ΛογοτεχνίαΣύμμεικτα


Στο έλεος του θεάτρου

Ο αιρετικός Χάρολντ Πίντερ και το Νομπέλ Λογοτεχνίας

Εφημερίδα Το Βήμα, 16/10/2005

Ο Χάρολντ Πίντερ σε φωτογραφία πριν από την ασθένειά του

Το εφετινό Νομπέλ μοιάζει ιδιαιτέρως σημαντικό. Δόθηκε στον 75χρονο θεατρικό συγγραφέα, κινηματογραφικό παραγωγό, σκηνοθέτη, ηθοποιό, ποιητή, πολιτικό ακτιβιστή και υπέρμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Χάρολντ Πίντερ. Είναι ένας ακόμη θεατρικός συγγραφέας, μετά τον Μορίς Μέτερλινκ (1911), τον Τζορτζ Μπέρναρντ Σο (1925), τον Λουίτζι Πιραντέλο (1934), τον Ευγένιο Ο' Νιλ (1936), τον Σάμιουελ Μπέκετ (1969) τον Ντάριο Φο (1997), που επιλέγεται για το Νομπέλ Λογοτεχνίας. Είναι ο πρώτος συγγραφέας που δεν χρειάστηκε να αναζητηθεί στις παρυφές του mainstream από τη Σουηδική Ακαδημία αλλά βροντοφωνάζει με κάθε ευκαιρία και έχει δηλώσει την αντίθεσή του τόσο στον βομβαρδισμό της Σερβίας από τους Αμερικανούς όσο και στον πόλεμο στο Ιράκ. Ηταν επίσης ξεκάθαρος επικριτής της Μάργκαρετ Θάτσερ και του Ρόναλντ Ρίγκαν. H Σουηδική Ακαδημία υποκλίθηκε στην ελευθεροφροσύνη και στην ανεξαρτησία του πνεύματος και αποφάσισε να απονείμει το κορυφαίο βραβείο σε έναν αιρετικό, ο οποίος δεν δείχνει καν σημεία κόπωσης ή διάθεση απόσυρσης από τις επάλξεις.

Γεννημένος στο Ανατολικό Λονδίνο το 1930, γιος εβραίου ράφτη, ο Πίντερ έχει γράψει 29 θεατρικά έργα, 54 σενάρια - μεταξύ των οποίων «H ερωμένη του γάλλου λοχαγού», το μυθιστόρημα του Τζον Φόουλς για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση -, έχει παίξει ο ίδιος σε πάνω από 20 ταινίες, έχει ανεβάσει στο θέατρο δεκάδες παραγωγές σε έργα άλλων - μεταξύ αυτών σε έργα του Τζέιμς Τζόις και του Ντέιβιντ Μάμετ - αλλά και σε πολλά από τα δικά του έργα. Δεν ήταν λίγες οι φορές που ανέβηκε και στο θεατρικό σανίδι και την τελευταία φορά είχε εμφανιστεί σε δικό του έργο το 2001. Λίγο πριν από την ανακοίνωση του Νομπέλ ετοίμαζε μία ακόμη εμφάνιση στη σκηνή και ένα νέο ραδιοφωνικό παιχνίδι για να εορτάσει τα 75α γενέθλιά του, παρ' ότι δίνει τη μάχη του εδώ και τρία χρόνια ενάντια σε καρκίνο του οισοφάγου. «Είμαι εξαντλημένος, έχω φθάσει στα όριά μου. Δεν γράφω τίποτε σπουδαίο αυτή τη στιγμή» είπε με σβησμένη φωνή στον δημοσιογράφο του «Independent» στις 7 Οκτωβρίου 2005 λίγο πριν από το ανέβασμα του τελευταίου έργου του «Voices», ενός στεντόρειου δραματοποιημένου μιούζικαλ σε συνεργασία με τον συνθέτη James Clarke. Εξασθενημένος ο Πίντερ στο φουαγέ, ισχνός και μετέωρος πάνω σε ένα αλλόκοτο μπαστούνι, αλλά όχι και διατεθειμένος να υποκύψει: «Έχω ανακαλύψει άλλους τρόπους. Θα συνεχίσω να γράφω ό,τι γράφω ως την ημέρα που θα πεθάνω» δήλωσε. Και ακόμη δεν είχε ανακοινωθεί το Νομπέλ. Ήταν μία εβδομάδα πριν.

H Σουηδική Ακαδημία, πάντως, του αναγνώρισε στο σκεπτικό της βράβευσης ότι «αποκατέστησε το θέατρο στα βασικά συστατικά του: περιορισμένος χώρος και αναπάντεχος διάλογος με πρόσωπα το ένα στο έλεος του άλλου με την πρόφαση ότι καταρρέουν».

* Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει μεταξύ άλλων τα έργα: «Πάρτι γενεθλίων» (μετάφραση Παύλου Μάτεσι, εκδόσεις Δωδώνη), «H συλλογή - Ο εραστής» (μετάφραση Παύλος Μάτεσις, εκδόσεις Δωδώνη), «Παλιοί καιροί - Ενα ακόμα και φύγαμε» (μετάφραση Μάγιας Λυμπεροπούλου, εκδόσεις Δωδώνη, 1987), «Ο επιστάτης» (μετάφραση Κώστα Σταματίου, εκδόσεις Κακουλίδης, 1982), «Οι νάνοι» (μετάφραση Παύλου Μάτεσι, εκδόσεις Καστανιώτη, 1991), «Προδοσία» (μετάφραση Μάριου Πλωρίτη, εκδόσεις Δωδώνη, 1995), «Τέφρα και σκιά» (μετάφραση Άννας Καρναβά, εκδόσεις Καστανιώτη, 2000), «Τοπίο και σιωπή» (μετάφραση Χριστίνα Μπάμπου-Παγκουρέλλη, εκδόσεις Λαβύρινθος), «Πόλεμος» (μετάφραση Τάνιας Παπαδοπούλου, εκδόσεις Αιώρα, 2004) και «Ποιήματα 1948-2004» (μετάφραση Νίνος Φενέκ Μικελίδης, εκδόσεις Κέδρος, 2005).

Μην κοιτάς. / Ετοιμος είν' ο κόσμος να διαλυθεί.

Μην κοιτάς/ Ο κόσμος τα φώτα του ετοιμάζεται να σβήσει και του σκοταδιού του το πηγάδι να μας μαντρώσει,/

εκείνο το μαύρο και χοντρό κι αποπνικτικό χώρο/

όπου θα σκοτώσουμε ή θα πεθάνουμε ή θα χορέψουμε ή θα κλάψουμε/

ή θα φωνάξουμε ή θα κλαψουρίσουμε ή θα τσιρίξουμε σαν ποντίκια/

για να διαπραγματευτούμε ξανά την αρχική τιμή μας.

Το «Ποίημα» του Χάρολντ Πίντερ από τη συλλογή «Ποιήματα, 1948-2004» Μετάφραση Νίνος Φένεκ Μικελίδης, Εκδόσεις Κέδρος, 2005.