Η αποκάλυψη του Αριστοτέλη

Παρασκευή Κατημερτζή, εφ. Τα Νέα, 24/10/2006

Ας υποθέσουμε...

ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ

Το Νέο Μουσείο Ακροπόλεως δεν θα στεγάζει μόνο τα γνωστά αγάλματα των θεών και των ηρώων, αλλά χάρη σε ένα ανέλπιστο δώρο της ανασκαφής στου Μακρυγιάννη για τη θεμελίωση θα προσφέρει τεκμήρια και για τον μεγαλύτερο από τους τίτλους της Αθήνας που ονομαζόταν η πόλη της φιλοσοφίας. Με το ωραιότερο και πληρέστερο μαρμάρινο πορτρέτο του Αριστοτέλη, ύψους 46 εκ., που χρονολογείται στο τέλος του 1ου ή τις αρχές του 2ου αι. μ.Χ.

Το καλύτερο και πληρέστερο πορτρέτο του φιλοσόφου και δασκάλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αριστοτέλη, από τα είκοσι συνολικά αντίγραφα της φυσιογνωμίας του μεγάλου φιλοσόφου που επέζησαν από τη ρωμαϊκή εποχή και βρίσκονται διασκορπισμένα στα μουσεία όλου του κόσμου, βρέθηκαν στις ανασκαφές για την ανέγερση του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως.

Είναι το μόνο πορτρέτο που σώζει τη χαρακτηριστική κυρτή μύτη του φιλοσόφου, ο οποίος πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αθήνα, ίδρυσε δική του Σχολή (το Λύκειον) και ασφαλώς τα βήματά του θα τον είχαν φέρει ως τη νότια κλιτύ της Ακρόπολης, όπου επρόκειτο να ανακαλυφθεί το πορτρέτο του ύστερα από είκοσι τέσσερις αιώνες.

Πρώτα ήρθε η ανακάλυψη του πορτρέτου του Πλάτωνα, λίγο παλαιότερα, στις ανασκαφές για τον σταθμό του Μετρό Μακρυγιάννη. Μετά ήρθε η σειρά του έτερου στυλοβάτη της αρχαίας ελληνικής σκέψης, του Αριστοτέλη, το μαρμάρινο πορτρέτο του οποίου παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τη διευθύντρια Ακροπόλεως Άλκηστη Χωρέμη στη διάρκεια του τριήμερου συμποσίου για τη Ρωμαϊκή Αθήνα, μαζί με μερικά ακόμα αρχαία πορτρέτα: το ημίεργο φαλακρό κεφάλι ενός γενειοφόρου φιλοσόφου που αποδίδεται στον φυσικό φιλόσοφο Αναξίμανδρο και προέρχεται από ανασκαφή στην Πλατεία Λυσικράτους, το πορτρέτο γενειοφόρου άνδρα - ίσως ιερέα - με στεφάνι από φύλλα μυρτιάς (του 180-195 μ.Χ.) και ένα εκπληκτικής τέχνης πορτρέτο του Αυτοκράτορα Αδριανού από τη Ρωμαϊκή Αγορά (του 128-130 μ.Χ.).

Περιγράφοντας τα χαρακτηριστικά του Αριστοτέλη (στο μαρμάρινο πορτρέτο) με το πλατύ εξέχον μέτωπο και τις οριζόντιες ρυτίδες που φανερώνουν έναν βαθιά σκεπτόμενο άνθρωπο, τα μικρά μάτια, το κριτικό διεισδυτικό βλέμμα, τα σφιγμένα χείλη και το κάπως προβάλλον πιγούνι, η αρχαιολόγος υπογράμμισε ότι και τα είκοσι πορτρέτα του Αριστοτέλη που σώζονται στα μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού παρουσιάζουν τον Σταγειρίτη σε ηλικία περίπου εξήντα ετών και αντιγράφουν ένα χαμένο πρωτότυπο έργο.

Το ερώτημα που μένει ανοιχτό με την ανακάλυψη τριών πορτρέτων φιλοσόφων στο ίδιο οικόπεδο, είναι σε ποιο κτίριο ανήκαν αρχικά. Θετική απάντηση δεν υπάρχει ακόμα, μονάχα κάποιες γοητευτικές νύξεις: «Κανένας κήπος δεν θεωρείται τέλειος εάν δεν περιλαμβάνει ένα πορτρέτο του Αριστοτέλη ή του Πιττακού», έλεγαν οι Ρωμαίοι. «Μέσα στα σπίτια ή τις επαύλεις διαμόρφωναν ορισμένους χώρους σαν ένα είδος γυμνασίων ή ακαδημιών. Ανάλογα δε με το μορφωτικό τους επίπεδο και τις ιδιαίτερες προτιμήσεις των ιδιοκτητών για διάφορες φιλοσοφικές σχολές, έστηναν προτομές φιλοσόφων και ρητόρων. Τέτοιου είδους λειτουργία και διακόσμηση πιθανότατα είχαν και κάποια από τα κτίρια του οικοπέδου Μακρυγιάννη», εξήγησε η κ. Χωρέμη.

«Μιλούν» δύο οικοδομικά τετράγωνα

Η ανασκαφή στου Μακρυγιάννη για την ανέγερση του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως άρχισε τον Ιανουάριο του 1997. Εκτείνεται σε χώρο 5,5 στρεμμάτων, τα ευρήματα ήρθαν στο φως σε βάθος 1,40-5 μ. και δίνουν εικόνα δύο μεγάλων αρχαίων οικοδομικών τετραγώνων ανάμεσα σε δύο αρχαίες οδούς που συμπληρώνουν τη γνώση μας για την ανάπτυξη της Αθήνας κατά τους ύστερους ρωμαϊκούς και πρωτοχριστιανικούς χρόνους. Αποκαλύφθηκαν δύο συγκροτήματα και ένα λουτρό και, δυτικά του δεύτερου δρόμου, συγκρότημα δωματίων. Επίσης αποκαλύφθηκε μεγάλο υστερορωμαϊκό συγκρότημα με περίστυλη αυλή, αλλά και αίθουσα ψυχρού λουτρού βαλανείου της ρωμαϊκής εποχής, ενώ αποκαλύπτονται και τοίχοι κτιρίων των κλασικών χρόνων.