από άλλο θάμνο· πιο μεγάλη ακόμα και πιο θεϊκή φάνταζε τώρα που ήταν όρθια, καθώς τα βέλη βρόντησαν στην ξαφνική κίνησή της, το χρυσοΰφαντο φόρεμά της άστραφτε στον ήλιο και τα μαλλιά της, λυτά κάτω από το βακχικό στεφάνι, κατρακυλούσαν

6 ως τη μέση της σχεδόν. Μα περισσότερο απ’ όσα έβλεπαν τους τρόμαζε η άγνοια για όσα γίνονταν· άλλοι απ’ αυτούς νόμιζαν πως είναι κάποια θεά, η Άρτεμη ή η εντόπια Ίσις, άλλοι την περνούσαν για ιέρεια που είχε καταληφθεί από θεϊκή μανία και είχε διαπράξει όλο εκείνο το φονικό. Αυτά έβαζαν εκείνοι με το νου τους, αλλά δεν γνώριζαν ακόμα την αλήθεια. Και η κόρη χύθηκε ξαφνικά πάνω στο κορμί του νέου, τον έσφιγγε στην αγκαλιά της και τον καταφιλούσε, του σκούπιζε τα αίματα, στέναζε και δεν πίστευε πως ήταν ζωντανός.

1 φαρέτρα = δερμάτινη θήκη στην οποία τοποθετούσαν οι τοξότες τα βέλη τους

2 στέργω = δέχομαι, συναινώ

2007 (Επαναληπτικές Ημερησίων)

Κώστας Καρυωτάκης Μικρή Ασυμφωνία εις Α Μείζον

Α. Η συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες (1927) του Κώστα Καρυωτάκη, στην οποία περιλαμβάνεται και το ποίημα «Μικρή Ασυμφωνία εις Α Μείζον», περιέχει ποιήματα με σατιρικό και ειρωνικό περιεχόμενο. Τι καυτηριάζει εδώ ο ποιητής; Μονάδες 15

Β1. «[…] Ο Καρυωτάκης βέβαια διατηρεί τον τεχνικό στίχο. Στις δυο πρώτες του μάλιστα συλλογές διακρίνει κανείς την προσπάθειά του να υποταχθεί εντελώς στην τυραννία όλων των κανόνων. [...] Η ρίμα του παρουσιάζεται σχεδόν πάντοτε άψογη αν και δε διαθέτει μεγάλη ποικιλία. […] Στα Ελεγεία και Σάτιρες όμως παρατηρούμε μιαν αλλαγή. Τυπικά βέβαια δεν έχει αρνηθεί τον τεχνικό στίχο. Πόσες όμως μετατροπές δεν παίρνει στα χέρια του. Χρειάζεται εξαιρετική προσοχή για να το αναγνωρίσει κανένας. […]» (Βάσος Βαρίκας, Κώστας Βάρναλης - Κώστας Καρυωτάκης, Αθήνα: Πλέθρον 21978, σ. 145.) Επαληθεύεται η πιο πάνω άποψη στο συγκεκριμένο ποίημα, λαμβάνοντας υπόψη τη μετρική του μορφή και την ομοιοκαταληξία του; Μονάδες 20

Β2. Ποιες είναι οι γλωσσικές επιλογές του Καρυωτάκη σε σχέση με τα πρόσωπα του ποιήματος και σε τι αποσκοπούν; Μονάδες 20

Γ. Να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους (140-160 λέξεις) τους στίχους 1-4 και 19-20 του ποιήματος. Μονάδες 25

Δ. Τα ποιήματα του Κ. Γ. Καρυωτάκη «Μικρή Ασυμφωνία εις Α Μείζον» και «΄Ολοι μαζί» έχουν αυτοαναφορικό περιεχόμενο. Πώς παρουσιάζει τον εαυτό του ο ποιητής και στα δύο ποιήματα; Μονάδες 20

ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ...

Όλοι μαζί κινούμε, συρφετός,

γυρεύοντας ομοιοκαταληξία.

Μια τόσο ευγενικιά φιλοδοξία

έγινε της ζωής μας ο σκοπός.

5 Αλλάζουμε με ήχους και συλλαβές

τα αισθήματα στη χάρτινη καρδιά μας,

δημοσιεύουμε τα ποιήματά μας

για να τιτλοφορούμεθα ποιητές.

Αφήνουμε στο αγέρι τα μαλλιά

10 και τη γραβάτα μας. Παίρνουμε πόζα.

Ανυπόφορη νομίζουμε πρόζα1

των καλών ανθρώπων τη συντροφιά.

Μόνο για μας υπάρχουν του Θεού

τα πλάσματα και, βέβαια, όλη η φύσις.

15 Στη Γη για να στέλνουμε ανταποκρίσεις,

ανεβήκαμε στ’ άστρα τ’ ουρανού.

Κι αν πειναλέοι γυρνάμε ολημερίς,

κι αν ξενυχτούμε κάτου απ’ τα γεφύρια,

επέσαμε θύματα εξιλαστήρια

20 του «περιβάλλοντος», της «εποχής».

(Κ. Γ. Καρυωτάκης, Ποιήματα και Πεζά. Επιμέλεια Γιώργος Σαββίδης, Αθήνα 1984, σ. 103.)

1. πρόζα: πεζολογία, πεζότητα

2007 (Επαναληπτικές Εσπερινών)

Μίλτος Σαχτούρης, Ο Ελεγκτής

1. Η ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη συχνά παραπέμπει στα σκοτεινά μεταπολεμικά–μετεμφυλιακά χρόνια. Να βρείτε τρεις (3) εικόνες του ποιήματος που παραπέμπουν σε αυτήν τη δύσκολη εποχή. Μονάδες 15

2. Ο Λίνος Πολίτης αναφερόμενος στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη επισημαίνει ότι χαρακτηρίζεται από «... μια υπαρξιακή θλίψη που εκφράζεται κατά προτίμηση με παραβολές και μικρούς μύθους ακόμα και με αινιγματικά σύμβολα και εικόνες, που φτάνουν ως το αλλόκοτο, το τρομακτικό και το παραμορφωμένο» (Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 19854, σελ. 340). Επιβεβαιώνεται αυτή η άποψη μέσα από το ποίημα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 20

3. Τα ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη διακρίνονται για την απλή γλώσσα και το λιτό λεξιλόγιό τους. Ποια μέρη του λόγου κατέχουν κυρίαρχη θέση στο συγκεκριμένο ποίημα και ποιος είναι ο ρόλος τους; Μονάδες 20

4. Τι συμβολίζει «ο ουρανός» στο ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη Ο Ελεγκτής; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε μια (1) παράγραφο 100-130 λέξεων. Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη Ο Ελεγκτής και το παρακάτω ποίημα του Λευτέρη Πούλιου. Μονάδες 20

Λευτέρης Πούλιος, Το διπλανό δωμάτιο, αρ. 18

Μπαλώνω τα φτερά μου

για μια πτήση στο καθαρό φως.

Σκέψεις σαν ακόρεστος τίγρης.

Η καρδιά μου μες στη μιζέρια,

Παλμοί του ουρανού πριν το χάραμα.

Με σκάβει ο πόνος

κι η πίκρα της ζωής με διώχνει.

2007 (Ομογενών)

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Ὄνειρο στό κῦμα» (Απόσπασμα)

Ἡ τελευταία χρονιά πού ἤμην ἀκόμη φυσικός ἄνθρωπος (...) , τήν ὁποίαν ἐγώ εἶχα ὀνομάσει Μοσχούλαν.

Α. Το «Ὄνειρο στό κῦμα» ανήκει γενικώς στα «αυτοβιογραφικά» διηγήματα του Αλ. Παπαδιαμάντη, τα οποία συνδέονται με τα εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο. Να επισημάνετε τρία αυτοβιογραφικά στοιχεία στο απόσπασμα που σας δίνεται. Μονάδες 15

Β1. Δύο από τα χαρακτηριστικά της αφηγηματικής τέχνης του Παπαδιαμάντη είναι η αναδρομική αφήγηση και η περιγραφή τόπου ή χώρου: α) να εντοπίσετε στο απόσπασμα δύο παραδείγματα για την κάθε περίπτωση (μονάδες 8), β) τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση αυτών των αφηγηματικών χαρακτηριστικών; (μονάδες 12). Μονάδες 20

Β2. α. Πώς περιγράφεται η ανεψιά του κυρ Μόσχου, Μοσχούλα, στις δύο τελευταίες παραγράφους του αποσπάσματος; (μονάδες 11). β. Η ομορφιά της Μοσχούλας εκφράζεται με παρομοιώσεις, επίθετα και μεταφορές. Να δώσετε δύο παραδείγματα για το κάθε εκφραστικό μέσο (μονάδες 9). Μονάδες 20

Γ. «Τῆς πτωχῆς χήρας ἦτον ἡ ἄμπελος ... Ἦσαν τρομεροί ἀνταγωνισταί δι’ ἐμέ». Στο απόσπασμα αυτό ο συγγραφέας εκφράζει τον κοινωνικό του προβληματισμό. Να σχολιάσετε τον προβληματισμό αυτόν σε ένα κείμενο 130 - 150 λέξεων. Μονάδες 25

Δ. Αφού συγκρίνετε το απόσπασμα από το «Ὄνειρο στό κῦμα» του Αλ. Παπαδιαμάντη με το επόμενο απόσπασμα από την «Αιολική Γη» του Ηλ. Βενέζη, να επισημάνετε τις ομοιότητες ως προς τη σχέση του αφηγητή με τη φύση. Μονάδες 20

Ηλίας Βενέζης, «Αιολική Γη» (Απόσπασμα)

Η θάλασσα ήταν μακριά από κεί, κι αυτό στην αρχή ήταν μεγάλη λύπη για μένα επειδή γεννήθηκα κοντά της. Στην ησυχία της γης θυμόμουν τα κύματα, τα κοχύλια και τις μέδουσες, τη μυρουδιά του σάπιου φυκιού και τα πανιά που ταξιδεύαν. Δεν ήξερα να τα πω αυτά, επειδή ήμουνα πολύ μικρός. Αλλά μια μέρα η μητέρα μου βρήκε το αγόρι της πεσμένο μπρούμυτα καταγής, σα να φιλούσε το χώμα. Το αγόρι δε σάλευε, κι όταν η μητέρα πλησίασε τρομαγμένη και το σήκωσε είδε το πρόσωπό του πλημμυρισμένο στα δάκρυα. Το ρώτησε ξαφνιασμένη τι έχει, κ’ εκείνο δεν ήξερε ν’ αποκριθεί και δεν είπε τίποτα. Όμως μια μητέρα είναι το πιο βαθύ πλάσμα του κόσμου, κ’ η δική μου, που κατάλαβε, με πήρε από τότε πολλές φορές και πήγαμε ψηλά στα Κιμιντένια, απ’ όπου μπορούσα να βλέπω τη θάλασσα. Κ’ ενώ εγώ αφαιριόμουνα στη μακρινή μαγεία του νερού, εκείνη δε μου μιλούσε, για να αισθάνομαι πως είμαστε μονάχοι, η θάλασσα κ’ εγώ. Περνούσε πολλή ώρα έτσι, τα μάτια μου κουράζονταν να κοιτάνε και γέρναν, έγερνα κ’ εγώ στη γη. Τότε τα δέντρα που με τριγύριζαν γίνονταν καράβια με ψηλά κατάρτια, τα φύλλα που θροούσαν πανιά, ο άνεμος ανατάραζε το χώμα, το σήκωνε σε ψηλά κύματα, τα μικρά τριζόνια και τα πουλιά ήταν χρυσόψαρα και πλέανε, κ’ εγώ ταξίδευα μαζί τους.

Ηλίας Βενέζης, «Αιολική Γη», Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 19656, σσ. 24-25

2006 (Ημερησίων)

Κείμενο

Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ὄνειρο στό κῦμα (απόσπασμα)

«[...] Δέν ἠξεύρω ἄν ἡ κόρη λουομένη εἰς τήν θάλασσαν (...) Ἤμην ὁ ἄνθρωπος, ὅστις κατώρθωσε νά συλλάβῃ μέ τάς χεῖράς του πρός στιγμήν ἕν ὄνειρον, τό ἴδιον ὄνειρόν του…Ὤ! ἄς ἤμην ἀκόμη βοσκός εἰς τά ὄρη!...»

Α. Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι ο Παπαδιαμάντης είναι κατεξοχήν «βιωματικός» συγγραφέας. Τεκμηριώστε τη θέση αυτή με πέντε βιωματικού χαρακτήρα αναφορές στο κείμενο που σας δόθηκε. [Μονάδες 15]

Β1. Να επισημάνετε και να σχολιάσετε τέσσερις αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο απόσπασμα. [Μονάδες 20]

Β2. «[...] Ἡ βάρκα ἐκείνη ἀπεῖχεν ... εἰς τάς ἀγκάλας μου, καί ἀνῆλθον». Να εξετάσετε τη λειτουργία της περιγραφής στο συγκεκριμένο χωρίο. [Μονάδες 20]

Γ. «Ὀρθῶς ἔλεγεν ὁ γηραιός Σισώης ὅτι “ἄν ἤθελαν νά μέ κάμουν καλόγερον, δέν ἔπρεπε νά μέ στείλουν ἔξω ἀπό τό μοναστήρι…”. Διά τήν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς μου ἤρκουν τά ὀλίγα ἐκεῖνα κολλυβογράμματα, τά ὁποῖα αὐτός μέ εἶχε διδάξει, καί μάλιστα ἦσαν καί πολλά!...». Να σχολιάσετε το πιο πάνω χωρίο με 120-140 λέξεις. [Μονάδες 25]

Δ. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα που σας δόθηκε από το «Όνειρο στο κύμα» με το παρακάτω ποίημα του Κλείτου Κύρου, «Οπτική απάτη»: [Μονάδες 20]

Κατατρύχονταν* από μια μορφή γυναίκας

Την έβλεπε στον ύπνο του μ’ υψωμένα

Χέρια να παραληρεί με θέρμη

Την έβλεπε κάθε πρωί να γνέφει

Στο απέναντι παράθυρο να χαμογελά

Μ’ αστραπές στα μάτια και στα δόντια

Μες στο μισοσκότεινο δωμάτιο

Σύμβολο της άυλης παντοτινά γυναίκας

Έτσι νόμιζε τουλάχιστο δεν είχε διδαχθεί

Τους παράγοντες της οφθαλμαπάτης.

