ΛογοτεχνίαΣύμμεικτα


Περί ηθών και ιδεών

Κώστας Γεωργουσόπουλος, εφ. Τα Νέα, 5/12/2011

Ο Βασιλικός του Μάτεσι είναι μια ηθογραφική τοιχογραφία και συνάμα ένα πρώιμο και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα δράμα ιδεών. Ο Αντώνιος Μάτεσις, σχεδόν συνομήλικος και τακτικός συνομιλητής του Διονυσίου Σολωμού, κατορθώνει να μπολιάσει τις ιδέες του Διαφωτισμού που άρδευσαν τη Γαλλική Επανάσταση με τα τελευταία κατάλοιπα μιας κοινωνίας ταξικής με δομές φεουδαρχίας. Η δραματική σύγκρουση γίνεται ανάμεσα σ' έναν γαιοκτήμονα και έναν λιμπερτίνο γιο που υπερασπίζεται τα δικαιώματα στον γάμο και στην ελευθερία ερωτικής επιλογής της αδελφής του με τον επίδοξο γαμπρό που είναι ταλαντούχος έμπορος -άρα η περιουσία του είναι κινητή και του ρίσκου. Όλη αυτή η αντιπαράθεση μέσα στο πολιτειακό πλαίσιο μιας ξενικής κατοχής και με δεσμούς ανάμεσα στις τοπικές και τις κατοχικές εξουσίες. Οπως είναι γερά δομημένη η εξουσία της κατοχής με την αυστηρή της ιεραρχία, έτσι και η τοπική φεουδαρχική εξουσία έχει τις κορυφές της και τα αποπαίδια της.

Ανάμεσα και στις δύο εξουσιαστικές δομές οι νέες ιδέες. Κεντρικό θέμα του έργου είναι ένας βιασμός. Μια άπραγη, εγκλωβισμένη κοπέλα, που ξεφεύγει για μία μόνη φορά από τη φύλαξή της, βιάζεται από έναν αράθυμο μεσοαστό. Και μένει έγκυος. Ιδού ο πυρήνας του έργου. Η ανατροπή και η υπονόμευση μιας αυστηρής θεσμικής δομής γίνεται μόνο με τη βία και ως αποτέλεσμα έχουμε την εισβολή του νέου στο παλιό -ο σπόρος του αστού φωλιάζει στο περιβόλι, στο χωράφι του φεουδάρχη. Σπόρος που αντέχει παρ' όλα τα εκτρωτικά φάρμακα που παρέχονται στο βιασμένο κορίτσι. Αυτός ο καρπός του βιασμού θα φέρει τη νέα τάξη πραγμάτων. Το ύφος της γραφής του Μάτεσι, δεδομένου πως είναι το πρώτο του έργο και μάλιστα νεανικό(!), είναι στα πρότυπα των έργων των γάλλων διαφωτισμένων, του Ντιντερό, του Ρουσό, του Μπομαρσέ, αλλά και των Γερμανών (Γκαίτε, Λέσινγκ, Σίλερ), χωρίς αυτό να σημαίνει μίμηση. Μιλάμε για γενικό περιρρέον κλίμα και δραματουργικό κώδικα. Το έργο είναι φλύαρο και ιδεοκρατούμενο, σαν όλα τα πρωτόλεια ενθουσιωδών νέων. Στο Εθνικό Θέατρο ο Ευαγγελάτος το κούρεψε γενναία για να κρατήσει το δραματικό του υπόβαθρο χωρίς να βλάψει και τον πυρήνα των ιδεών που το διαρρέουν. Με τη μεγάλη θεατρική του πρακτική πείρα κατανόησε πως καρδιά του δράματος είναι η τελική μεγάλη σκηνή με τα τέσσερα-πέντε βασικά πρόσωπα στην τελική τους ανελέητη σύγκρουση. Έτσι, εκεί όδευσε όλη η δράση και οι επιμέρους προκαταρκτικές σκηνές λειτούργησαν σαν παραπόταμοι, δραματικοί, κωμικοί, που κατέληξαν στο ποτάμι και στον χείμαρρο. Και το ύφος μιας παράστασης αυτής της υφής και αυτού του ήθους; Μα σε πάει το κείμενο. Πώς να το προδώσεις; Φεουδάρχες, υποταγμένες σύζυγοι, τρομαγμένα κορίτσια, Εβραίοι του γκέτο, έμποροι, σπιούνοι της εξουσίας, γλείφτες υπηρέτες, λαϊκοί γλεντοκόποι των πορνείων, δειλοί στρατιώτες, δολοφόνοι στην υπηρεσία του αφέντη κ.τ.λ. Πώς να αλλοιώσεις αυτή την τοιχογραφία; Να την εκσυγχρονίσεις; Και να τη φέρεις, όπως συχνά γίνεται, κοντύτερα; Πόσο; Υπάρχει στο κοντύτερα Δάρειος Ρονκάλας που δολοφονεί όποιον του αγγίξει τη γλάστρα με τον βασιλικό; Και η μόδα; Κοστούμια με γραβάτα ή μήπως τραγιάσκες και μίνι φούστες; Ο Ευαγγελάτος σεβάστηκε το κείμενο, δίδαξε στους ηθοποιούς μια γλώσσα παλιά και ανοίκεια στην παιδεία της και την κατέβασαν στο κοινό χωρίς προσκόμματα. Ο Πάτσας σχεδίασε ένα αφαιρετικό σκηνικό, συμβολικό και θεατρικά νόμιμο. Θαυμάσια τα κοστούμια εποχής. Ο Γιάννης Αναστασόπουλος έγραψε μουσική βάθους και ωραίες διασκευές τραγουδιών. Ο Τσακίρογλου έδωσε έναν μοντέρνο Ρονκάλα, κουρασμένο, στα πρόθυρα της κατάρρευσης της τάξης του, ανίσχυρο, με αναμνήσεις ισχύος. Χωρίς αυτή την εκδοχή δεν λειτουργεί η παραίτηση του φινάλε. Η Χέλμη ηθοποιός με κύρος και υποδόριο χιούμορ. Η Ρουμελιώτη τόνισε κυρίως την αφέλεια της κόρης, την άπραγη, αλλά και την έτοιμη να δεχτεί τις νέες ιδέες. Ο Κουρλαμπάς (Γερασιμάκης) θαυμάσιος, ο Τσαμπουράκης (Φιλιππάκης) ευάγωγος αλλά αραιός συναισθηματικά, ο Ν. Παπαγιάννης (Δραγανίγος) λιτός, και στα δύσκολα ρητορικά του έργου λιτότερος, έξοχος ο Κατσαφάδος (Μπουσάκας), λίγο υπερβολικοί οι λαϊκοί τύποι που σχεδίασαν ο Μητρούσης και ο Σκουρολιάκος, ο Θ. Δήμου σχεδιάζει πάντα με ακρίβεια τους τύπους που ερμηνεύει. Ο παλαίμαχος Γ. Βελέντζας βράχος και η Αδαμάκη (Οβριά) συνταρακτική έκπληξη. Κόντρα σε ό,τι έχει κάνει.

O Βασιλικός του Αντ. Μάτεσι, στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου (Αγίου Κωνσταντίνου 22 - 24, τηλ. 210.5288170)