Όταν πια κατάλαβε είχε ξημερώσει

Σα να κύλησε μια ατελείωτη νύχτα

Κι ήταν μόνος πάλι και ξεφύλλιζε

Παλιές πολύ παλιές φωτογραφίες.

(Αλέξανδρος Αργυρίου (επιμ.), Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, τόμος ΣΤ΄, [Αθήνα:] Εκδόσεις Σοκόλη [1985], σ. 288.)

2006 (Εσπερινών)

Γιάννης Ρίτσος, Η Σονάτα του Σεληνόφωτος 33-75

«[...] Τό ξέρω πώς καθένας μονάχος πορεύεται στόν ἔρωτα, (...)Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου [... ]»

1. Η Σονάτα του Σεληνόφωτος, όπως και οι περισσότερες συνθέσεις της Τέταρτης Διάστασης του Γιάννη Ρίτσου, έχει χαρακτήρα θεατρικό. Να επισημάνετε στο κείμενο που σας δόθηκε τρία στοιχεία που τεκμηριώνουν τη θέση αυτή. Μονάδες 15

2. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι: «Ο χρόνος [...] στη Σονάτα του Σεληνόφωτος [...] με το προσωπείο της φθοράς και του θανάτου επενεργεί καταλυτικά σε όλη τη διάρκεια της ποιητικής − σκηνικής δράσης». Να επισημάνετε στο κείμενο που σας δόθηκε τέσσερις σχετικές αναφορές και να τις σχολιάσετε. Μονάδες 20

3. Να επισημάνετε στο κείμενο που σας δόθηκε τις εικόνες, οι οποίες περιγράφουν τη γυναίκα της Σονάτας και να τις σχολιάσετε. Μονάδες 20

4. Τό ξέρω πώς καθένας μονάχος πορεύεται στόν ἔρωτα, / μονάχος στή δόξα καί στό θάνατο. / Τό ξέρω. Τό δοκίμασα. Δέν ὠφελεῖ. / Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.: Να σχολιάσετε το παραπάνω απόσπασμα σε δύο παραγράφους. Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το κείμενο που σας δόθηκε από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος με το παρακάτω απόσπασμα από την Ελένη του Γιάννη Ρίτσου (και αυτή η ποιητική σύνθεση ανήκει στη συλλογή Τέταρτη Διάσταση). Μονάδες 20

Γιάννης Ρίτσος, Ελένη

Σέ τοῦτο τό σπίτι ὁ ἀγέρας ἔχει γίνει βαρύς κι ἀνεξήγητος, ἴσως

ἀπό τή φυσικότητα τῆς παρουσίας τῶν νεκρῶν. Μιά κασέλα

ἀνοίγει μόνη της, βγαίνουν παλιά φορέματα, θροΐζουν, στήνονται ὄρθια,

σεργιανοῦν σιγανά· δυό χρυσά κρόσια μένουν στό χαλί· ἕνα παραπέτασμα

παραμερίζει· − δέ φαίνεται κανείς − κι ὅμως εἶναι· ἕνα τσιγάρο

καίγεται μόνο του μές στό σταχτοδοχεῖο μέ μικρές διακοπές·− ἐκεῖνος

πού τὄχει ἀφήσει ἐκεῖ, βρίσκεται στ’ ἄλλο δωμάτιο, σάν κάπως ἀδέξιος,

μέ τήν πλάτη γυρισμένη, κοιτώντας στόν τοῖχο, πιθανόν μιάν ἀράχνη

ἤ μιά κηλίδα ὑγρασίας, − ἔτσι πρός τόν τοῖχο, γιά νά μήν ξεχωρίζει

τό σκοτεινό βαθούλωμα κάτω ἀπό τά προτεταμένα ζυγωματικά του.

Οἱ νεκροί πιά δέ μᾶς πονοῦν, − κ’ εἶναι παράξενο − δέν εἶναι;

ὄχι γιά κείνους τόσο, ὅσο γιά μᾶς, − αὐτή ἡ οὐδέτερη οἰκειότητά τους

μ’ ἕναν χῶρο πού τούς ἔχει ἀρνηθεῖ καί πού αὐτοί δέ συνεισφέρουν

στά ἔξοδα τῆς συντήρησής του εἴτε στήν ἔγνοια τῆς φθορᾶς του,

αὐτοί, συντελεσμένοι κι ἀμετάβλητοι, μόνον σάν κάπως πιό μεγάλοι.

2006 (Επαναληπτικές Ημερησίων)

Γεώργιος Βιζυηνός, Τό ἁμάρτημα τῆς μητρός μου (απόσπασμα)

Ἐνθυμοῦμαι ἀκόμη ὁποίαν ἐντύπωσιν ἔκαμεν ἐπί τῆς παιδικῆς μου φαντασίας ἡ πρώτη ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ διανυκτέρευσις. (...)Ποτέ, ποτέ πλέον δέν πηγαίνω εἰς τήν ἐκκλησίαν! Καί διηυθύνθην πρός τήν οἰκίαν μας, περίλυπος καί ἀπηλπισμένος.

Α. Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι ο Βιζυηνός προωθεί την ηθογραφία προς την κατεύθυνση της ψυχογραφίας. Το «Αμάρτημα της μητρός μου», μάλιστα, είναι κατεξοχήν ψυχογραφικό διήγημα. Επαληθεύεται ο χαρακτηρισμός αυτός από το πιο πάνω απόσπασμα; Να δώσετε τρία παραδείγματα, σχολιάζοντάς τα. Μονάδες 15

Β1. Βασικά χαρακτηριστικά του αφηγηματικού λόγου στο «Αμάρτημα της μητρός μου» είναι, μεταξύ άλλων, η περιγραφή, οι αναδρομές, η προσήμανση και η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο. Να επισημάνετε (με ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση) την ύπαρξη αυτών των χαρακτηριστικών στο συγκεκριμένο απόσπασμα και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους. Μονάδες 20

Β2. «Η άρρωστη Αννιώ παραμένει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, αλλά οι πρωταγωνιστές τώρα είναι άλλοι: η μητέρα και ο αφηγητής γιος της [...]». (Παν. Μουλλάς, «Εισαγωγή» [στο:] Γ. Μ. Βιζυηνός, Νεοελληνικά Διηγήματα, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» 1998, σ. ρδ΄). Συμφωνείτε με την άποψη αυτή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 20

Γ. «[...]− Σοῦ ἔφερα δύο παιδιά μου στά πόδια σου... χάρισέ μου τό κορίτσι! [...] Κανείς δέν μ’ ἐκυνήγει». Με βάση το πιο πάνω χωρίο, να σχολιάσετε σε ένα κείμενο 120-140 λέξεων την απήχηση λόγων της μητέρας στο μικρό Γιωργή. Μονάδες 25

Δ. Να συγκρίνετε τα συναισθήματα που τρέφει ο συγγραφέας για τη μητέρα του στο απόσπασμα που σας δόθηκε και στο πιο κάτω ποίημά του. Μονάδες 20

Στην αγιασμένη της μαννούλας μου αγκαλιά

Για ευτυχία εμβήκα, για ζωής χαρά,

κ’ εγώ σ’ αυτή την πλάσι, καθώς άλλοι

παιδί την έχω αδράξει μ’ ελαφρά φτερά,

σε κάθε μόσχο, κάθε ανθό που θάλλει7.

Κι αν ευτυχή κανένας δεν μ’ εκάλει,

χαρά το είχα καν το βράδυ στη φωλιά

αμέριμνο να γέρνω το κεφάλι

στην αγιασμένη της μαννούλας μου αγκαλιά.

Παλληκαράκι, πλιότερο από μια φορά

η ελπίδα και του πόθου η παραζάλη,

απ’ της ζωής μ’ εσύραν τα ρηχά νερά

και της ξανθής αγάπης μου τα κάλλη

η ευτυχία, μ’ είπαν, θα προβάλη.

Μα, απέθανε η χαριτωμένη κοπελλιά,

και, ναυαγός, ευρήκα παραγιάλι8

στην αγιασμένη της μαννούλας μου αγκαλιά.

Λεβέντης, εξερρίζωνα τα γλυκερά

αισθήματα από την καρδιά που πάλλει

κι’ αν ρίπτω της πικρής αλήθειας τη σπορά,

αχ, πότε, πότε ένα καρπό θα βγάλη.

Του βίου μ’ εγονάτισεν η πάλη

λαχτάρησα ησυχία μια σταλιά,

μα δεν την έχω πια, να γείρω πάλι

στην αγιασμένη της μαννούλας μου αγκαλιά.

Ω Φύσις, δέσποινά μου και μεγάλη,

δεν έχω πια στον κόσμο αυτό δουλειά.

Η αγάπη σου στον τάφο πια ας με βάλη,

στην αγιασμένη της μαννούλας μου αγκαλιά.

(Τα Άπαντα του Γεωργίου Βιζυηνού. Πρόλογος Σπύρου Μελά. [...] [Αθήνα:] Εκδοτικός οίκος «Βίβλος» [1955], σ. 723).

7Ανθίζει, ανθοφορεί.

8 Περιγιάλι, ακρογιάλι, ακροθαλασσιά.

2006 (Επαναληπτικές Εσπερινών)

Στρατή Δούκα, Ιστορία ενός αιχμαλώτου (απόσπασμα)

Ἔφτασε τό Μπαϊράμι(...) Πρῶτα νά φέρω τήν ἀδερφή μου καί βλέπουμε.

Β΄. Ερωτήσεις

1. «Έργο φιλειρηνικό και βαθιά αντιπολεμικό, η Ιστορία ενός αιχμαλώτου αντιμετωπίζει [...] τον πόλεμο όχι στην επική, ηρωική του διάσταση, αλλά ως βασικό υπεύθυνο της απώλειας χιλιάδων ατόμων και του εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Παράλληλα, αναδεικνύει κάτι βαθύτερο και πιο ουσιαστικό, την παγκόσμια συναδέλφωση, πρόθεση την οποία άλλωστε ο συγγραφέας δηλώνει στην προμετωπίδα: “Αφιερώνεται στα κοινά μαρτύρια των λαών”.» Να εντοπίσετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε από το διήγημα του Στρατή Δούκα Ιστορία ενός αιχμαλώτου τρία (3) στοιχεία, τα οποία δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του ως αντιπροσωπευτικού έργου της αντιπολεμικής πεζογραφίας μας. Μονάδες 15

2. Να επισημάνετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε δύο (2) αφηγηματικές τεχνικές και να τις σχολιάσετε. Μονάδες 20

3. «Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα είναι ένα σύντομο πεζογράφημα που μας αφηγείται σε ύφος πυκνό, περιεκτικό, απλό και απέριττο την ιστορία ενός αιχμαλώτου της Μικρασιατικής καταστροφής και κυρίως τις περιπέτειες της διαφυγής του. Ο αστόλιστος και πυκνός τρόπος της έκφρασης και του ύφους θυμίζει κάπως Μακρυγιάννη.» Απόστολος Σαχίνης, Αγγλοελλ. Επιθεώρηση, Δεκ. 1951. Να προσδιορίσετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε από το διήγημα του Στρατή Δούκα Ιστορία ενός αιχμαλώτου χαρακτηριστικά του ύφους, τα οποία επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη. Μονάδες 20

4. «Παντοῦ ἦταν ὄμορφα στολισμένα. Στό φρουραρχεῖο μπροστά ὁ ἀγέρας κυμάτιζε τίς σημαῖες. Στά καφενεῖα ἀράδα τά νταούλια κι οἱ ζουρνάδες. Τό βουητό τους μ’ ἀνατρίχιαζε· ἀναθυμόμουν τίς δικές μας μεγαλοσκόλες καί τά μάτια μου βούρκωσαν. Ἡ χαρά τους μέ τή λύπη μου ἀνακατώθηκαν μέσα μου. Ἔχασα τό κουράγιο μου.» Να σχολιάσετε σε μία (1) ή δύο (2) παραγράφους τη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ήρωας, όπως αυτή περιγράφεται στο παραπάνω απόσπασμα. Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα που σας δόθηκε από το διήγημα του Στρατή Δούκα Ιστορία ενός αιχμαλώτου με το παρακάτω απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Διδώς Σωτηρίου Ματωμένα Χώματα. Μονάδες 20

Ξημέρωμα Κυριακή, καθώς ὁ πατέρας ἔφυγε γιά δουλειές στ’ Ἀιντίνι, βρῆκα τήν ευκαιρία ν’ ἀνέβω στό βουνό ν’ ἀνταμώσω τό Σεφκιέτ καί νά τοῦ φέρω τό χαμπέρι1 τοῦ μισεμοῦ2 μου. Μέ τοῦτο τό βοσκόπουλο εἶχα μιάν ἀξέχαστη φιλία. Στίς διακοπές τοῦ Πάσχα, σάν ἀνέβαινα κι ἐγώ μέ τά πρόβατα στό βουνό, τόν παράσερνα στά πιό τρελά παιχνίδια. Σκαρφαλώναμε σέ ψηλές ἀπάτητες κορφές, ψάχναμε γι’ ἀετοφωλιές καί γιά κρυφές σπηλιές, κολυμπούσαμε σέ ποτάμια. Ὅταν μᾶς ἔβρισκε καμιά μπόρα καί βλέπαμε τά δέντρα νά δέρνουνται μέ τή βροχή, ξαμολιόμαστε κι ἐμεῖς μέσα στό δάσος καί τρέχαμε, μέ γυμνό τό στῆθος, μεθυσμένοι ἀπό μιάν ἀλλόκοτη χαρά πού βίτζιζε3 τίς αἰσθήσεις μας. Σά μᾶς πότιζε τό νερό ἴσαμε τό κόκαλο, μαζευόμαστε στή σπηλιά ὅπου φυλάγαμε τά κοπάδια· ἀνάβαμε φωτιά· κολατσίζαμε. Τότες κράταγα στά χέρια μου τή φαντασία

1 χαμπέρι· είδηση.

2 μισεμός· αναχώρηση.

3 βιτζίζω· ερεθίζω, μαστιγώνω.

τοῦ Σεφκιέτ· τήν ἔπλαθα, ὅπως μέ τό ζυμάρι πλάθεις τά Λαζαράκια. Στήν Ἀνάσταση τόν κατέβαζα στόν Κιρκιντζέ! Χαιρότανε νά βλέπει τή νύχτα τά κεριά νά στραφταλίζουνε σάν ἀστράκια, ν’ ἀκούει τό Χριστός Ἀνέστη καί τῆς καμπάνας τό ξεσηκωτικό μελωδικό κάλεσμα, νά ρίχνει μαζί μας τράκα τροῦκες καί νά τρώει στό τραπέζι μας τή μοσχοβολιστή αὐγοκομμένη μαγειρίτσα τῆς μάνας μου.

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα, Αθήνα 1983, σ. 29

2006 (Ομογενών)

Ὀδυσσέας Ἐλύτης (1911-1996), Μικρή Πράσινη Θάλασσα

α. «Κέντρο της ποίησης του Ελύτη το Αιγαίο, άξονάς της ο ήλιος... Η κατανόηση του κόσμου επιτυγχάνεται μέσω των αισθήσεων». (Θοδωρής Δασκαρόλης, «Friedrich Hölderlin – Οδυσσέας Ελύτης», περ. ἡ λέξη τ. 106, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 1991, σελ. 889). Να γράψετε δύο (2) παραδείγματα μέσα από το ποίημα για καθένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά της ποίησης του Ελύτη. Μονάδες 15

β.1 Να εντοπίσετε και να γράψετε τέσσερα (4) εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής και να προσδιορίσετε τον ρόλο τους στο ποίημα. Μονάδες 20

β.2 Ποιο είναι το περιεχόμενο του στίχου «Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριῶ χρονῶ» και πώς λειτουργεί η επανάληψή του στη δομή του ποιήματος; Μονάδες 20

γ. Να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους (130-150 λέξεις) το περιεχόμενο των στίχων 19-23 («Μικρή πράσινη θάλασσα... τ’ ἀποσπάσματα τοῦ Ἡράκλειτου»). Μονάδες 25

δ. Να εντοπίσετε τα κοινά θεματικά στοιχεία στα δύο ποιήματα του Ελύτη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα» και «Ἡ Πορτοκαλένια» («Ἡ ελληνική ποίηση», [Νεωτερικοί ποιητές του Μεσοπολέμου], Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1979, σελ. 239). Μονάδες 20

Ἡ Πορτοκαλένια

Τόσο πολύ τή μέθυσε ὁ χυμός τοῦ ἥλιου

Πού ἔγειρε τό κεφάλι της καί δέχτηκε νά γίνει

Σιγά-σιγά: ἡ μικρή Πορτοκαλένια!

Ἔτσι καθώς γλαυκόλαμψαν οἱ ἑφτά οὐρανοί

Ἔτσι καθώς ἀγγίξαν μιά φωτιά τά κρύσταλλα

Ἔτσι καθώς ἀστράψανε χελιδονοουρές

Σάστισαν πάνω οἱ ἄγγελοι καί κάτω οἱ κοπελλιές

Σάστισαν πάνω οἱ πελαργοί καί κάτω τά παγόνια

Κι ὅλα μαζί συνάχτηκαν κι ὅλα μαζί τήν εἶδαν

Κι ὅλα μαζί τή φώναξαν: Πορτοκαλένια!

Μεθάει τό κλῆμα κι ὁ σκορπιός μεθάει ὁ κόσμος ὅλος

ὅμως τῆς μέρας ἡ κεντιά τόν πόνο δέν ἀφήνει

Τή λέει ὁ νάνος ἐρωδιός μέσα στά σκουληκάκια

Τή λέει ὁ χτύπος τοῦ νεροῦ μές τίς χρυσοστιγμές

Τή λέει κι ἡ δρόσο στοῦ καλοῦ βοριᾶ τό ἀπανωχείλι:

Σήκω μικρή μικρή μικρή Πορτοκαλένια!

Ὅπως σέ ξέρει τό φιλί κανένας δέν σέ ξέρει

Μήτε σέ ξέρει ὁ γελαστός Θεός

Πού μέ τό χέρι του ἀνοιχτό στή φλογερή ἀντηλιά

Γυμνή σέ δείχνει στούς τριανταδυό του ἀνέμους!

(«&(«Ἥλιος ὁ πρῶτος», 1943)

2005 (Ημερησίων)

Καβάφης Κωνσταντίνος, Ο Δαρείος

Α. «[...] "Εγώ είμαι", έλεγε στα τελευταία της ζωής του ο Καβάρης," ποιητής ιστορικός· ποτέ μου δεν θα μπορούσα να γράψω μυθιστόρημα ή θέατρον αλλά αισθάνομαι μέσα μου 125 φωνές να με λέγουν ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορίαν". Τι λογής ιστορία; Θα μας το δείξει η ανάγνωση του "Δαρείου"». [ Δ. Ν. Μαρωνίτης, «Υπεροψία και μέθη. (Ο ποιητής και η Ιστορία)», Δεκαοκτώ κείμενα, Αθήνα, Κέδρος 1970]. Να δώσετε πέντε παραδείγματα από το κείμενο με τα οποία να δικαιολογείται η πιο πάνω άποψη. [Μονάδες 15]

Β. Εξετάζοντας την ποιητική γραφή του Κ. Καβάφη στο ποίημα «Ο Δαρείος», να εντοπίσετε τέσσερα χαρακτηριστικά στοιχεία «καβαφικής ειρωνείας», δίνοντας τα σχετικά παραδείγματα και σχολιάζοντάς τα. [Μονάδες 20]

Β2. «Στην ποιητική του Καβάφη τίποτα δεν είναι τυχαίο· τα ποιήματά του τα προσέχει και τα λεπτουργεί ως την τελευταία λεπτομέρεια. Η στίξη, οι περίοδοι, οι παύσεις, όλα είναι υπολογισμένα, όλα υπηρετούν την ‘τέχνη της ποιήσεως’». [Λίνου Πολίτη, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα, ΜΙΕΤ 1980]. Να εντοπίσετε στους στ. 21-33 τα στοιχεία που δικαιολογούν την παραπάνω άποψη του Λ. Πολίτη και να σχολιάσετε συνοπτικά τη λειτουργία τους. [Μονάδες 20]

Γ. Να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους (130 - 150λέξεις) το περιεχόμενο των στ.34- 37 (Όμως μες...θα είχε ο Δαρείος). [Μονάδες 25]

Δ. Το ακόλουθο κείμενο είναι ένα ποίημα για την ποίηση· τι μας αποκαλύπτει σε αυτό ο Άρης Δικταίος για το ρόλο της τέχνης του; [Μονάδες 20]

Η Ποίηση

Άρης Δικταίος, Ποιήματα 1935 -1953, Αθήνα 1954.

Μα εσύ, Ποίηση,

που έντυνες μια φορά τη γυμνή μέθη μας,

όταν κρυώναμε και δεν είχαμε ρούχο να ντυθούμε,

όταν ονειρευόμαστε, γιατί δεν υπήρχε άλλη ζωή να ζήσουμε,

δε θα υπάρξουν πια σύννεφα για να ταξιδέψουμε τη ρέμβη μας;

δε θα υπάρξουν πια σώματα για να ταξιδέψουμε τον ερωτά μας;

Μα εσύ, Ποίηση,

που δεν μπορείς να κλειστείς μέσα σε σχήματα,

μα εσύ, Ποίηση,

που δεν μπορούμε να σ' αγγίξουμε με το λόγο,

εσύ,

το στερνό ίχνος της παρουσίας του Θεού ανάμεσα μας,

σώσε την τελευταία ώρα τούτη του ανθρώπου,

την πιο στυγνή και την πιο απεγνωσμένη, που ο Θάνατος,

που η Μοναξιά,

που η Σιωπή τον καρτερούν σε μια στιγμή μελλούμενη.

2005 (Εσπερινών)

Μαρία Πολυδούρη: Μόνο γιατί μ’ ἀγάπησες

Δέν τραγουδῶ, παρά γιατί (...)

μονάχα γιατί τόσο ὡραῖα μ’ ἀγάπησες.

(Οἱ τρίλιες πού σβήνουν, 1928)

1. "Τα ποιήματα της Πολυδούρη μοιάζουν με σελίδες ημερολογίου, όπως γράφει και ο ποιητής Κώστας Στεργιόπουλος, ή με ερωτικές επιστολές που έχουν συγκεκριμένο αποδέκτη". Να εντοπίσετε τρία στοιχεία που επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη στο συγκεκριμένο ποίημα. Μονάδες 15

2. Ολόκληρο το ποίημα δομείται σε μια σχέση ενέργειας-αποτελέσματος. Να επιβεβαιώσετε τη διαπίστωση αυτή με δύο παραδείγματα από το κείμενο. Τι πετυχαίνει η ποιήτρια με την επιλογή αυτής της σχέσης; Μονάδες 20

3. Το κυκλικό σχήμα επανέρχεται σε κάθε στροφή του ποιήματος. Να εντοπίσετε δύο συγκεκριμένες λειτουργίες του μέσα στο κείμενο. Μονάδες 20

4. Να σχολιάσετε σε μια παράγραφο το νόημα της τελευταίας στροφής ("Μονάχα γιατί … ὡραῖα μ’ ἀγάπησες"). Μονάδες 25

5. Να επισημάνετε τέσσερις φράσεις με τις οποίες δηλώνεται η δύναμη του έρωτα στο ποίημα "ΣΒΗΣΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ…" του Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Ποια χαρακτηριστικά του έρωτα αποκαλύπτονται μέσα από αυτές; Μονάδες 20

Ράινερ Μαρία Ρίλκε:

ΣΒΗΣΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ...

Σβήσε τα μάτια μου. μπορώ να σε κοιτάζω,

τ’ αυτιά μου σφράγισέ τα, να σ’ ακούω μπορώ.

Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να’ρθω σ’ εσένα,

και δίχως στόμα, θα μπορώ να σε παρακαλώ.

Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω,

σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.

Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ

με το κεφάλι.

Κι αν κάμεις το κεφάλι μου σύντριμμα, στάχτη, εγώ

μέσα στο αίμα μου θα σ’ έχω πάλι.

μτφρ. Κωστής Παλαμάς

2005 (Επαναληπτικές Ημερησίων)

Στρατής Δούκας, Ιστορία ενός αιχμαλώτου (απόσπασμα)

Από τότε πέρασε καιρός. (...) Φάγαμε, κι ευχηθήκαμε καλή αντάμωση.

Α. «[…] ταυτισμένος με τον τραυματισμό του 1922 και, κατά συνέπεια, απογυμνωμένος από κάθε επικο-ηρωικό στοιχείο, ο πόλεμος στον τόπο μας “λειτουργεί” αποκλειστικά ως τραγική εμπειρία. […]»(Π. Μουλλάς, «Εισαγωγή», Πεζογραφία του Μεσοπολέμου, τόμος Γ΄, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1993.) Να εντοπίσετε τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα από το απόσπασμα που σας δόθηκε, τα οποία δικαιολογούν την παραπάνω άποψη. Μονάδες 15

Β1. Ο διάλογος αποτελεί βασικό αφηγηματικό στοιχείο της Ιστορίας ενός αιχμαλώτου. Πώς λειτουργεί στο συγκεκριμένο απόσπασμα; Μονάδες 20

Β2. Ποια είναι η αφηγηματική οργάνωση του χρόνου στο παραπάνω κείμενο; Να επισημάνετε τα σχετικά χωρία και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 20

Γ. «Εκείνο, το τελευταίο βράδυ, φάγαμε όπως και το πρώτο μαζί, και καθίσαμε ως αργά. Όλη νύχτα έμεινα ξύπνιος, με τα μάτια ανοιχτά. Μου φάνηκε μεγαλύτερη απ’ όλες. Σαν πήρε η μέρα, σηκωθήκαμε όλοι. τα βήματά μας ακούγονταν πιο πολύ απ’ τις κουβέντες μας. Οι γυναίκες έκαναν τηγανίτες με πετιμέζι και μου ’δωσαν με τον καφέ. Φάγαμε, κι ευχηθήκαμε καλή αντάμωση.» Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος σε δύο παραγράφους (130-150 λέξεις). Μονάδες 25

Δ. Πώς αποδίδεται ο θάνατος του φίλου/συντρόφου στην Ιστορία ενός αιχμαλώτου και στο ποίημα του Γιάννη Δάλλα «Αυτό το πουλί»; Μονάδες 20

Αυτό το πουλί είν’ ο Πέτρος

Του ’γινε πρόταση να βαλσαμωθεί

μα αυτός ξεσκίζει το κλουβί τ’ ουρανού

μπορεί και να μην αλαξοπίστησε

απλώστε του ένα κάτι της γης

ένα χέρι που να μη στραγγαλίζει

−τον πνίγει τόση μεταμόρφωση−

κ’ εκεί που έδενε τη γραβάτα του

του μένει ένας τελευταίος λαρυγγισμός

απ’ αυτούς που δεν εξαγοράζονται

Ο φίλος μου ο Πέτρος έχει προκηρυχθεί

λοιπόν θα πεθάνει μετεωριζόμενος

1961

(Αλέξανδρος Αργυρίου (επιμ.), Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία-Γραμματολογία, Εκδόσεις Σοκόλη, [Αθήνα 1990], σελ. 475.)

2005 (Ομογενών)

Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933)

Καισαρίων

1. Ο Κ. Καβάφης στο ποίημα «Καισαρίων» στρέφει την προσοχή του σε μια συγκεκριμένη ιστορική εποχή. Να δώσετε το χαρακτήρα της εποχής αυτής (Μονάδες 6), καθώς και τρία παραδείγματα από το ποίημα που δικαιολογούν αυτόν τον χαρακτηρισμό (Μονάδες 9). Μονάδες 15

2. Το ποίημα αναπτύσσεται σε τρεις στροφές. Να σχολιάσετε το ύφος του ποιητή στην τρίτη στροφή (στ. 15-30). Μονάδες 20

3. Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά της γλώσσας και της στιχουργικής στην πρώτη στροφή του ποιήματος (στ. 1-10) και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους. Μονάδες 20

4. «μέ φάνηκε πού ἐμπρός μου στάθηκες⋅ ὡς θά ἤσουν/μές στήν κατακτημένην Ἀλεξάνδρεια,/χλωμός καί κουρασμένος, ἰδεώδης ἐν τῇ λύπῃ σου,/ἐλπίζοντας ἀκόμη νά σέ σπλαχνισθοῦν/οἱ φαῦλοι –πού ψιθύριζαν τό «Πολυκαισαρίη». Να σχολιάσετε τους παραπάνω στίχους του ποιήματος (στ. 26-30) σε δύο παραγράφους (130-150 λέξεις). Μονάδες 25

5. Το ακόλουθο ποίημα «Ζωγραφισμένα» του Κ. Καβάφη είναι ένα ποίημα για την ποίηση, όπως και το ποίημα «Καισαρίων». Τι αποκαλύπτει για την Ποιητική Τέχνη του ο Κ. Καβάφης στο κάθε ποίημα; Μονάδες 20

ΖΩΓΡΑΦΙΣΜΕΝΑ

Τήν ἐργασία μου τὴν προσέχω καὶ τὴν ἀγαπῶ.

Μὰ τῆς συνθέσεως μ’ ἀποθαρρύνει σήμερα ἡ βραδύτης.

Ἡ μέρα μ’ ἐπηρέασε. Ἡ μορφή της

ὅλο καὶ σκοτεινιάζει. Ὅλο φυσᾶ καὶ βρέχει.

Πιότερο ἐπιθυμῶ νὰ δῶ παρὰ νὰ πῶ. 5

Στὴ ζωγραφιὰν αὐτὴ κυττάζω τώρα

ἕνα ὡραῖο ἀγόρι ποὺ σιμὰ στὴ βρύσι

ἐπλάγιασεν, ἀφοῦ θ’ ἀπέκαμε νά τρέχει.

Τί ὡραῖο παιδί⋅ τί θεῖο μεσημέρι τό ἔχει

παρμένο πιὰ γιὰ νὰ τὸ ἀποκοιμίσει.− 10

Κάθομαι καὶ κυττάζω ἔτσι πολλὴν ὥρα.

Καὶ μὲς στὴν τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι ἀπ’ τὴν δούλεψή της.

Κ. Π. Καβάφη, Τα Ποιήματα (1897-1918),

Αθήνα 1991: εκδ. Ίκαρος.

2004 (Ημερησίων)

Ὀδυσσέας Ἐλύτης, Μικρή Πράσινη Θάλασσα

1. Κάποια από τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Οδ. Ελύτη είναι: η ποιητική προσέγγιση του κόσµου µε τις αισθήσεις, η αναφορά στην ιστορική ελληνική παράδοση, η αναφορά στη θρησκεία, η σχέση µε την ελληνική φύση, το µυστήριο του φωτός. Να γράψετε ένα (1) παράδειγµα µέσα από το ποίηµα για καθένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Μονάδες 15

2. Εξετάζοντας την ποιητική γραφή του Οδ. Ελύτη στη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα», να εντοπίσετε και να γράψετε τέσσερα (4) υπερρεαλιστικά στοιχεία που υπάρχουν στο ποίηµα και ένα αντίστοιχο παράδειγµα µέσα από το κείµενο για το καθένα από αυτά. Μονάδες 20

3. «Τα χαρακτηριστικά που έχουν οι Κόρες είναι όµοια µε του ποιητικού έργου του Ελύτη. η οµορφιά, η δροσιά και η αθωότητα, που πηγάζουν από τη νιότη τους, ο έρωτας που δωρίζουν, οι θαυµάσιες — µε τη σηµασία του θαύµατος — και µαγικές δυνάµεις που έχουν και που ασκούν ευεργετικά για όσους είναι έτοιµοι να τις δεχτούν, κυρίως για τον ποιητή». (Στέφανος ∆ιαλησµάς, «Η Ποίηση και ο ποιητής στον Ελύτη», Π.Ε.Φ., Σεµινάριο 23, Οδυσσέας Ελύτης, Αθήνα 1997, σελ. 83). Να δείξετε τεκµηριωµένα µε αναφορά στο ποίηµα ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι αντιπροσωπευτικά και για την Κόρη/Ποίηση στη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα». Μονάδες 20

4. Να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους (130-150 λέξεις) το περιεχόµενο των στίχων 12-18 («Μικρή πράσινη θάλασσα ... νά γυρίσεις πίσω»). Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε τη «Μικρή Πράσινη Θάλασσα» του Οδ. Ελύτη µε το παρακάτω απόσπασµα από την «Κυρὰ τῶν 'Αµπελιῶν» του Γ. Ρίτσου ως προς το περιεχόµενο παρουσιάζοντας τα κοινά τους στοιχεία. Μονάδες 20

Γιάννης Ρίτσος, Ἡ Κυρὰ τῶν Ἀµπελιῶν» (απόσπασµα).

ΧΙ

«Κυρά, Κυρά, θαλασσινὴ καὶ στεριανὴ µὲ τὰ λουλουδιασµένα µάγουλα / σφίγγοντας µὲς στὸ µποῦστο σου τὴν κάψα τοῦ Ἁλωνάρη / πότε κρατώντας στὴν ποδιά σου ἕνα καράβι-µικροκάραβο / πότε σὰν Παναγιὰ Αἰγιοπελαγίτισσα ντυµένη µ' ἕνα δίχτυ / νὰ κουβαλᾶς τὸ σούρπωµα στὴν κεφαλή σου τὸ πανέρι µὲ τὰ ψάρια / πότε ντυµένη µ'ἀµπελόφυλλα, κυνηγηµένη ἀπ' τοῦ ἥλιου / τὶς χρυσόµυγες πάνου στ' ἁλώνια / ἀνάβοντας τὸ φίληµα στὰ λουλουδάκια τῆς µηλιᾶς / µπατσίζοντας τὶς λυγαριὲς µὲ τὸν ἀγέρα τῆς τρεχάλας σου. / Μηλὶ — βάϊ-βάϊ — µηλὶ - µηλίτσα τῆς ἀνηφοριᾶς / πῶς σοῦ τριανταφυλλίσανε τὰ µῆλα τῆς ἀγάπης; » (Γιάννης Ρίτσος, «Ἡ Κυρὰ τῶν Ἀµπελιῶν», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1979)

2004 (Εσπερινών)

Γεώργιος Βιζυηνός, Τό ἁμάρτημα τῆς μητρός μου (απόσπασμα)

Ἀπό τῆς στιγμῆς ταύτης ἡ μήτηρ μας ἤρχισε νά ἐπιδαψιλεύῃ(...)

- Ἔ; Ἀμ' τί θαρρεῖτε! Ἐμένα τό παιδί μου μέ τό ὑποσχέθηκε! Ἄς ἔχῃ τήν εὐχή μου!

1. Σε ποιο ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο εντάσσεται το έργο Τό ἁμάρτημα τῆς μητρός μου; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με πέντε συγκεκριμένα παραδείγματα από το απόσπασμα. Μονάδες 15

2. «Αφηγηματικοί τρόποι ονομάζονται τα συστατικά στοιχεία που συναποτελούν μιαν αφήγηση· ... : α) Έκθεση· είναι η αφήγηση γεγονότων και πράξεων ... β) Διάλογος· το μέρος της αφήγησης, στο οποίο δύο ή περισσότερα πρόσωπα της αφήγησης παρουσιάζονται συνδιαλεγόμενα σε ευθύ λόγο ... γ) Περιγραφή· είναι η αναπαράσταση (του εξωτερικού) προσώπων, τόπων και αντικειμένων εκ μέρους του αφηγητή σε τρίτο πρόσωπο ... δ) Σχόλιο· είναι η μετά από μια διακοπή της αφήγησης (έκθεσης, περιγραφής, διαλόγου) παρεμβολή σχολίων, σκέψεων, γνωμών ή και ολόκληρων μικρών διατριβών του αφηγητή ...» (Γεώργιος Βελουδής, Γραμματολογία-Θεωρία της Λογοτεχνίας, "Δωδώνη" , Αθήνα 1994, σελ. 146-147). Να εντοπίσετε στο απόσπασμα από Τό ἁμάρτημα τῆς μητρός μου τους παραπάνω αφηγηματικούς τρόπους (δηλαδή: Έκθεση, Διάλογο, Περιγραφή, Σχόλιο). Να δώσετε ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση. Μονάδες 20

3. Το σύνολο σχεδόν των μελετητών του έργου Τό ἁμάρτημα τῆς μητρός μου χαρακτηρίζει την "ψυχογραφική δύναμη" του Βιζυηνού "απαράμιλλη". Να τεκμηριώσετε την εν λόγω θέση με δύο συγκεκριμένες αναφορές στο απόσπασμα. Μονάδες 20

4. "Ὁ γάμος αὐτῆς, ὅστις φαίνεται ἐπίτηδες ἐπεσπεύθη, ὑπῆρξεν ἀληθής "χαρά" τῶν ἀδελφῶν μου. Οἱ δυστυχεῖς ἀνέπνευσαν, ἀπαλλαγέντες ἀπό τό πρόσθετον φορτίον. Καί εἶχον δίκαιον. Διότι ἡ κόρη ἐκείνη, ἐκτός ὅτι ποτέ δέν ᾐσθάνθη πρός αὐτούς ἀδελφικήν τινα στοργήν, ἐπί τέλους ἀπεδείχθη ἀχάριστος πρός τήν γυναῖκα, ἥτις περιεποιήθη τήν ζωήν αὐτῆς μέ τοσαύτην φιλοστοργίαν, ὅσην ὀλίγα γνήσια τέκνα ἐγνώρισαν." Να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους (140-160 λέξεις συνολικά) τη στάση της υιοθετημένης κόρης απέναντι στη θετή μητέρα της, καθώς και τα συναισθήματα που προκάλεσε στα αδέλφια του αφηγητή ο γάμος της κόρης. Μονάδες 25

5. Το ποίημα "Μισσεμός" που ακολουθεί είναι του Ιωάννη Πολέμη. Να σχολιάσετε τα λόγια της μητέρας στους δύο τελευταίους στίχους. Ο σχολιασμός να γίνει σε σχέση με όσα η μητέρα λέει στο υπόλοιπο τμήμα του ποιήματος. Μονάδες 20

Ιωάννη Πολέμη, Μισσεμός

Μισσεύεις γιά τήν ξενιτειά καί μένω μοναχή μου·

σῦρε, παιδί μου, στό καλό καί σῦρε στήν εὐχή μου ...

Τριανταφυλλένια ἡ στράτα σου, κρινοσπαρμένοι οἱ δρόμοι,

για χάρι σου ν' ἀνθοβολοῦν καί τά λιθάρι' ἀκόμη·

τά δάκρυά μου νά γενοῦν διαμάντια σ' ὅ,τι ἀγγίσῃς,

καί τό ποτήρι τῆς χαρᾶς ποτέ νά μή στραγγίσῃς·

νά πίνῃς καί νά ξεδιψᾷς καί νά 'ναι αὐτό γεμᾶτο

σάν νά 'ν' ἡ βρύση ἀπό ψηλά κι αὐτό νά 'ν' ἀπό κάτω.

Ἐκεῖ, παιδί μου, πού θά πάς, στά μακρυνά τά ξένα,

δίχτυα πολλά κι ὀξόβεργες θά στήσουνε γιά σένα

ἡ ἐλπίδα μέ τούς πόθους της, τό βιός μέ τά παλάτια

κ' ἡ ξεγελάστρα ἡ ὀμορφιά μέ τά γλυκά της μάτια.

Ἡ ἐλπίδα ἡ ἀχαλίνωτη ξεχνᾷ τά περασμένα,

καί θά ξεχάσῃς κάποτε μαζί μ' αὐτά καί μένα·

τό βιός μεσ' στά παλάτια του τήν περηφάνεια κρύβει

καί θά ντραπῇς γιά τό φτωχό τό πατρικό καλύβι.

Παιδί μου, ἄν τή μητέρα σου πάψῃς νά τήν θυμᾶσαι,

μέ δίχως βαρυγκόμησι συχωρεμένος νά 'σαι·

κι ἄν τό φτωχό καλύβι μας ντροπή σοῦ φέρνει, ὡς τόσο,

καί πάλι θά 'μαι πρόθυμη συχώρεσι νά δώσω.

Μ' ἄν τήν Πατρίδα ἀπαρνηθῇς, πού τήν λατρεύομ' ὅλοι,

νά 'ν' ἡ ζωή σου, ὅπου κι ἄν πάς, ἀγκάθια καί τριβόλοι.

1. μισσεμός· ξενιτεμός.

2. μισσεύω· απομακρύνομαι από την πατρίδα μου, ξενιτεύομαι.

3. τριβόλοι· ζιζάνια των αγρών.

2004 (επαναληπτικές)

Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης, «Ὄνειρο στό κῦµα» (απόσπασµα)

Μίαν ἑσπέραν, καθώς εἶχα κατεβάσει τά γίδια µου (...) καί εἶδα πράγµατι ὅτι ἡ Μοσχούλα εἶχε πέσει ἀρτίως εἰς τό κῦµα γυµνή, κ' ἐλούετο...

Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Στον Παπαδιαµάντη «φύση και άνθρωπος αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται» (Κυριάκος Πλησής, Προσεγγίσεις: Λογοτεχνικά δοκίµια για 12 Νεοέλληνες Συγγραφείς, «Αστήρ» Αλ. και Ε. Παπαδηµητρίου, 1955). Να δώσετε τρία παραδείγµατα από το κείµενο µε τα οποία επιβεβαιώνεται η παραπάνω άποψη (Μονάδες 9) και µε βάση αυτά να χαρακτηρίσετε το είδος της πεζογραφίας του Παπαδιαµάντη (Μονάδες 6). [Μονάδες 15]

2. Αφού διαβάσετε προσεκτικά το απόσπασµα από το «Ὄνειρο στό κῦµα» του Αλ. Παπαδιαµάντη, να αναγνωρίσετε τον τύπο του αφηγητή και την εστίαση και να εντοπίσετε πέντε (5) εκφραστικά µέσα στην πρώτη παράγραφο του αποσπάσµατος «Μίαν ἑσπέραν ... Ἦτον τόν Αὔγουστον µῆνα». [Μονάδες 20]

3. Να εξετάσετε τη λειτουργία της περιγραφής στο συγκεκριµένο απόσπασµα. [Μονάδες 20]

4. «Ὁ κρότος ἤρχετο δεξιόθεν, ... συνήθως ἐλούετο». Να σχολιάσετε σε µία παράγραφο το χωρίο (περίπου 130 λέξεις). [Μονάδες 25]

5. Αφού συγκρίνετε το απόσπασµα από το «Ὄνειρο στό κῦµα» του Αλ. Παπαδιαµάντη µε το επόµενο απόσπασµα από το µυθιστόρηµα «Λεµονοδάσος» του Κοσµά Πολίτη να επισηµάνετε τις οµοιότητες ως προς το περιεχόµενο. [Μονάδες 20]

Κοσµάς Πολίτης, «Λεµονοδάσος» (απόσπασµα)

Χαρά Θεοῦ. Εἶναι νωρίς ἀκόµα κι ὁ µπάτης δέ σηκώθηκε. Ἡ θάλασσα γαλάζια κι ἀρυτίδωτη, µιά πάχνη ἀνάρια κάθεται χαµηλά, τριγύρω στόν ὁρίζοντα, σπαρµένη ἐδῶ κι ἐκεῖ µ' ἀκίνητα λευκά πανάκια. Πέρα, µακριά, στό θάµπος τοῦ πελάγου, ἕνα βραχάκι ὁλόρθο στέκεται µοναχικό καταµεσῆς τῆς θάλασσας. Ὁ ἥλιος τό ντύνει µ' ἕνα φῶς ξανθό -τριανταφυλλί καί τό ἐξαϋλώνει. Λές κ' εἶν' ὁ Ἰησοῦς ἐπί τῶν ὑδάτων. Νιώθω µέσα µου τήν πρωινή γαλήνη, χαµογελῶ σ' ὅλους τούς ἐπιβάτες. ∆έν εἶναι γνώριµα τά µέρη τοῦτα πού τά ξαναπέρασα πρίν ἀπό δεκαπέντε µέρες. Ἡ ἀκρογιαλιά, τόσο κοντά, πού ξεχωρίζω κάθε σκισιά τοῦ βράχου, κάθε χορτάρι πάνω στό βουναλάκι ψηλά. Τώρα γίνηκε ἀπότοµη. Τά πεῦκα, ξέχωρα φυτρωµένα, φτάνουνε ὥς τήν ἄκρη ἀπό τά βράχια. Ἕνα τους φύτρωσε ἀπόµερα πάνω στήν κάθετη πλαγιά· γέρνει πάνω στή θάλασσα νά τή φιλήσει.

ΤΤά βουναλάκια χαµηλώνουν, ἀλλάζουν σέ πλατειές ταράτσες, ἡ µιά πάνω ἀπό τήν ἄλλη, φυτεµένες λιόδεντρα. Πίσω τους ἡ βαθυγάλαζη βουνοσειρά. Ὁ δρόµος ἀσπρίζει χαµηλά, πλάϊ στ' ἀκρογιάλι. Ἡ θάλασσα παίρνει ἕνα χρῶµα πιό βαθύ, ἀρχίζει νά ζαρώνη µέ τήν πρώτη ἀνάλαφρη πνοή. [...] Χάνω τό αἴσθηµα τοῦ χρόνου -φαντάζοµαι νά κυβερνῶ τή γρήγορη τριήρη τοῦ Ἰάσονα στό θριαµβευτικό ταξίδι της πρός τήν Κολχίδα.-

Κάποιο καστανόχρυσο δέρας θά' ναι τό ζηλεµένο ἔπαθλο. Ἀνοίξαν τά βουνά διάπλατα στό σίµωµά µας, ὅπως σέ παραµύθι, καί πλέοµε ἀνάµεσα σέ καταπράσινες ἀκρογιαλιές πού ὅσο πᾶνε καί στενεύουν. [...] Ὁ ἥλιος καίει καλοκαιριάτικος.

2004 (Επαναληπτικές Εσπερινών)

Κ. ΚΑΒΑΦΗ Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου

ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ· 595 μ.Χ.

Τό γήρασμα (...)

1. Τα ποιήματα του Καβάφη χαρακτηρίζονται ως ιστορικά, αισθαντικά, φιλοσοφικά, παραινετικά και ψευδοϊστορικά. Ποιος ή ποιοι από τους χαρακτηρισμούς αυτούς αρμόζουν, κατά τη γνώμη σας, στο ποίημα που σας δόθηκε; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. Μονάδες 15

2. Ο Ευάγγελος Παπανούτσος (Παλαμάς-Καβάφης-Σικελιανός, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 19855, σελ.133) κάνοντας λόγο για τον άνθρωπο του ποιήματος (και ο οποίος ταυτίζεται με το κτητικό μου του α΄ στίχου και το υποκείμενο του έχω στο γ΄ στίχο) παρατηρεί ότι «όταν η εκλεκτή, η λεπτή και ποιητική του φύση δεν τον αφήνει να αποθηριωθεί μέσα στην κραιπάλη, από την άσωτη* πείρα του η φαντασία και ο λόγος κρατούν ένα αιθέριο άρωμα ικανό να μετατραπεί σε ποιητική συγκίνηση». Αποδεικνύονται, κατά τη γνώμη σας, αυτές οι σκέψεις μέσα από το ποίημα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.Μονάδες 20 [*άσωτη: ατερμάτιστη, ατελείωτη]

3. Να εντοπίσετε τις ενότητες του ποιήματος και να επισημάνετε τον τρόπο μετάβασης από τη μια ενότητα στην άλλη (μονάδες 5). Τι, κατά τη γνώμη σας, δηλώνεται από τον ποιητή με τη χρήση του τρόπου αυτού μετάβασης από τη μια ενότητα στην άλλη; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας (μονάδες 15). Μονάδες 20

4. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο (80-100 λέξεων) το περιεχόμενο των δύο πρώτων στίχων του ποιήματος. Μονάδες 25

5. Το ποίημα Ἐφηβεία που ακολουθεί, είναι του Ηλία Σιμόπουλου. Να επισημάνετε σ’ αυτό λέξεις ή φράσεις που άμεσα ή έμμεσα, δηλωτικά ή συνυποδηλωτικά, παραπέμπουν στην ανθρώπινη ηλικία που εκφράζει ο τίτλος του ποιήματος. Μονάδες 20

Ηλία Σιμόπουλου, ΕΦΗΒΕΙΑ

Τί ὄμορφο ποὺ ἤτανε

τὸ παραμύθι τῆς ἄνοιξης

τὰ κυριακάτικα πρωινὰ

μὲ τὶς καμπάνες τοῦ Ἅη-Σπυρίδωνα

σὰ μιὰν ἐξαίσια μουσικὴ συναυλία−

ὅταν ἀνεβαίναμε

τὰ μαρμάρινα σκαλοπάτια

ὅταν κατεβαίναμε

τοὺς κήπους μὲ τὶς τριανταφυλλιὲς

ὅταν δὲν ὑπῆρχε χτὲς

οὔτε σήμερα

οὔτε αὔριο

παρὰ μονάχα τὰ ἡλιοκαμένα μας σώματα

μὲ τὰ πλατιὰ στέρνα, τὰ γερὰ μπράτσα

τὰ ἐφηβικά μας ὄνειρα

ποὺ δὲν ὑποψιάζουνταν τὰ δόντια τῆς φθορᾶς

ὁ δίχως σύνορα οὐρανὸς

κι ὁ στρατηλάτης ἄνεμος

πού 'φερνε τὰ μηνύματα

μιᾶς ἄνοιξης αἰώνιας

Τί ὄμορφο ποὺ ἤτανε

τὸ παραμύθι τῆς ἄνοιξης!

2004 (Ομογενών)

Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933)

Καισαρίων

1. Ο Κ. Καβάφης στο ποίημα «Καισαρίων» στρέφει την προσοχή του σε μια συγκεκριμένη ιστορική εποχή. Να δώσετε το χαρακτήρα της εποχής αυτής (Μονάδες 6), καθώς και τρία παραδείγματα από το ποίημα που δικαιολογούν αυτόν τον χαρακτηρισμό (Μονάδες 9). Μονάδες 15

2. Το ποίημα αναπτύσσεται σε τρεις στροφές. Να σχολιάσετε το ύφος του ποιητή στην τρίτη στροφή (στ. 15-30). Μονάδες 20

3. Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά της γλώσσας και της στιχουργικής στην πρώτη στροφή του ποιήματος (στ. 1-10) και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους. Μονάδες 20

4. «μέ φάνηκε πού ἐμπρός μου στάθηκες⋅ ὡς θά ἤσουν μές στήν κατακτημένην Ἀλεξάνδρεια, χλωμός καί κουρασμένος, ἰδεώδης ἐν τῇ λύπῃ σου,ἐλπίζοντας ἀκόμη νά σέ σπλαχνισθοῦν οἱ φαῦλοι –πού ψιθύριζαν τό «Πολυκαισαρίη». Να σχολιάσετε τους παραπάνω στίχους του ποιήματος (στ. 26-30) σε δύο παραγράφους (130-150 λέξεις). Μονάδες 25

5. Το ακόλουθο ποίημα «Ζωγραφισμένα» του Κ. Καβάφη είναι ένα ποίημα για την ποίηση, όπως και το ποίημα «Καισαρίων».Τι αποκαλύπτει για την Ποιητική Τέχνη του ο Κ. Καβάφης στο κάθε ποίημα; Μονάδες 20

Τήν ἐργασία μου τὴν προσέχω καὶ τὴν ἀγαπῶ.

Μὰ τῆς συνθέσεως μ’ ἀποθαρρύνει σήμερα ἡ βραδύτης.

Ἡ μέρα μ’ ἐπηρέασε. Ἡ μορφή της

ὅλο καὶ σκοτεινιάζει. Ὅλο φυσᾶ καὶ βρέχει.

Πιότερο ἐπιθυμῶ νὰ δῶ παρὰ νὰ πῶ. 5

Στὴ ζωγραφιὰν αὐτὴ κυττάζω τώρα

ἕνα ὡραῖο ἀγόρι ποὺ σιμὰ στὴ βρύσι

ἐπλάγιασεν, ἀφοῦ θ’ ἀπέκαμε νά τρέχει.

Τί ὡραῖο παιδί· τί θεῖο μεσημέρι τό ἔχει

παρμένο πιὰ γιὰ νὰ τὸ ἀποκοιμίσει.− 10

Κάθομαι καὶ κυττάζω ἔτσι πολλὴν ὥρα.

Καὶ μὲς στὴν τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι ἀπ’ τὴν δούλεψή της.

Κ. Π. Καβάφη, Τα Ποιήματα (1897-1918),

Αθήνα 1991: εκδ. Ίκαρος.

2003 (Ημερησίων)

Γεώργιος Βιζυηνός, Το αμάρτημα της μητρός μου (απόσπασμα).

Όταν επανήλθον να καθίσω πλησίον της(...) Γιατί κ’ εκείνος όλο τον πρώτο χρόνο έκαμνε τάχα τον αλύπητο και μ’ επαρηγορούσε, για να με δώση θάρρος. Ύστερα όμως άρχισε να γίνεται σιγανός και συλλογισμένος.

1. Από πού αντλεί το αφηγηματικό υλικό του ο Γεώργιος Βιζυηνός και πώς το αξιοποιεί; (Μονάδες 9) Να αναφέρετε τρία σημεία του παραπάνω κειμένου, τα οποία τεκμηριώνουν τη θέση σας (Μονάδες 6). Μονάδες 15

2. Να αναφέρετε, με παραδείγματα μέσα από το παραπάνω κείμενο, πέντε από τα βασικά χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας του Βιζυηνού. Μονάδες 20

3. «Ο Βιζυηνός έχει την ικανότητα να διαγράφει αυθυπόστατους ανθρώπινους τύπους, επιμένοντας πολύ στη λεπτομερειακή απόδοση των ψυχικών καταστάσεων. Οι ήρωές του, ιδωμένοι με αγάπη, έχουν μια ειδική ευαισθησία, είναι ήρωες παθητικοί». (Γιώργος Παγανός, Η Νεοελληνική Πεζογραφία, τ. Α΄, Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1999). Να επαληθεύσετε την παραπάνω άποψη με στοιχεία από το απόσπασμα του Γ. Βιζυηνού. Μονάδες 20

4. «— Το πλάκωσες, γυναίκα, το παιδί μου! — είπεν ο πατέρας σου, και τον επήραν τα δάκρυα. Τότε άρχισα εγώ να κλαίγω στα δυνατά και να ξεφωνίζω. Μα ο πατέρας σου έβαλε το χέρι του στο στόμα μου και — Σους! με είπε. Τι φωνάζεις έτσι, βρε βώδι; — Αυτό με το είπε. Θεός σχωρέσ’ τονε. Τρία χρόνια είχαμε πανδρευμένοι, κακό λόγο δεν με είπε. Κ’ εκείνη τη στιγμή με το είπε. — Ε; Τι φωνάζεις έτσι; Θέλεις να ξεσηκώσης τη γειτονιά, να πη ο κόσμος πως εμέθυσες κ’ επλάκωσες το παιδί σου;».

Να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους (130-150 λέξεις) τη στάση του πατέρα, όπως αυτή προκύπτει από το παραπάνω απόσπασμα. Μονάδες 25

5. Να γίνει συγκριτικός σχολιασμός του αποσπάσματος από «Το αμάρτημα της μητρός μου» του Γ. Βιζυηνού με το παρακάτω απόσπασμα από την «Αναφορά στον Γκρέκο» του Νίκου Καζαντζάκη όσον αφορά στη θέση της γυναίκας. Μονάδες 20

Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο, (απόσπασμα).

Μονάχα μια φορά θυμούμαι τη μητέρα μου να λάμπει παράξενα το μάτι της, να γελάει και να χαίρεται, σαν όταν θα ’ταν ανύπαντρη ή αρραβωνιασμένη. Πρωτομαγιά, είχαμε πάει σ’ ένα χωριό, στη Φόδελε, γεμάτο νερά και περβόλια πορτοκαλιές, να κάμει ο πατέρας μου μια βάφτιση. Οπόταν, άξαφνα, σφοδρή νεροποντή ξέσπασε, γίνηκε ο ουρανός νερό κι άδειασε απάνω στη γης, κι αυτή κακάριζε, άνοιγε και δέχουνταν τ’ αρσενικά νερά βαθιά στον κόρφο της. Είχαν μαζευτεί οι προύχοντες του χωριού, με τις γυναίκες τους και τις κόρες, στο μεγάλον οντά του κουμπάρου, η βροχή κι οι αστραπές έμπαιναν από τις χαραμάδες της πόρτας και των παραθυριών, ο αέρας μύριζε πορτοκάλι και χώμα. Και μπαινόβγαιναν τα τραταρίσματα, τα κρασιά, τα ρακιά κι οι μεζέδες, πήρε να βραδιάζει, άναψαν τα λυχνάρια, οι άντρες ήρθαν στο κέφι, οι γυναίκες οι χαμοβλεπούσες σήκωσαν τα μάτια κι άρχισαν να κακαρίζουν σαν τις πέρδικες· κι όξω από το σπίτι μούγκριζε ακόμα ο Θεός, πλήθαιναν οι βροντές, τα στενά δρομάκια του χωριού είχαν γίνει ποτάμια, κατρακυλούσαν οι πέτρες και χαχάριζαν, είχε γίνει ο Θεός νεροποντή κι αγκάλιαζε, πότιζε, κάρπιζε τη γης.

Κι ο κύρης στράφηκε στη μάνα μου, πρώτη φορά είδα να την κοιτάζει με τρυφεράδα, κι η φωνή του πρώτη φορά είχε γλυκάνει:

— Μαργή, της είπε, τραγούδηξε.

Της έδινε την άδεια, μπροστά σε τόσους άντρες, να τραγουδήσει· κι εγώ σηκώθηκα ανταρεμένος. δεν ξέρω γιατί, είχα θυμώσει· έκαμα να τρέξω στη μάνα μου, σα να ’θελα να την προστατέψω˚ μα ο κύρης με άγγιξε με το δάχτυλό του στον ώμο και με κάθισε κάτω. Κι η μάνα μου φάνηκε αγνώριστη, γυάλιζε το πρόσωπό της, σα να το αγκάλιαζαν όλες οι βροχές κι οι αστραπές, σήκωσε το λαιμό, και θυμούμαι τα μακριά κορακάτα μαλλιά της λύθηκαν ξαφνικά, της σκέπασαν τις πλάτες και κατέβηκαν ώς τα γοφιά της. Κι άρχισε ... τι φωνή ήταν εκείνη, βαθιά, γλυκιά, λίγο βραχνή, όλο πάθος· μεσόκλεισε τα μάτια της κατά τον κύρη και τραγούδησε μια μαντινάδα. Δε θα την ξεχάσω ποτέ τη μαντινάδα αυτή· τότε δεν κατάλαβα γιατί την είπε, για ποιον την είπε˚ αργότερα, σα μεγάλωσα, κατάλαβα. Τραγουδούσε με τη γλυκιά, γεμάτη συγκρατημένο πάθος φωνή της και κοίταζε τον πατέρα:

Θαμάζουμαι όταν περπατείς πώς δεν ανθούν οι ρούγες

και πώς δε γίνεσαι αϊτός με τις χρυσές φτερούγες!

Γύρισα πέρα τα μάτια, να μη βλέπω τον κύρη, να μη βλέπω τη μάνα, πήγα στο παραθύρι κι ακούμπησα το κούτελό μου στο τζάμι κι έβλεπα τη βροχή να πέφτει και να τρώει τα χώματα.

2003 (Εσπερινών)

Στρατής Δούκας, Ἱστορία ἑνός αἰχμαλώτου (απόσπασμα)

Εἴκοσι μέρες δουλέψαμε(...) καί τόν βάλαμε στή σπηλιά μας.

1. Η Ἱστορία ἑνός αἰχμαλώτου κλείνει με τη φράση: «Σάν τέλειωσε νά μοῦ διηγεῖται, τοῦ εἶπα: Βάλε τήν ὑπογραφή σου. Κι ἐκεῖνος ἔγραψε: Νικόλας Κοζάκογλου». [Μονάδες 15]

α. Ποια είναι η σχέση του προσώπου που «υπέγραψε» με τον αφηγητή της ιστορίας, με τον κεντρικό ήρωα και με το συγγραφέα;

β. Ποιος υπήρξε ο ρόλος του συγγραφέα στην τελική διαμόρφωση του συγκεκριμένου έργου;

2. Χαρακτηριστικό της αφήγησης στην Ἱστορία ἑνός αἰχμαλώτου είναι ο λαϊκός λόγος. Να αναφέρετε τέσσερα (4) βασικά γνωρίσματά του και να γράψετε ένα παράδειγμα για το καθένα μέσα από το απόσπασμα που σας δόθηκε. [Μονάδες 20]

3. Στην εισαγωγή του σχολικού βιβλίου υπάρχει η παρατήρηση: «... η αφήγηση πολλές φορές επιταχύνεται και αρκετά συμβάντα παραλείπονται, όταν δεν θεωρούνται αναγκαία για τη γενικότερη οικονομία». [Μονάδες 20]

α. Να εντοπίσετε στο απόσπασμα από την Ἱστορία ἑνός αἰχμαλώτου δύο χωρία, με τα οποία επαληθεύεται η παραπάνω άποψη.

β. Ποια χαρακτηριστικά αποκτά η αφήγηση με τη συγκεκριμένη αφηγηματική τεχνική;

4. «Τέλος φτάσαμε ἔξω ἀπ' τό χωριό μας. Μπήκαμε στό δάσος, κι ἀπό κεῖ τό βλέπαμε στήν κορφή, ὅπως τό ξέραμε. Καμιά πενηνταριά φῶτα ἔκαιγαν. Τά σκυλιά ἀλυχτοῦσαν. Ἦταν ὅπως τότες, πού ἤμασταν ἐκεῖ. Κλάψαμε. Μᾶς φάνηκε πώς γλυτώσαμε ἀπό φυγόστρατοι καί γυρίζαμε στά σπίτια μας νά ἡσυχάσουμε.

- Πᾶμε, μοῦ λέει ὁ σύντροφός μου, ἴσως ἀκόμα νά 'ναι οἱ δικοί μας, πᾶμε νά δοῦμε γιά νά πιστέψουμε.

Καί ξεκινήσαμε χωριστά, ἀφοῦ πρῶτα ὁρίσαμε τήν ἄλλη μέρα ν' ἀνταμώσουμε στή σπηλιά. Αὐτός τράβηξε σέ ἄλλο μαχαλά, ἐγώ σέ ἄλλον. Ὅπου κι ἄν πήγαμε, ὅλα ρημαγμένα. Τά σπίτια ἀνοιχτά, ἄδεια, οἱ πόρτες σπασμένες μέ τά τσεκούρια. Μονάχα στήν ἀγορά ἔμεναν ἀκόμα λίγοι Τοῦρκοι καί στήν ἀστυνομία ὁ σκοπός. Στό σκολειό, πού τό 'χαν γεμάτο ἔπιπλα καί ροῦχα, ἀπό μέσα ἀκουγόταν κουβέντα. Ἀποτραβήχτηκα καί γύριζα ὅλη τή νύχτα, μέ τό φόβο μου συντροφιά.

Τό πρωί π' ἀνταμώσαμε, μᾶς πῆραν τά κλάματα. Ἐμεῖς λογαριάζαμε πώς κάτι θά βρίσκαμε στό χωριό, ἀφημένο ἀπ' τούς δικούς μας. Μά δέ βρήκαμε τίποτα καί στήν ἀπελπισιά μας, ριχτήκαμε στούς συκομπαξέδες.

Ὕστερα ἀπό μιά βροχή τά σύκα χάλασαν, μά εἶχαν ἀρχίσει νά ὡριμάζουν τά κάστανα κι οἱ ἐλιές. Μαζέψαμε ὅσο καρπό μπορούσαμε καί τόν βάλαμε στή σπηλιά μας.»

Να σχολιάσετε τις συναισθηματικές αντιδράσεις και τις ενέργειες των προσώπων, όπως αυτές παρουσιάζονται στο παραπάνω απόσπασμα. [Μονάδες 25]

5. Σε ποιες σκέψεις σάς οδηγούν σχετικά με τον πόλεμο και την ειρήνη το απόσπασμα από την Ἱστορία ἑνός αἰχμαλώτου του Στρατή Δούκα και η περιγραφή της Σμύρνης στο απόσπασμα που ακολουθεί; [Μονάδες 20]

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα

Μόλις πάτησα τό ποδάρι μου στή Σμύρνη, στάθηκα νά πάρω ἀνάσα. Σταυροκοπήθηκα, μ' ἔπιασε μιά ξαφνική χαρά. Πάντα ἐδῶ στή Σμύρνη ἔβρισκε σιγουριά κι ἀποκούμπι ἡ ρωμιοσύνη. Οἱ Τούρκοι τή λέγανε "Γκιαούρ Ισμίρ" κι ἤτανε πραγματικά ἡ Ἄπιστη γι' αὐτούς· γιά μᾶς ὅμως ἤτανε ἡ χαρούμενη καί φιλόξενη πρωτεύουσα τοῦ ἑλληνισμοῦ. Μοσχοβολοῦσε γιασεμί καί λαχταροῦσε γιά λευτεριά. Μόνο νά σεριανᾶς στό Καί, στά μπουλβάρια, [...] νά νταραβερίζεσαι στά μπεζεστένια, νά πίνεις ρακί στό Κόρσο, νά βλέπεις παντοῦ κέφι, χαρά, σοῦ μαλάκωνε ἡ καρδιά, γέμιζε φῶς, πόθους, θάρρητα. Νά ζήσω, ἔλεγες, νά ζήσω, νά δουλέψω ἀπεξαρχῆς, νά φτιάσω τοῦτο καί τ' ἄλλο, νά χαρῶ, νά ἀγαπήσω, νά χτίσω.

Τώρα τί 'τανε αὐτό π' ἀντίκριζα; Μιά νεκρή πολιτεία. Τά μαγαζιά καί τά κέντρα κλειδωμένα μέ διπλό λουκέτο. Τά σπίτια βουβά, σάν ἀκατοίκητα. Γέλιο δέν ἄκουγες, παιδί δέν ἔβλεπες νά παίζει στόν δρόμο. Καραβάνια θλιβερά σερνόντανε στά σοκάκια σάν μιά σειρά κάμπιες. Κορμιά κυρτωμένα, πρόσωπα χολιασμένα, χαλκοπράσινα, χείλη ξερά, ἀσπρισμένα. Ἤτανε οἱ πρόσφυγες πού φτάνανε ἀπ' τό ἐσωτερικό. Σέρνανε μαζί τους μπόγους, τσομπλέκια17, μπαοῦλα, κονίσματα, φορεῖα μ' ἄρρωστους, κατσίκες, κότες, σκύλους. Οἱ ἐκκλησιές, οἱ στρατῶνες, τά σκολειά, οἱ ἀποθῆκες, οἱ φάμπρικες, ὅλα γέμισαν πρόσφυγες· βελόνι νά 'ριχνες δέ θά 'πεφτε.

2003 (Επαναληπτικές Ημερησίων)

Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Όνειρο στο κύμα (απόσπασμα)

Την ανεγνώρισα πάραυτα εις το φως της σελήνης (...) να κολυμβήσω όλον εκείνο το διάστημα έως την άμμον, και να φύγω, να φύγω τον πειρασμόν!...

Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποια είναι η σχέση της πεζογραφίας του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό (Μονάδες 9). Να αναφέρετε τέσσερα (4) σημεία του κειμένου που σας δόθηκε, τα οποία επιβεβαιώνουν τη θέση σας (Μονάδες 6). [Μονάδες 15]

2. Ποια από τα χαρακτηριστικά της γλώσσας και του ύφους του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη εντοπίζετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε; [Μονάδες 20]

3. Να εντοπίσετε τέσσερα (4) διαφορετικά εκφραστικά μέσα με τα οποία ο συγγραφέας ζωντανεύει το «όνειρο στο κύμα». [Μονάδες 20]

4. «Δεν δύναμαι ... το πλέον εις το κύμα». Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο (100-120 λέξεις) το απόσπασμα. [Μονάδες 25]

5. Να αναγνώσετε συγκριτικά το απόσπασμα από το διήγημα «Όνειρο στο κύμα» και το επόμενο απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Η Δασκάλα με τα χρυσά μάτια» του Στράτη Μυριβήλη και να επισημάνετε τις ομοιότητες (Μονάδες 10) και τις διαφορές τους (Μονάδες 10) ως προς το περιεχόμενο. [Μονάδες 20]

Στράτης Μυριβήλης, «Η Δασκάλα με τα χρυσά μάτια», (απόσπασμα).

Η Σαπφώ τραβάει ίσια, ανοιχτά, με μεγάλες χαριτωμένες πλεψιές. Το κεφάλι της πέφτει κι ανασηκώνεται ρυθμικά, και η θάλασσα, κάθε φορά που ανεγέρνει απάνω της, τη φιλά στο μάγουλο. Φορεί κι αυτή μαύρο μαγιό. Φαίνεται πίσω ο λαιμός κ' η πλάτη, σα λαξεμένη σε χλομό μάρμαρο πολύ δουλεμένο. Φαίνεται ακόμα το ένα μπράτσο της, έτσι που αναδύεται μαλακά μες από το νερό. (...)

Μια στιγμή η Σαπφώ γυρίζει τ' ανάσκελα. Κολυμπά μόνο με τα χέρια της, που δουλεύουν σα δυο γρήγορα κουπιά. Μικρά - μικρά κυματάκια σηκώνουνται από τις άκρες τω χεριώ της, απλώνουν ως τις σκοτεινές μασκάλες και παίζουν γύρω στις κορφές των κόρφων, που ξεμυτίζουν από το νερό, στέρεοι σαν καρποί. Το μπανιερό κολνάει βρεγμένο πάνω στη γερή σάρκα.

Ο Λεωνής σηκώνει ταραγμένος τη ματιά, ψαχουλεύει με αγωνία ψηλά ένα γύρω, πάνω στο πράσινο μπουκέτο της Βίγλας. Σα να μην ήθελε να δει άλλος κανένας πως την είδε, ή σα νάνιωσε το μαγνήτη μιας άλλης ματιάς να τραβάει τη δική του σαν πετονιά από κει ψηλά. Και ίσα - ίσα του φάνηκε πως πήρε το μάτι του κάποια κίνηση. Σα να παραμέρισαν βιαστικά μια τούφα σκίνα, σα ν' ασπρολόγησε κάτι. (...)

Νιώθει ακόμα τη γλυκιά ταραχή να κυκλοφέρνει μέσα στο αίμα του. Είναι το όραμα της Σαπφώς, που κολυμπά ανάσκελη. Κατόπι την είδε σαν πλεύρισε, και ξέρει πως την παραφύλαγε να βγει, την είδε όρθια, να πηδά με μικρά πηδήματα από βραχάκι σε βραχάκι. Ένα φτερωμένο κορμί περεχυμένο θάλασσα και ήλιο. Καθάριο, κρουστό σαν τα βρεγμένα βότσαλα. Ακούει τους αχινούς, κουβάρα, να σιγοτρίζουν τα μπλεγμένα τους αγκάθια. Αφήνει το ένα πόδι του να κρεμαστεί πάνω στο νερό. Μια τρίχα κοντά στο νερό. Η θάλασσα με τον ανασασμό της τον αγγίζει, τόνε γαργαλά στη φτέρνα και πάλι αποτραβιέται. Μέσα στα ρηχά καθρεφτιούνται τα χρωματιστά ζωνάρια της βάρκας. Σαλεύουνται σα νεροφείδες που παλεύουν ή αγκαλιάζουνται, σγουραίνουν παράλληλα, κυματίζουν τις κουλούρες τους. Νιώθει κάτι που τόνε στενοχωρεί. Είναι που άφησε τον εαυτό του να δει ολόγυμνη σχεδόν τη Σαπφώ. Η κυριολεξία δηλαδή δεν είταν «άφησε τον εαυτό του". Γιατί είταν βέβαιο πως παραμόνεψε τη στιγμή που έκανε να ξενερίσει. (...)

Είταν η γυναίκα του Βρανά, του πεθαμένου φίλου. Όμως είταν αλήθεια μια παίδα εικοσιδυό χρονώ όμορφη σαν καμιάν άλλη. Αυτό πια τόξερε, το αιστανότανε μ' ολάκερο το κορμί του. Την είδε μέσα στην αποθέωση της ομορφιάς της να αναδύεται. Από πάνω της να κρουνελίζει η θάλασσα κι ο ήλιος. (...)

Ένιωσε μια καταφρόνεση για την κατάντια του, σαν πόνο μέσα στη σάρκα. Και παράσταινε τάχα το «όνειρο στο κύμα». Αηδία και ντροπή ... Και «όνειρο στο κύμα»! Η θύμησή του πήδηξε πάλι σ' ένα σάλτο καιρούς κι αποστάσεις, ζευγαρώνοντας απίθανα τις λεπτομέρειες. Θυμήθηκε πως είτανε του Παπαδιαμάντη κείνο το στερνό κομμάτι πούχε διαβάσει στο Βρανά πριν θολώσουν τα συλλοϊκά του.

2003 (Επαναληπτικές Εσπερινών)

Κ. ΚΑΒΑΦΗ, Καισαρίων

1. Να εντοπίσετε στο ποίημα τα σημεία εκείνα όπου υποδηλώνεται η πηγή της ποιητικής έμπνευσης του Κ. Καβάφη. Μονάδες 15

2. Με δεδομένο το χωρισμό του ποιήματος σε τρεις στροφές, να εντοπίσετε τις δύο βασικές αντιθέσεις στις οποίες στηρίζεται αυτή η δομή και να αναφερθείτε στο ρόλο τους. Μονάδες 20

3. Στο ποίημα παρατηρείται μια βασική αλλαγή ως προς το ύφος. Να χαρακτηρίσετε το ύφος των στίχων 1-14 και το ύφος των στίχων 15-30 και να αναφέρετε τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά μέσα που αποτελούν κύρια στοιχεία του ύφους των στίχων 15-30. Μονάδες 20

4.α. Στους στίχους 1-10 (Ἐν μέρει ... θαυμαστές) ο ποιητής αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη ιστορική εποχή. Ποια στοιχεία χαρακτηρίζουν την ηθική ατμόσφαιρα αυτής της εποχής; Μονάδες 12,5 β. Στους στίχους 18-26 (κ' ἔτσι πιό ἐλεύθερα ... ἐμπρός μου στάθηκες) ο Κ. Καβάφης αναφέρεται στην τέχνη του. Ποιος είναι ο ρόλος του ίδιου του ποιητή στην ποιητική διαδικασία και ποια η επίδραση της τέχνης στη ζωή του; Μονάδες 12,5

5. Στο ποίημα "Οροφέρνης" του Κ. Καβάφη, που ακολουθεί, να σχολιάσετε γιατί ο ποιητής επιλέγει το συγκεκριμένο πρόσωπο ως κεντρικό ήρωα του ποιήματός του; Μονάδες 20

Κ. ΚΑΒΑΦΗ "Οροφέρνης"

Αὐτός ποὺ εἰς τὸ τετράδραχμον ἐπάνω

μοιάζει σὰν νὰ χαμογελᾶ τὸ πρόσωπό του,

τὸ ἔμορφο, λεπτό του πρόσωπο,

αὐτὸς εἶν' ὁ Ὀροφέρνης Ἀριαράθου.

Παιδὶ τὸν ἔδιωξαν ἀπ' τὴν Καππαδοκία,

ἀπ' τὸ μεγάλο πατρικὸ παλάτι,

καὶ τὸν ἐστείλανε νὰ μεγαλώσει

στὴν Ἰωνία, καὶ νὰ ξεχασθεῖ στοὺς ξένους.

..........................................................................

Τὸ τέλος του κάπου θὰ γράφηκε κ' ἐχάθη·

ἢ ἴσως ἡ ἱστορία νὰ τὸ πέρασε,

καὶ, μὲ τὸ δίκιο της, τέτοιο ἀσήμαντο

πρᾶγμα δὲν καταδέχθηκε νὰ τὸ σημειώσει.

Αὐτός ποὺ εἰς τὸ τετράδραχμον ἐπάνω

μιὰ χάρι ἀφῆκε ἀπ' τὰ ὡραῖα του νειάτα,

ἀπ'τὴν ποιητικὴ ἐμορφιά του ἕνα φῶς,

μιὰ μνήμη αἰσθητικὴ ἀγοριοῦ τῆς Ἰωνίας,

αὐτὸς εἶν' ὁ Ὀροφέρνης Ἀριαράθου.

2003 (Ομογενών)

Κωνσταντίνος Καβάφης (1863 - 1933)

Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.

Το γήρασμα (...) να μη νοιώθεται η πληγή.

(1921)

1. νάρκης του άλγους δοκιμές· δοκιμές νάρκης του άλγους· απόπειρες να κατευνασθεί ο πόνος.

2. εν Φαντασία και Λόγω· με τη δύναμη της φαντασίας που συλλαμβάνει και με τη μαγική λειτουργία του λόγου, δηλ. της γλώσσας, που πραγματοποιεί τη σύλληψη.

Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Σε ποια κατηγορία ποιημάτων του Κ. Καβάφη εντάσσεται το ποίημα : «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.» (Μονάδες 5) Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος. (Μονάδες 10) Μονάδες 15

2. «Είναι ένας από τους εκτενέστερους τίτλους ποιημάτων που έγραψε ποτέ ο Καβάφης. Όχι χωρίς λόγο γιατί το ιστορικό άλλοθι αυτού του εσωτερικού μονολόγου περιορίζεται στον τίτλο, και έτσι η ταύτιση των δύο ποιητών γίνεται σχεδόν αναπόφευκτη» (Γ.Π. Σαββίδης, Μικρά καβαφικά, Α΄, Ερμής 1996, σ. 294). Να επαληθεύσετε την άποψη αυτή με συγκεκριμένες αναφορές στο ποίημα. Μονάδες 20

3. Με ποια εκφραστικά μέσα ο ποιητής: α) εκφράζει την αγωνία του για τη φθορά που συμπορεύεται με τα γηρατειά; β) επιτυγχάνει την επικοινωνία του με την “Τέχνη της Ποιήσεως”; Μονάδες 20

4. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο τους παρακάτω στίχους του ποιήματος: Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι —/Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,/που κάμνουνε—για λίγο—να μη νοιώθεται η πληγή. Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται το θέμα της σχέσης που έχει η Ποίηση με το Χρόνο που περνά στο ποίημα του Κ. Καβάφη : «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.» και στο απόσπασμα από το ποίημα του Τ. Λειβαδίτη «Φύλλα Ημερολογίου» που ακολουθεί : Μονάδες 20

Τάσος Λειβαδίτης, «Φύλλα ημερολογίου» (απόσπασμα)

Ποιος ξέρει τι θα συμβεί αύριο, ή ποιος έμαθε ποτέ τι συνέβη χτες,

τα χρόνια μου χάθηκαν εδώ κι εκεί, σε δωμάτια, σε τραίνα, σε όνειρα (...)

Κύριε1, αδίκησες τους ποιητές δίνοντάς τους μόνο έναν κόσμο,

κι όταν πεθάνω θα ’θελα να με θάψουν σ’ ένα σωρό από φύλλα ημερολογίου

για να πάρω και το χρόνο μαζί μου.

Κι ίσως ό,τι μένει από μας2 να ’ναι στην άκρη του δρόμου μας

ένα μικρό μη με λησμόνει3.

(Τάσος Λειβαδίτης, «Τα χειρόγραφα του Φθινοπώρου», Κέδρος, Αθήνα 1990, σ.13).

1. Κύριε· επίκληση στο Θεό.

2. Κι ίσως ό,τι μένει από μας· από μας τους ποιητές.

3. ένα μικρό μη με λησμόνει· αγριολούλουδο. Εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά και σημαίνει μη με ξεχνάς.

2002 (Ημερησίων)

Α΄. Κείμενο

Στρατής Δούκας, Ιστορία ενός αιχμαλώτου (απόσπασμα)

Από την κούραση πείνα δε νιώθαμε, (...) κι ακούοντας από μακριά τα μαρτύριά τους, δοξάζαμε το Θεό.

1. Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το απόσπασμα από το έργο του Στρατή Δούκα "Ιστορία ενός αιχμαλώτου"; (Μονάδες 7). Να δώσετε τέσσερα στοιχεία μέσα από το κείμενο με τα οποία να τεκμηριώνετε την άποψή σας (Μονάδες 8). [Μονάδες 15]

2. Ποια είναι τα βασικά γνωρίσματα τα οποία συντελούν στο να διατηρηθεί η αμεσότητα και η ζωντάνια του αφηγηματικού προφορικού λόγου στο κείμενο του Στρατή Δούκα που σας έχει δοθεί; Να τεκμηριώσετε με παραδείγματα την άποψή σας. [Μονάδες 20]

3. Σε ποιο πρόσωπο γίνεται η αφήγηση και γιατί έχει επιλεγεί αυτό; [Μονάδες 20]

4. "Στο λόγο απάνω, έφεραν σε καλάθια κουραμάνες. Μας έβαλαν στο ζυγό, δίνοντας στους δυο νομάτους από μισή. Ύστερα μας άφησαν στο συντριβάνι να πιούμε νερό. Εκείνη τη μέρα είχε έρθει άνθρωπος μεγάλος απ' το Αχμετλί, μας έλεγαν οι στρατιώτες, κι από δω κι εμπρός θα περάσετε καλά. Το βράδυ μας έγδυσαν. Ό,τι είχαμε απάνω μας, δαχτυλίδια, ρολόγια, μας τα πήρανε. Ως και τα χρυσά δόντια μάς βγάλανε απ' το στόμα": Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος σε δύο παραγράφους. [Μονάδες 25]

5. Να συγκρίνετε το απόσπασμα του Στρατή Δούκα από την "Ιστορία ενός αιχμαλώτου" με το απόσπασμα του Ηλία Βενέζη από το "Νούμερο 31328" ως προς τη δίψα. Να εντοπίσετε τέσσερα κοινά σημεία σχετικά με αυτό το θέμα και να τα σχολιάσετε. [Μονάδες 20]

Ηλίας Βενέζης, Το Νούμερο 31328 (απόσπασμα)

Ο ήλιος ανέβαινε καφτός, εχτρικά, χωρίς οίκτο. Μες στον Οχτώβρη ένας τέτοιος ήλιος! ΄Αρχισε να μας καίη η δίψα. Η σκόνη κολλούσε στις γλώσσες, που μπαινόβγαιναν σαν κουρντισμένες. Φτύναμε να φύγη η πίκρα. Μα τα στόματα ήταν ξερά. Κι αν έβγαινε λίγο φτύμα, μετανοιώναμε ύστερα για την ογρή ουσία που αφήσαμε να ξοδευτή.

- Νερό! Νερό!

- Τι; λέει ο αξιωματικός της συνοδείας.

- Σου! σου! (νερό) φωνάζαμε τούρκικα.

- Σου; Μάλιστα!

Κοντεύαμε σε μια πηγή. Μας κράτησαν καμιά εικοσαριά μέτρα αλάργα. Οι στρατιώτες πήγαιναν διαδοχικά, πίνανε, πότιζαν τ' άλογα, γεμίζαν τα παγούρια τους. Πίναν με τις χούφτες. Βλέπαμε το νερό που ξέφευγε και χυνόταν απ' τα στόματά τους. Όλα τα κορμιά γέρναν προς αυτή τη φευγαλέα καθαρή γραμμή που σκορπούσε καταγής. Ακούγαμε τον ήχο της. Τον ακούγαμε. Με μάτια γεμάτα πυρετό γέρναμε προς τα εκεί. Έτσι όπως γέρνουν τα διψασμένα δέντρα.

- ΄Ελεος!

Τίποτα! Μας κρατούσαν μακριά, κολλημένους στο θέαμα. Άφησαν μονάχα τις γυναίκες και το παιδάκι να παν να πιουν.

- Λυπηθήτε μας! Λυπηθήτε μας! φωνάζαμε.

Η γυναίκα του ρολογά γέμισε τις χούφτες νερό κ' έκαμε να το φέρη στον άντρα της. Σιγά. Κοιτάζαμε με μίσος αυτή τη χούφτα που πλησίαζε. Ένας στρατιώτης πάει από πίσω κλέφτικα, και ξαφνικά χώνει τα χέρια του κάτου απ' τις μασχάλες της γυναίκας. Τη γαργαλούσε. Αυτή κάνει μια προσπάθεια, λίγο ακόμα, να τρέξη, να σώση το νερό. Μα κι ο άλλος δώσ' του, δώσ' του τη γαργαλούσε. Κ' εκείνη δε βάσταξε. Έμπηξε τα χάχανα. Λίγα μέτρα μπροστά μας. Άνοιξε τα χέρια της να προφυλαχτή: Το νερό χύθηκε καταγής.

Ήρθε και σκορπίστηκε πλάι στον άντρα της σα λέσι. Αυτός, μ' αγκριλωμένα μάτια που τ' αυλάκωνε ακόμα το όραμα, χίμηξε και της έγλειφε τα βρεμένα δάχτυλα ένα ένα, με λύσσα, σα να 'θελε να τα καταπιή.

-------------------

λέσι: πτώμα ζώου, ψοφίμι.

2002 (Ομογενών)

Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ

Μαρία Πολυδούρη (1902 - 1930), Μόνο γιατί μ'αγάπησες

Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποια διάθεση δημιουργεί στην ποιήτρια το συναίσθημα του έρωτα ως εμπειρία της ανθρώπινης φύσης; Μονάδες 15

2. "Τα ποιήματα της Πολυδούρη μοιάζουν με σελίδες ημερολογίου ή με ερωτικές επιστολές που δεν έχουν συγκεκριμένο αποδέκτη." (Κώστας Στεργιόπουλος) Να επαληθεύσετε την άποψη αυτή με συγκεκριμένες αναφορές στο ποίημα. Μονάδες 20

3. Να εντοπίσετε δύο από τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί η ποιήτρια και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους. Μονάδες 20

4. Πώς ερμηνεύετε την αναφορά της ποιήτριας στο θάνατο, όπως αυτή εκφράζεται στην τελευταία στροφή του ποιήματος; Μονάδες 25

5. Πώς κλιμακώνεται το συναίσθημα του έρωτα στο ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη και πώς στο ποίημα του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, που ακολουθεί; Μονάδες 20

Ράινερ Μαρία Ρίλκε (1875 - 1926)

Σβήσε τα μάτια μου . . .

Σβήσε τα μάτια μου· μπορώ να σε κοιτάζω,

τ' αυτιά μου σφράγισέ τα, να σ' ακούω μπορώ.

Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να' ρθω σ' εσένα,

και δίχως στόμα, θα μπορώ να σε παρακαλώ.

Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω,

σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.

Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ

με το κεφάλι.

Κι αν κάμεις το κεφάλι μου σύντριμμα, στάχτη, εγώ

μέσα στο αίμα μου θα σ' έχω πάλι.

(μτφρ. Κωστή Παλαμά)

2001 (Ημερησίων)

Α’. ΚΕΙΜΕΝΟ

Γιώργος Ιωάννου, Το Γάλα

1. Η μαρτυρία, το βίωμα, η εξομολόγηση τροφοδοτούν τα κείμενα του Ιωάννου. Αφού μελετήσετε το απόσπασμα, να γράψετε ένα ενδεικτικό χωρίο για κάθε περίπτωση. [Μονάδες 15]

2. Στο απόσπασμα που σας δίνεται να εντοπίσετε τέσσερις διαφορετικές αφηγηματικές τεχνικές και να αναφέρετε τη λειτουργία τους. [Μονάδες 20]

3. Η δομή του πεζογραφήματος του Γ. Ιωάννου θεωρείται στοιχειώδης σε αντίθεση με τους παλιότερους πεζογράφους. Να αναφέρετε τέσσερα στοιχεία του αποσπάσματος που τεκμηριώνουν τη θέση αυτή. [Μονάδες 20]

4. «ένα σωρό γωνιές που είδα ανθρώπους να πέφτουν. Περνώντας τους ξαναφέρνω στη μνήμη μου λέγοντας μια ευχή..Αν ήμασταν άνθρωποι θα ’πρεπε σε μερικά έστω σημεία να υπάρχει κάτι, ένα σημάδι για μαρτυρία και υπενθύμιση»: Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω χωρίου σε μία έως δύο παραγράφους. [Μονάδες 25]

5. Πώς αντιμετωπίζεται η πείνα στο απόσπασμα του Γ. Ιωάννου και πώς στο απόσπασμα του Π. Γλέζου που ακολουθεί; [Μονάδες 20]

Πέτρος Γλέζος, Το διακοσάρι

Περνούσαμε τις φριχτές ημέρες της σκλαβιάς. Οι Γερμανοί και οι Ιταλοί είχαν ρημάξει την χώρα, είχαν ρουφήξει κάθε ικμάδα της. Το πλήθος πεινούσε, γύριζε απελπισμένο στους δρόμους σαν πεινασμένο σκυλί. Όλη την ημέρα μακάβρια ηχούσε η φωνή της πείνας σε όλη την πόλη. Το διαμέρισμα που τώρα μέναμε ήταν ισόγειο, από τα παράθυρά του μπορούσαν να μας βλέπουν οι περαστικοί. Έτσι, φοβισμένα ματάκια μικρών παιδιών έσκυβαν και μας κοίταζαν, άπλωναν το χέρι προτείνοντας ένα δισκάκι για λίγο φαγητό, ένα ντενεκεδάκι για λίγο λαδάκι. Σχεδόν κάθε μεσημέρι η ίδια πονεμένη άγρια φωνή κάποιου μεγάλου ακουγόταν.

-Πεινάω, καλέ κυρίες μου, πεινάω !... Δομούτε, καλέ κυρίες μου, λίγο ψωμάκι. Δομούτε λίγο ψωμάκι…

Και φοβερό σπαραγμό αισθανθήκαμε κάποιο μεσημέρι, όταν ο αγαπητός μας νέος γιατρός ήρθε στο σπίτι μας, κρατώντας ένα μικρό φλιτζάνι, να ζητήσει δειλά δειλά λίγο λάδι.

-Η μητέρα πρήστηκε... Έπαθε αβιταμίνωση !...

Πεινούσαμε κι εμείς. Όμως κρατηθήκαμε με την βοήθεια του Θεού στη ζωή, εμείναμε σφιχτά ενωμένοι και στην πείνα και στο λίγο φαγάκι, που εξοικονομούσαμε. Έτσι μπορούσαμε να κάνουμε ακόμη κι ένα μικρό πιατάκι κόλλυβο στη μνήμη της μητέρας και να το πάμε κάτω στο Τρίτο Νεκροταφείο, το νεκροταφείο της Κοκκινιάς, όπου χιλιάδες οι φτωχοί κάτοικοι της πολιτείας και οι παρεπίδημοι κοιμούνται τον αιώνιον..Λοιπόν, ένα πρωινό βγαίνοντας από το Νεκροταφείο είδαμε να φεύγει απ ’ αυτό ένας χλομός αδύνατος νέος, σέρνοντας παλιό κακοφτιαγμένο χειραμάξι. Κι όταν καλύτερα προσέξαμε, είδαμε με

φρίκη μέσα στο χειραμάξι, διπλωμένη σχεδόν στα δυο, μεσόκοπη γυναίκα πεθαμένη. Ήταν ένας σκελετός, τα αραιά άσπρα μαλλιά της χύνονταν έξω από το χειραμάξι και τα λυμένα χέρια της κρεμασμένα κι αυτά έξω χτυπούσαν στις μεταλλικές ρόδες του χειραμαξιού και μαύριζαν. Τρομάξαμε. Ένας Γερμανός στρατιώτης φωτογράφιζε το θέαμα.

-Πού πηγαίνεις, παιδί μου, την νεκρή ; ερωτήσαμεκατάπληκτοι.

-Φεύγω, απάντησε, δεν την δέχονται εδώ. Κατοικούσε, λέει, σε περιφέρεια, στον Αιγάλεω, που δεν δικαιούται να θάβει τουςνεκρούς του εδώ !...

2001 (Εσπερινών)

Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ

Γιάννης Σκαρίμπας, Χορός συρτός

1. Στο ποιητικό έργο του Γιάννη Σκαρίμπα συνυπάρχουν στοιχεία παραδοσιακής και νεωτερικής ποίησης. Να εντοπίσετε τα στοιχεία αυτά στο ποίημα που σας δόθηκε και να τα γράψετε. Μονάδες 15

2. Το ποίημα οργανώνεται σε επιμέρους εικόνες που διατυπώνονται η καθεμιά ως ευχή. Να επισημάνετε τις εικόνες και να τους δώσετε από έναν τίτλο. Μονάδες 20

3. Στο ποίημα διαφαίνεται μια τάση αυτοκριτικής του ποιητή. Σε ποια σημεία του ποιήματος την εντοπίζετε και πώς αυτή συνδυάζεται με τους ποιητές Καρυωτάκη και Πολυδούρη, καθώς και με τον τίτλο της συλλογής Ἑαυτούληδες; Μονάδες 20

4. Στον "Χορό συρτό" του Γιάννη Σκαρίμπα κυριαρχεί μια τάση φυγής από έναν πραγματικό προς έναν ιδεατό κόσμο. Να δώσετε τα χαρακτηριστικά των δύο αυτών κόσμων με βάση τις δύο τελευταίες στροφές του ποιήματος. Μονάδες 25

5. Να γράψετε ποια κοινά στοιχεία υπάρχουν ανάμεσα στο ποίημα που σας δόθηκε και στο ποίημα που ακολουθεί, ως προς τη βασική ιδέα τους. Μονάδες 20

Η. Βουτιερίδης

Ποίηση

Γεμάτο το γραφείο χαρτιά, βιβλία.

στης σκέψης το βασίλειο τριγυρίζω.

θαρρώ με πνεύματα έξοχα ότι αρχίζω

σπουδαία και σοβαρή συνομιλία.

Κι η Μούσα πάλι μου ζητάει φιλία.

συχνά το χέρι στα μαλλιά βυθίζω.

μαύρες σειρές τ' άσπρο χαρτί γεμίζω...

Ιδέες και μέτρα αρχίζουν συναυλία...

΄Εξω ήλιος λάμπει. η φύση όλη γελάει.

παντού χαρά θεού. τραγούδι μοιάζει

ο κάθε κρότος, που η ζωή σκορπάει.

Πάμε, γλυκιά γυναίκα μου, να ιδούμε

ολάκερο το θαύμα, που μας κράζει,

και της ζωής την ποίηση να χαρούμε.

2000 (Ημερησίων)

Α’. ΚΕΙΜΕΝΟ

Γιάννης Ρίτσος, Η Σονάτα του Σεληνόφωτος (απόσπασμα)

Πρόλογος-43, 215-Επίλογος

[Ανοιξιάτικο βράδι(...) 43 ή όπως πέφτει μια λουρίδα φεγγάρι στην παλιά, ξεκοιλιασμένη πολυθρόνα. (…) 215 Άφησέ με νά ’ρθω μαζί σου. (...) Το ραδιόφωνο συνεχίζει).

Β ’. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Η «Σονάτα του Σεληνόφωτος», όπως και οι περισσότερες συνθέσεις της Τέταρτης Διάστασης, έχει στοιχεία θεατρικού έργου. Να τα εντοπίσετε στο απόσπασμα που σας δίνεται και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους. [Μονάδες 15]

2. Πώς λειτουργεί το φεγγάρι σε σχέση με τη γυναίκα και το χώρο, εσωτερικό και εξωτερικό, στον πρόλογο, στις δύο πρώτες στροφές (στίχοι 1-9) και στον επίλογο; [Μονάδες 20]

3. Ποιος είναι ο συμβολισμός των πραγμάτων στους στίχους 37-43 (τούτο το σπίτι . . . πολυθρόνα) και με ποια εκφραστικά μέσα δίνεται; [Μονάδες 20]

4. Να σχολιάσετε τη στάση του Νέου στον επίλογο. [Μονάδες 25]

5. Σε ποια χαρακτηριστικά της πολιτείας δίνει έμφαση ο Γ. Ρίτσος στους στίχους 219-227 του κειμένου και σε ποια ο Γ. Γεραλής στο ποίημά του "Οι πολυάνθρωπες οι πολιτείες" που ακολουθεί. [Μονάδες 20]

Γιώργος Γεραλής, Οι πολυάνθρωπες οι πολιτείες (απόσπασμα)

Οι πολυάνθρωπες οι πολιτείες

ωραίες το βράδυ,

μέσα σε λάμψεις πολύχρωμες

κανένα φως,

στο βουητό το αδιάκοπο

ήχος κανένας,

σε αναρίθμητα πρόσωπα

μορφή καμιά.

Ωραίες το βράδυ,

με την απέραντη μοναξιά

στο κινούμενο πλήθος,

πόση ξεκούραση,

μιλάς δε σ’ ακούνε,

γνέφεις κι εκείνοι ονειρεύονται,

το ποτάμι κυλά

καθρεφτίζοντας άστρα διαλυμένα,

προσωπεία από τη μια

κι από την άλλην όχθη.

(…)

Χέρια που δέρνονται μεθυσμένα,

μάτια ανεξερεύνητα, δεν τα προφταίνεις

κι οι συναντήσεις συμπτωματικές και δίχως

μιαν οποιαδήποτε συνέχεια, όπως

οι γνωριμίες στις κλινικές.